Ata-Aöf Engellilik ve Sosyal Hizmet Ünite -1

GİRİŞ

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ne göre tüm insanlar eşit doğar ve eşit haklara sahiptir. Ancak, gerçek yaşamda bazı gruplar sosyal durumları, bilişsel ya da fiziksel farklılıkları nedeniyle bu haklardan tam anlamıyla yararlanamazlar. Engelliler, toplumda bilgiye ve desteğe ihtiyaç duyan bu gruplardan biridir. Günlük yaşam, mesleki gelişim ve sosyal refah gibi konularda diğer bireylerle aynı haklara sahip olmaları gerekmektedir.

ENGELLİLİKLE İLGİLİ TANIMLAR

En geniş anlamıyla engellilik, doğuştan ya da sonradan ortaya çıkan fiziksel, zihinsel, duygusal veya sosyal yetenek kayıpları nedeniyle bireyin sosyal hayata uyum sağlamada ve günlük ihtiyaçlarını karşılamada zorluk yaşaması durumudur. Bu, aynı zamanda bireyin mimari düzenlemeler, bakım, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmetlerine ihtiyaç duyduğunu gösterir.

Engelli ise, fiziksel, zihinsel ya da ruhsal açıdan herhangi bir eksikliği veya bozukluğu bulunan birey olarak tanımlanır.

Uluslararası Engellilik Kavramı Sınıflandırması

ICIDH (1980):

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1980 yılında engelliliği yetersizlik, özürlülük ve engellilik olarak üç temel kavramda sınıflandırmıştır.

ICF (2001):

Bu sınıflama, sağlığın farklı bileşenlerini ve bunların etkileşimlerini dikkate alır. ICF, bireyin bedensel yapısı, sosyal çevresi ve bireysel faktörleri bir arada değerlendirir.

ENGELLİLİK NEDENLERİ

1. Doğum Öncesi Nedenler:
   Anne sağlığı, beslenme düzeyi, genetik faktörler ve kullanılan ilaçlar bebeğin sağlığını etkiler.
2. Doğum Anına Ait Nedenler:
   Doğumun sağlık personeli tarafından sağlık kuruluşunda yapılması, risklerin azaltılması açısından önemlidir.
3. Doğum Sonrası Nedenler:
   Eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyoekonomik durum, bireyin gelişimini etkileyen faktörlerdir.

ENGEL GRUPLARI

1. Görme Engelliler: Görme kaybı yaşayan bireyler.
2. İşitme Engelliler: Sesleri algılayamayan bireyler.
3. Ortopedik Engelliler: Kas-iskelet sistemi sorunları olan bireyler.
4. Zihinsel Engelliler: Zeka geriliği veya gelişimsel bozuklukları bulunan bireyler.
5. Dil ve Konuşma Engelliler: İletişim ve konuşma bozukluğu olan bireyler.
6. Ruhsal ve Duygusal Hastalıklı Engelliler: Sosyal uyum sorunları ve kaygı bozukluğu yaşayan bireyler.
7. Süreğen Hastalıklı Engelliler: Kronik sağlık sorunları nedeniyle günlük yaşamda zorluk yaşayan bireyler.

ENGELLİLERİN DAĞILIMI

• Dünya’da:
  2004 Dünya Sağlık Araştırması’na göre, dünya genelinde 15 yaş üzeri 785 milyon engelli bulunmaktadır.
• Türkiye’de:
  2002 Türkiye Özürlülük Araştırması’na göre nüfusun %12,29’u engellidir. Bunun %9,70’i süreğen hastalık, %2,58’i fiziksel ve zihinsel engellidir.

ENGELLİLİĞE İLİŞKİN MODELLER

1. Tıbbi Model:
   Engelliliği teşhis ve tedavi çerçevesinde ele alır.
2. Sosyal Model:
   Engelli bireylerin toplumda dışlanma ve eşitsizlikle karşılaştığını vurgular.
3. İnsan Hakları Modeli:
   Engelliliği bireysel haklar ve eşitlik temelinde değerlendirir.

1. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ/WHO) tarafından engelliliğe ilişkin ilk sınıflama hangi yıl yapılmıştır?

a) 1972
b) 1977
c) 1980
d) 1990
e) 1996

Cevap: c) 1980
Açıklama: Dünya Sağlık Örgütü, engelliliğe yönelik ilk sınıflamayı 1980 yılında yapmıştır. Diğer yıllar farklı konulardaki çalışmalarla ilgilidir ve WHO’nun bu konuda yaptığı ilk sınıflama değildir.

2. “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi” hangi tarihte kabul edilmiştir?

a) 10 Aralık 1948
b) 10 Şubat 1966
c) 10 Aralık 1972
d) 2 Ekim 1977
e) 1 Eylül 1990

Cevap: a) 10 Aralık 1948
Açıklama: İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Birleşmiş Milletler tarafından 10 Aralık 1948’de kabul edilmiştir. Diğer tarihler ise farklı belgeler veya olaylarla ilişkilidir.

3. Aşağıdaki durumlardan hangisi engel grupları arasına dâhil edilemez?

a) %50 görmeyen birey
b) Doğuştan işitemeyen birey
c) Ergenlik döneminde olan birey
d) Kalça çıkığı olan birey
e) Doğuştan diabetik birey

Cevap: c) Ergenlik döneminde olan birey
Açıklama: Ergenlik, bir bireyin yaşam dönemidir ve herhangi bir engel grubuna dâhil edilmez. Diğer şıklar fiziksel veya sağlık durumu ile ilişkilendirilebilen engel türleridir.

4. “Aile soyunda var olan kalıtımsal hastalıklar” engelliliğe neden olan faktörlerden hangi kategoride yer almaktadır?

a) Doğum Öncesi Nedenler
b) Doğum Anı ile İlgili Nedenler
c) Doğum Sonrası Nedenler
d) Doğa Olayları ile İlgili Nedenler
e) Yapay Müdahaleler

Cevap: a) Doğum Öncesi Nedenler
Açıklama: Kalıtımsal hastalıklar doğum öncesi dönemde genetik faktörlerden kaynaklanır. Diğer seçenekler doğum anı veya sonrası nedenlere işaret eder.

5. “Kanser hastaları” hangi engel grubu içinde yer alır?

a) Ruhsal ve Duygusal Hastalıklı Engelli
b) Süreğen (Uzun süreli) Hastalıklar
c) Ortopedik Engelli
d) Zihinsel Engelli
e) İşitme Engelli

Cevap: b) Süreğen (Uzun süreli) Hastalıklar
Açıklama: Kanser, uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren bir süreğen hastalıktır. Diğer şıklar bu tanımlamaya uygun değildir.

6. Aşağıdakilerden hangisi doğum sonrası engel nedenlerinden değildir?

a) Ağır Doğum Sarılığı
b) Kızamık
c) Çocuk Felci
d) Kromozomla ilgili nedenler
e) Ev kazaları

Cevap: d) Kromozomla ilgili nedenler
Açıklama: Kromozomla ilgili nedenler doğum öncesi faktörlerdir. Diğer şıklar doğum sonrası gelişen engellilik nedenleri arasında yer alır.

7. ”Türkiye Özürlülük Araştırmasına” (2002) göre ülkemizde toplam nüfusun % kaçı engellidir?

a) %10.46
b) %11.36
c) %12.29
d) %13.50
e) %15.30

Cevap: c) %12.29
Açıklama: Türkiye Özürlülük Araştırması’na göre, 2002 yılında toplam nüfusun %12.29’u engelli bireylerden oluşmaktadır.

8. Ülkemizde hangi nüfus sayımlarında engelli nüfusu dikkate alınmıştır?

a) 1966-1993
b) 1972-1990
c) 1967-1990
d) 1980-1990
e) 1985-2000

Cevap: e) 1985-2000
Açıklama: Engelli nüfus sayımları Türkiye’de ilk kez 1985 yılında dikkate alınmış ve 2000 yılına kadar bu kapsamda değerlendirmeler yapılmıştır.

9. Aşağıdakilerden hangisi tıbbi model yaklaşımına ait bir özellik değildir?

a) Kişisel problem
b) Kolektif kimlik
c) Bireysel tedavi
d) Kişisel uyum
e) Uzmanlık

Cevap: b) Kolektif kimlik
Açıklama: Tıbbi model bireysel odaklıdır ve engeli bir “kişisel problem” olarak ele alır. “Kolektif kimlik” ise sosyal modele ait bir kavramdır.

10. Aşağıdakilerden hangisi sosyal modele ait bir çözüm önerisi örneğidir?

a) İş vermeme
b) Merdiven çıkmada başarısızlık
c) Uzun süre ayakta kalmada zorluk
d) Açılması zor kavanoz kapakları
e) Otomatik kapı, asansör ve rampa varlığı

Cevap: e) Otomatik kapı, asansör ve rampa varlığı
Açıklama: Sosyal model, engellilikle ilgili sorunların bireyden ziyade çevresel faktörlerden kaynaklandığını savunur. Bu nedenle çevresel düzenlemeler (ör. otomatik kapılar) sosyal modelin çözüm önerileridir.