Ata Aöf Tıbbi Sosyal Hizmet Ünite -10

ORGAN VE DOKU NAKLİ NEDİR?

Doku ve Organ Tanımı

• Doku: Hücreler ile organlar arasında yer alan bir hücresel organizasyon düzeyidir.
• Organ Nakli: Canlı ya da vefat etmiş bir vericiden alınan bir organın, hasarlı veya eksik bir organı değiştirmek amacıyla alıcıya nakledildiği tıbbi prosedürdür.

Nakledilebilen Organlar ve Dokular

• Organlar: Böbrek, karaciğer, kalp, akciğer, pankreas, bağırsak (en sık böbrek nakli yapılır).
• Dokular: Kemik, tendon, kornea, deri, kalp kapakçıkları, sinir ve damarlar. Kornea ve kas-iskelet dokuları en sık nakledilen dokulardır.

Canlıdan Organ Nakli
Canlı bağışçılardan organ nakli, bağışçının hayatta kalmasına imkân sağlayan bir prosedürdür. Bağışlanan organ ya da dokunun yenilenebilmesi ya da kalan kısmın işlevsel olarak yeterli olması gerekir. Türkiye’de “Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği” (2012) gereği, öncelikli olarak bağışçının alıcı ile akraba olması gerekmektedir.

Kadavradan Organ Nakli
Beyin ölümü gerçekleşmiş ve destek tedavisi ile organları canlı tutulan donörlerden yapılan nakil işlemidir. Türkiye’de kadavradan organ naklinde yabancı uyruklu bireyler için sınırlamalar bulunmaktadır; bu kişiler yalnızca canlıdan organ nakline tabi tutulabilir.

ORGAN NAKLİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ TARİHİ VE MEVCUT DURUMU

Dünya Genelinde

• İlk başarılı böbrek nakli, 1954 yılında Joseph Murray tarafından tek yumurta ikizleri arasında gerçekleştirilmiştir.
• İlk başarılı kalp nakli ise 1967 yılında Güney Afrikalı cerrah Christiaan Barnard tarafından gerçekleştirilmiştir.

Türkiye’de

• İlk başarılı böbrek nakli 1978 yılında Dr. Mehmet Haberal tarafından yapılmıştır.
• Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2015 yılında Türkiye’de 7.704 organ nakli gerçekleştirilmiş, bu nakillerin %78’i canlı donörlerden sağlanmıştır.

ORGAN NAKLİNİN HASTALAR ÜZERİNDEKİ PSİKOSOSYAL ETKİLERİ

Nakil Öncesi Dönem
Hastalar bu süreçte stres, kaygı, öfke ve çaresizlik gibi duygular yaşayabilir.

Nakil Dönemi
Organ bulunmasıyla birlikte hastalarda umut ve coşku artarken, cerrahi müdahale ve organın uyum sağlama olasılığına dair endişeler ön plana çıkar.

Nakil Sonrası Dönem
Hastalar, organın reddi ve enfeksiyon gibi sorunlara karşı kaygılar yaşar. Sosyal izolasyon da bu dönemde sıkça görülür.

SOSYAL HİZMET UZMANLARININ ROL VE SORUMLULUKLARI

Nakil Öncesi Görevler

• Psikososyal değerlendirme ve duygusal destek sağlamak.
• Hasta ve ailesine danışmanlık yapmak, gerekli toplumsal kaynaklara yönlendirmek.
• Nakil sürecine dair eğitim ve rehberlik sağlamak.

Nakil Sonrası Görevler

• Hastanın tıbbi kontrollerini düzenli şekilde takip etmesini sağlamak.
• Psikososyal uyum süreçlerini desteklemek.
• Ailelere eğitim ve destek grupları organize etmek.

Türkiye’de Sosyal Hizmet Uzmanlarının Yetki Alanları
Sosyal hizmet uzmanları, organ nakli koordinatörü ya da yardımcısı olarak görev yapabilir. Görevleri arasında:

• Ulusal Koordinasyon Sistemi’nde iletişimi sağlamak.
• Organ bağış kampanyalarını organize etmek.
• Beyin ölümü komitesine destek vermek ve aile onay süreçlerini yürütmek.

10. Ünite: Organ Nakli Sosyal Hizmeti

1. Aşağıdakilerden hangisi nakledilebilen organlardan biri değildir?

a) Böbrek
b) Beyin
c) Kalp
d) Karaciğer
e) Pankreas

Cevap: b) Beyin

Açıklama: Beyin, nakledilemeyen bir organdır. Diğer seçeneklerdeki organlar başarılı bir şekilde nakledilebilir.

2. Organların aksine, çoğu doku uzun süre saklanabilir. Dokuların saklanmasına maksimum süre ne kadardır?

a) 3 ay
b) 6 ay
c) 1 yıl
d) 3 yıl
e) 5 yıl

Cevap: e) 5 yıl

Açıklama: Dokular, uygun koşullarda 5 yıla kadar saklanabilir. Ancak bu süre organlar için geçerli değildir.

3. Kaçıncı dereceye kadar akrabaları alıcıya organ bağışında bulunabilir?

a) Birinci
b) İkinci
c) Üçüncü
d) Dördüncü
e) Beşinci

Cevap: d) Dördüncü

Açıklama: Dördüncü dereceye kadar olan akrabalar yasal olarak organ bağışında bulunabilir.

4. Yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan istem dışı aktiviteler dâhil olmak üzere beyin fonksiyonunun tamamen kaybına ne ad verilir?

a) Bitkisel yaşam
b) Beyin ölümü
c) Beyincik ölümü
d) Beyin sapı ölümü
e) Koma

Cevap: b) Beyin ölümü

Açıklama: Beyin ölümü, geri döndürülemez bir durum olup organ bağışının temel kriterlerinden biridir.

5. İlk başarılı böbrek naklini gerçekleştirerek Nobel Ödülü’ne layık görülen hekim aşağıdakilerden hangisidir?

a) Dr. Ullman
b) Dr. Voronov
c) Dr. Murray
d) Dr. Barnard
e) Dr. Beck

Cevap: c) Dr. Murray

Açıklama: Dr. Joseph Murray, 1954 yılında ilk başarılı böbrek naklini gerçekleştirmiş ve bu çalışmasıyla Nobel Ödülü kazanmıştır.

6. Beyin ölümü durumunda organ bağışında aşağıdaki ülkelerden hangisi en yüksek orana sahiptir?

a) İspanya
b) İtalya
c) Almanya
d) Türkiye
e) Irak

Cevap: a) İspanya

Açıklama: İspanya, beyin ölümü durumunda organ bağışı konusunda dünya lideri ülkelerden biridir.

7. Hasta bazlı organ dağıtım sisteminde hastanın bekleme süresi, yaşı, PRA düzeyi ve HLA tipi gibi birtakım değişkenlere dikkat edilerek bu değişkenlerin puanlanması sonucunda en yüksek puanı alan hastanın organla eşleştirildiği organ dağıtım sistemi aşağıdakilerden hangisidir?

a) Merkez bazlı dağıtım sistemi
b) Hasta bazlı dağıtım sistemi
c) Organ bazlı dağıtım sistemi
d) Hastalık bazlı dağıtım sistemi
e) Bekleme bazlı dağıtım sistemi

Cevap: b) Hasta bazlı dağıtım sistemi

Açıklama: Hasta bazlı sistemde çeşitli kriterlere göre hastalar puanlanır ve en yüksek puanı alan hastaya organ verilir.

8. Hastalarda ilk olarak iyileşeceğine ilişkin coşku ve umut, sonrasında ise cerrahi operasyona, operasyonun başarılı olma ihtimaline ve nakil yapılan organın hastanın vücuduna uyum sağlayıp sağlamayacağına ilişkin kaygının ön planda olduğu dönem aşağıdakilerden hangisidir?

a) Nakil öncesi dönem
b) Nakil dönemi
c) Nakil sonrası dönem
d) Operasyon dönemi
e) İyileşme dönemi

Cevap: b) Nakil dönemi

Açıklama: Nakil dönemi, hem umut hem de kaygının yoğun olduğu bir süreçtir.

9. Dünya genelinde sosyal hizmet uzmanlarının organ nakli alanında çalışma deneyiminin kaç yıllık bir geçmişe sahiptir?

a) 10
b) 20
c) 30
d) 40
e) 50

Cevap: c) 30

Açıklama: Sosyal hizmet uzmanlarının organ nakli alanında çalışmaları yaklaşık 30 yıllık bir geçmişe sahiptir.

10. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmet uzmanlarının nakil öncesi gerçekleştirdikleri psikososyal değerlendirmede ele aldıkları konulardan biri değildir?

a) Hastanın sosyal destek sistemi
b) Organ nakli sonrası uyumu engelleyen psikososyal sorunların değerlendirilmesi
c) Herhangi bir aile içi şiddet istismarının değerlendirilmesi
d) Hastanın ve sosyal destek sisteminin nakil hakkındaki bilgisinin ve nakil danışmanlığı ve eğitimi için durumunun değerlendirilmesi
e) Hastanın alkol, uyuşturucu ve tütün ürünleri kullanım öyküsünün değerlendirilmesi

Cevap: b) Organ nakli sonrası uyumu engelleyen psikososyal sorunların değerlendirilmesi

Açıklama: Nakil öncesi değerlendirmeler daha çok nakil öncesindeki hazırlık süreçlerine odaklanır, nakil sonrası süreçlere değil.