Değişim Sosyolojisi

Bu makale, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi (Auzef) Sosyoloji Bölümü’nün 2023-2024 Güz Dönemi final sınavında yer alan Değişim Sosyolojisi sorularını temel alarak, öğrencilerin bu konuları daha iyi anlamalarını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Açıköğretim ve meslek sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik kaynak sunan bu yazı, sınav sorularında ele alınan temel kavramlar ve teoriler üzerinden toplumsal değişim konusunu derinlemesine ele alacaktır.

Toplumsal Değişimin Anlamı ve Dinamikleri

Toplumsal değişim, toplumların zaman içinde geçirdiği yapısal dönüşümü ifade eder. Bu değişim, ekonomik, teknolojik, siyasal, ve kültürel faktörlerin bir araya gelmesiyle meydana gelir. Saint-Simon’un “sanayi toplumu” tanımı, modern toplumun temel taşlarından birini oluştururken, Max Weber’in “seçmeci ilişkiler” üzerinden akılcılaşmayı vurgulaması, toplumsal değişimin çok boyutlu bir süreç olduğunu gösterir.

Toplumsal Değişimin Teorik Yaklaşımları

Değişim Sosyolojisi, toplumların nasıl ve neden değiştiğini inceleyen bir alandır. Karl Marx, üretim biçimlerinin toplumsal değişimin motoru olduğunu savunurken, Max Weber sosyal aksiyon ve değer sistemlerinin önemine dikkat çeker. Talcott Parsons gibi yapısal işlevselciler, toplumun bütüncül bir yapı olarak dengesini koruma çabasını ele alır. Daniel Lerner ve Ralf Dahrendorf gibi düşünürler, modernleşme ve çatışma teorileriyle toplumsal değişimi açıklamaya çalışır.

Modernleşme ve Kültürel Değişim

Modernleşme teorisi, geleneksel toplumlardan modern toplumlara geçiş sürecini ifade eder. Daniel Lerner’in okuryazarlık oranının artışını modernleşmenin bir göstergesi olarak belirtmesi, eğitimin bu süreçteki önemine işaret eder. Ayrıca, Mümtaz Turhan’ın Batılılaşma çabalarını kültürel değişim çerçevesinde ele alması, toplumsal değişimin sadece ekonomik ve politik değil, aynı zamanda kültürel bir boyutu olduğunu vurgular.

Teknoloji ve Toplumsal Değişim

Fordizmden post-Fordizme geçiş, teknolojik yeniliklerin toplumsal yapıları nasıl dönüştürebileceğinin bir örneğidir. Bilgi teknolojilerinin yükselişi, “sanayi sonrası toplum” kavramını doğurmuş ve ekonomik üretimden sosyal ilişkilere kadar geniş bir alanı etkilemiştir.

Toplumsal Değişimde Birey ve Kurumların Rolü

Toplumsal değişim, bireylerin ve kurumların etkileşimiyle şekillenir. Robert K. Merton’un orta boy kuramları, toplumsal değişimin makro ve mikro seviyeler arasındaki bağlantıyı gösterir. Şerif Mardin’in Türk modernleşmesi üzerine çalışmaları, bireylerin ve kurumların modernleşme sürecindeki rollerine ışık tutar.

Sonuç

Değişim Sosyolojisi, toplumsal yapıların nasıl ve neden dönüştüğünü anlamamızı sağlayan kritik bir alanı temsil eder. Bu makale, Auzef Sosyoloji Bölümü final sınavında yer alan soruları temel alarak, öğrencilere toplumsal değişim konusunda derinlemesine bir bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır. Öğrencilerin sınav sorularını çözebilir hale gelmesinin yanı sıra, toplumsal değişimin karmaşık yapısını ve teorik yaklaşımlarını anlamaları hedeflenmiştir.

Lolonolo.com olarak, eğitim süreçlerinizde sizlere destek olmaktan mutluluk duyarız. Bu kaynak, toplumsal değişim konusunda bilgi birikiminizi artırarak, sınavlarda ve akademik çalışmalarda başarılı olmanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır

@lolonolo_com

1. Saint-Simon, toplumsal değişmeyi izleyerek, modern toplumu aşağıdaki kavramlardan hangisiyle adlandırmaktadır?

A) Ahlak toplumu
B) Bilim toplumu
C) Sanayi toplumu
D) Burjuva toplumu
E) Sosyalist toplum

Cevap : C) Sanayi toplumu

2. Max Weber’e göre değişik alanlarda gerçekleşen akılcılaşmaların birbirini destekler bir mahiyet kazanmasını sağlayan husus nedir?

A) Seçmeci ilişkiler
B) Gelişmecilik
C) Kapitalizm
D) Karizma
E) Peygamberlik

Cevap : A) Seçmeci ilişkiler

3. Aşağıdakilerinden hangisi toplumların yaşlandıkça muhafazakârlaşmalarının ana sosyolojik sebeplerinden biri değildir?

A) Genç nüfusun henüz kaynaklara erişmek üzere rekabet içerisinde olması
B) Gençlerin daha fazla değişim talebine sahip olmaları ve bunun için harekete geçebilmeleri
C) Yaşlıların sosyal değişime adapte olabilme kabiliyetlerinin azalması
D) Olgun ve yaşlı nüfusun, yaşam biçimi ve kaynaklara erişim bakımından toplumun daha yerleşik kesimini teşkil etmesi
E) Yaşlıların tecrübelerinden ötürü değişimin zararlarının bilincinde olması

Cevap : E) Yaşlıların tecrübelerinden ötürü değişimin zararlarının bilincinde olması

4. Daniel Lerner’e göre aşağıdakilerden hangisi geleneksel toplumların modernleşmekte olduğunu gösteren veriler arasında yer alır?

A) Okuryazarlık oranının artışı
B) Dindarlaşmanın artışı
C) Kırsal hayatın güçlülüğü
D) Siyasal katılımın yokluğu
E) Sözlü kültürün yaygınlığı

Cevap : A) Okuryazarlık oranının artışı

5. Aşağıdakilerden hangisi Parsons’ın tanımladığı “birim eylem”in bileşenlerinden biri değildir?

A) Hedef
B) Durum
C) Aktör
D) Tabiat
E) Normlar

Cevap : D) Tabiat

6. Fordizmi içine düştüğü krizden çıkarmak üzere gündeme getirilen bilgi teknolojilerinin ekonomi alanında ve toplumda kazandığı merkezî rol, yeni bir toplum modelinin oluşmasına sebep olmuştur. Bu yeni toplum modeli sosyal bilimciler tarafından aşağıdakilerden hangisiyle adlandırmaktadır?

A) Modern toplum
B) Geçiş toplumu
C) Kapitalist toplum
D) Sanayi sonrası toplum
E) Sanayi toplumu

Cevap : D) Sanayi sonrası toplum

7. Aşağıdakilerden hangisi çağdaş sosyolojik teoride ortaya çıkan toplumsal değişime yönelik yaklaşımlardan biri değildir?

A) Tarihsel materyalizm
B) Yeni-evrimcilik
C) Çatışma kuramları
D) Modernleşme kuramları
E) Yapısal-işlevselci denge teorileri

Cevap : A) Tarihsel materyalizm

8. Toplumsal değişimin orta boy kuramlar çerçevesinde açıklanması gerektiğini savunan düşünür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Max Weber
B) Ralf Dahrendorf
C) Talcott Parsons
D) Robert K. Merton
E) Jürgen Habermas

Cevap : D) Robert K. Merton

9. “Şerif Mardin’e göre Türk modernleşmesinde ….. gelişmediği için koruyucu bir baba olarak devlet fikri hâkim hâle gelmiştir.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) ulusçuluk
B) iktisadi kalkınma
C) hukuk devleti
D) çoğulculuk
E) sivil toplum

Cevap : E) sivil toplum

10. Karl Marx’a göre toplumsal değişimi temelde etkileyen unsur aşağıdakilerden hangisidir?

A) Üretim biçimi
B) Tarihin akışı
C) Doğal olaylar
D) Tarihsel aktörler
E) Siyasal gelişmeler

Cevap : A) Üretim biçimi

11. Mümtaz Turhan’ın Cumhuriyet döneminde sürdürülen Batılılaşma çabalarının eleştirel bir değerlendirmesini yaptığı eserinde, çalışmasının merkezine yerleştirdiği kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) İnanç
B) Kültür
C) Din
D) Gelenek
E) Örf

Cevap : B) Kültür

12. Durkheim’in toplum modelinin üç ana bileşeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Morfoloji – Dayanışma – İşbölümü
B) Statik – Morfoloji – Değişim
C) İşbölümü – Dayanışma – Sosyal yapı
D) Morfoloji – Kurumlar – Dayanışma
E) Statik – Dinamik – Morfoloji

Cevap : D) Morfoloji – Kurumlar – Dayanışma

13. Robert K. Merton’un toplumsal değişimi açıklamada yapısal-işlevselci yaklaşıma yöneltilen eleştirileri bertaraf etmek üzere teoriye eklediği en önemli bileşen nedir?

A) Modernleşme kendiliğinden gerçekleşecek bir süreçtir.
B) Sosyal sistemler birbirini tamamlayan parçalardan oluşur.
C) Sosyal bileşenlerin işlevleri kadar bozuk işlevleri veya işlevsizlikleri de dikkate alınmalıdır.
D) Siyasal sistemdeki çalkalanmalar değişimi açıklarken dikkate alınmalıdır.
E) Teknolojik yenilikler sosyal değişmenin esas kaynağıdır

Cevap : C) Sosyal bileşenlerin işlevleri kadar bozuk işlevleri veya işlevsizlikleri de dikkate alınmalıdır.

14. Modern toplumun ortaya çıkış döneminde klasik sosyolojide din ile toplumsal değişme arasındaki ilişkiye dair baskın olan düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

A) Din, toplumsal değişimin temel faktörüdür.
B) Din, toplumsal değişimi engelleyici bir faktördür.
C) Toplumsal düzeni sağlamak üzere dinlerin bir değişim aracı olarak kullanılması gerekir.
D) Din, toplumsal değişimi takviye edici bir faktördür.
E) Din ile toplumsal değişim arasında bir ilişki yoktur.

Cevap : B) Din, toplumsal değişimi engelleyici bir faktördür.

15. Mümtaz Turhan’ın Erzurum’un bir köyünde yaptığı araştırmaya göre köydeki değişimin en temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devletin sağladığı imkânlar
B) Köylülerin göç neticesinde edindikleri farklı kültürler
C) Siyasal değişimlerin yansıması
D) Teknik yenilikler
E) Köye askeriyenin kurulması

Cevap : B) Köylülerin göç neticesinde edindikleri farklı kültürler

16. Aşağıdakilerden hangisi Fordist anlayışın temel özelliklerinden biri değildir?

A) Sosyal refah devletinin düzenleyici ve kontrol edici bir role kavuşması
B) Otomasyon yoluyla kitlesel üretim yapılması
C) Üretimin standartlaştırılması
D) Kalifiye düzeyi düşük işçilerin büyük ölçekli İşletmelerde yoğunlaşması
E) Üretimde merkezî örgütlenmeden özenle uzak durulması

Cevap : E) Üretimde merkezî örgütlenmeden özenle uzak durulması

17. Aşağıdakilerden hangisi W. W. Rostow’un geliştirdiği toplumsal değişim modelinde tanımlanan aşamalardan biri değildir?

A) Olgunlaşma
B) Geleneksel Toplum
C) Kültürlenme
D) Kalkış
E) Kitle Tüketimi Çağı

Cevap : C) Kültürlenme

18. Kemal Karpat’ın Osmanlı-Türk modernleşmesi ve Кагра toplumsal değişim ile ilgili yaklaşımlarıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki sürekliliği vurgular.
B) İslam modernleşme önünde bir engel değil, aksine modernleşmeyi besleyebilecek unsurları bünyesinde barındıran bir dindir.
C) Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti birbirinden bağımsız iki devlettir.
D) Osmanlı-Türk modernleşmesi merkezîleşme çerçevesinde ele alınabilir.
E) Kemal Karpat, toplumsal değişim üzerine çalışmalarında ampirik verilere ve araştırmalara dayalı tarihsel bir perspektifle hareket etmiştir.

Cevap : C) Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti birbirinden bağımsız iki devlettir.

19. Mümtaz Turhan’ın “halkın bir fayda mülahazası ile kendiliğinden edindiği ve neticesinde faydasını analiz ederek sürdürdüğü veya bıraktığı yeni kültürel unsurlar” olarak ifade ettiği kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Örf
B) Kültür
C) Gelenek
D) Cemaat
E) Serbest kültür değişmeleri

Cevap : E) Serbest kültür değişmeleri

20. İskoç aydınlanmacıları özellikle de Ferguson ve Smith, değişimin kaynağı olarak aşağıdaki unsurlardan hangisini görmektedirler?

A) Zekanın ilerlemesi
B) Geçim biçimleri
C) Dinsel gelişme
D) Siyasi büyüme
E) Biyolojik evrim

Cevap : B) Geçim biçimleri