Serbest Zaman Sosyolojisi 2024-2025 Vize Soruları

Giriş

Serbest zaman sosyolojisi, insanların çalışma ve zorunluluklarından arta kalan zamanlarını nasıl kullandıklarını, bu zamanın toplumsal anlamını ve bu alandaki faaliyetlerin birey ve toplum üzerindeki etkilerini inceler. Bu alanı anlamak için, “sosyolojik perspektif” adı verilen ve aşina olunan gerçeklerin ardındaki ilişkileri görmeyi sağlayan bir bakış açısına ihtiyaç vardır. Bu makalede, sosyolojinin temel kavramları ışığında serbest zaman ve rekreasyon olgusu, tarihsel ve teorik bir çerçevede ele alınacaktır.

Sosyolojinin Temel Kavramları

Toplumu anlamak için bazı temel kavramlara hakim olmak gerekir. “Toplumsal statü”, bireyin toplum içindeki konumunu ifade ederken, “toplumsal rol”, bu statüye bağlı olarak toplumun bireyden beklediği davranışlardır. Bu temel kavramların yanı sıra toplumsallaşma ve toplumsal tabakalaşma da sosyolojinin ana konularıdır; ancak “toplumsal ego” standart bir sosyolojik terim değildir. Toplumsal düzen, “toplumsal normlar” aracılığıyla sağlanır. Bu normlar, temelinde toplumsal değerleri barındırır ve resmi (yasalar gibi) ve gayriresmi (ayıplanma, dışlanma gibi manevi yaptırımları olan) olarak ikiye ayrılır. Toplumun nasıl bir arada durduğunu açıklayan teorilerden biri olan İşlevselciliğe göre, üyelerin paylaştığı ortak değerler bütünü olan “ahlaki oydaşma”, düzenin temelidir. Emile Durkheim’in “mekanik dayanışma” kavramı da, benzerliklere dayalı geleneksel toplumlardaki bu bağı ifade eder. Auguste Comte ve Herbert Spencer gibi düşünürler de toplumu canlı bir organizmaya benzetmişlerdir.

Serbest Zaman ve Rekreasyonun Sosyolojisi

Serbest zaman, bireylerin sorumluluklarını yerine getirdikten sonra kalan, “zorunlu olmayan” ve özgürce kullanabildikleri zamandır. Bir etkinliğin serbest zaman faaliyeti olarak değerlendirilmesindeki en temel kriter, bireyde “özgürlük hissiyatının gelişmesine yardımcı olmasıdır”. Bu faaliyetler, belirli bir kazanç beklentisi olmadan yapılır ve kişinin iyi olma haline katkı sağlar. Rekreasyonel faaliyetler çeşitlilik gösterir; piknik ve kampçılık gibi etkinlikler “açık hava faaliyetleri” iken, golf ve vücut geliştirme gibi etkinlikler “egzersiz ve sportif etkinlikler” kategorisine girer.

Rekreasyonun Tarihsel ve Kültürel Kökenleri

“Tarihin ilk topluluklarında”, günümüzdeki gibi net bir çalışma ve serbest zaman ayrımı yoktu; iş, ihtiyaç anında yapılırdı. Bu dönemdeki oyun pratikleri ise genellikle avcılık gibi günlük yaşam faaliyetlerini tasvir ederdi. Antik Mısır’da firavunlar, güçlerini kanıtlamak için tahta çıkışlarının otuzuncu yılında sembolik bir “uzun mesafe koşusu” yaparlardı. “Antik İsrail” ise, haftanın yedinci gününü tatil günü olarak belirleyerek düzenli serbest zaman kavramına önemli bir katkı sağlamıştır. Modern Olimpiyat Oyunları’na ilham veren “Antik Yunan” medeniyetinde ise kadınların, tanrıça “Hera”ya adadıkları kendi oyunları vardı.

Sonuç

Serbest zaman sosyolojisi, toplumsal yapının ve kültürün bireylerin en kişisel gibi görünen zamanlarını bile nasıl şekillendirdiğini gösterir. İşlevselci teori, toplumda bir denge ve uyum ararken, “Çatışmacı teori” ise değerli ve az olan kaynakların eşitsiz dağılımından doğan çıkar mücadelelerine odaklanır. Bu teorik lensler aracılığıyla bakıldığında rekreasyon, sadece kişisel bir rahatlama aracı değil, aynı zamanda toplumsal değerlerin, statülerin ve hatta çatışmaların yeniden üretildiği önemli bir sosyal alan olarak ortaya çıkar. Robert Merton’un “açık ve örtük işlevler” ayrımı gibi kavramlar, bu alanın görünürdeki amaçlarının ötesindeki toplumsal sonuçlarını anlamak için de bir çerçeve sunar.

1. I. Tarihin ilk topluluklarında, bugünkü gibi çalışma zamanı ve serbest zaman ayrımı net çizgilerle ayrılmıştır.
II. Günümüz toplumlarındakinden farklı olarak ilk topluluklarda çalışma ve iş, gerekli durumlarda gereksinimler doğrultusunda yapılmaktaydı.
III. Oyun pratikleri bazen bir tarihe sahip olayları, çeşitli tarımsal faaliyetleri ve/veya avcılık uygulamalarını tasvir eden bir görünüme sahiptir.
Rekreasyonla ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) Yalnız III
C) II ve III
D) I ve III
E) Yalnız II

Cevap : C) II ve III

Açıklama : İlkel topluluklarda çalışma ve serbest zaman ayrımı net değildi (I yanlış), iş ihtiyaç anında yapılırdı (II doğru) ve oyunlar günlük yaşamı taklit ederdi (III doğru).

2. Aşağıdakilerden hangi sosyolojik perspektifle ilgili doğru bir ifade değildir?

A) Aşina olunan toplumsal gerçeklerin arka planında cereyan eden ilişkilerin ve asıl gerçekliğin görülmesini iyice zorlaşmasına neden olmaktadır.
B) Kişilerin sorgulayıcı bir düşünüş şekli kazanmasına yardımcı olmaktadır.
C) Farklı kültürlerin anlaşılmasına yardımcı olarak empati becerisinin gelişimine fayda sağlamaktadır.
D) Toplumsal problemlerin sebeplerini açıklayarak çözüme ulaşılmasına katkı sağlamaktadır.
E) Toplumu, aileyi, toplumun kurum ve gruplarının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Cevap : A) Aşina olunan toplumsal gerçeklerin arka planında cereyan eden ilişkilerin ve asıl gerçekliğin görülmesini iyice zorlaşmasına neden olmaktadır.

Açıklama : Sosyolojik perspektif, tam tersine, görünenin ardındaki asıl gerçekliği ve ilişkileri görmeyi kolaylaştırır, zorlaştırmaz.

3. Serbest zaman ve iş zamanı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Serbest zaman da bireylerin sorumluluklarını yerine getirmesinden sonra bireye kalan, özgürce geçirebileceği zamandır.
B) Sadece ücret karşılığında bir emek harcamak değil aynı zamanda karşılığında ücret alınmadan emek harcanan, ev işi gibi işler de bulunmaktadır.
C) Zorunlu kullanılması gereken zaman olarak tanımlanmaktadır.
D) Karşılığında bir ücret alınsın veya alınmasın, çalışma, zihinsel ve bedensel bir emeğin harcanması gerekliliği bulunan, insan ihtiyaçlarının karşılanması için ürün ve/ya hizmetlerin üretilmesini amaçlayan sorumlulukları yerine getirilmesi olarak tanımlanabilir.
E) Çalışma, bir bireyin kendisi veya başkalarının tüketimine yönelik olarak mal ve/ya hizmet üretmesine ilişkin bedensel, zihinsel ve duygusal olarak bir emek harcaması durumuna karşılık gelen bir terimdir.

Cevap : C) Zorunlu kullanılması gereken zaman olarak tanımlanmaktadır.

Açıklama : Serbest zaman, tanımı gereği zorunluluklardan arınmış, bireyin özgürce kullanabildiği zamandır. “Zorunlu” olması bu kavramın doğasına aykırıdır.

4. I. Katılan bireyde özgürlük hissiyatının gelişmesine yardımcı olması
II. Başkaları için de yapılabilir olması
III. Her zaman yapılabilir olması
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri, bir etkinliğin serbest zaman faaliyeti olarak değerlendirilmesinde kullanılan kriterlerdendir?

A) II ve III
B) Yalnız I
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III

Cevap : B) Yalnız I

Açıklama : Bir etkinliğin serbest zaman faaliyeti olmasının en temel kriteri, bireyin bunu bir dış zorunluluk olmadan, özgür iradesiyle seçmesi ve bu süreçte özgürlük hissini yaşamasıdır.

5. ‘Açık hava ve doğal ortamda bireylerin piknik yapması, bahçe ile uğraşması ve kampçılık gibi faaliyetler, …….. için bir örnektir.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Egzersiz ve sportif etkinlikler
B) Açık hava faaliyetleri
C) Müzik
D) Spa ve masaj etkinlikleri
E) Sanat

Cevap : B) Açık hava faaliyetleri

Açıklama : Sayılan tüm etkinlikler (piknik, bahçe işleri, kampçılık) doğal ortamlarda ve açık havada gerçekleştirilen rekreasyonel faaliyetlerdir.

6. Aşağıdakilerden hangisi Çatışmacı teorinin temel varsayımları arasında yer almaz?

A) Değerli ve az olan kaynaklar tüm toplumsal sistemler içinde eşitsiz bir biçimde dağılmıştır.
B) Toplumsal eşitsizlik ve adaletsizliklerin genel sonuçları, toplumdaki farklı tabakalar arasında farklı çıkar çatışmaları ve mücadelelerine sebep olmaktadır.
C) Mücadele ve çatışmalar uzun vadede toplumsal sistemin yeniden örgütlenmesi sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Modern sanayi emeğinin kapitalistlere karşı sürdürdüğü mücadelenin zaferle sonuçlanması ile sınıfsız ve çatışmalardan arınmış yeni bir toplum doğacaktır.
D) Sapma, suç, toplumsal gerilimler, toplumsal bütünleşme ve denge yönünde çözülme eğilimi sergilemektedirler.
E) Çıkar çatışmaları değerli ve kıt olan kaynakları elinde tutan ve tutamayanlar arasındaki çatışmaları doğurmakta ve yeniden üretmektedir.

Cevap : D) Sapma, suç, toplumsal gerilimler, toplumsal bütünleşme ve denge yönünde çözülme eğilimi sergilemektedirler.

Açıklama : Sapma ve suç gibi olguların toplumsal dengeyi sağlamak üzere işlev gördüğü varsayımı, Çatışmacı teorinin değil, İşlevselci (Fonksiyonalist) teorinin bir argümanıdır.

7. Toplumsal normla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Sözlü olarak nesilden nesile aktarılan norm gayriresmî bir normdur.
B) Toplumsal normlar, resmî olan ve gayriresmî normlar olarak ikiye ayrılmaktadır.
C) Resmî normlara göre yaptırım, ayıplanma ve dışlanma gibi manevi yönden uygulanan cezalardır.
D) Toplumsal normların temelinde toplumsal değerler bulunmaktadır.
E) Bireylerin sosyalizasyon sürecine girmesi ile birlikte öğrenilmeye başlanan toplumsal normlar zamanla içselleştirilerek bir alışkanlık hâline gelir.

Cevap : C) Resmî normlara göre yaptırım, ayıplanma ve dışlanma gibi manevi yönden uygulanan cezalardır.

Açıklama : Ayıplanma ve dışlanma gibi manevi yaptırımlar gayriresmî (informal) normların özelliğidir. Resmî normların (yasalar gibi) yaptırımları ise para cezası, hapis gibi maddi ve hukuki cezalardır.

8. “……toplum üyeleri arasındaki benzerliklerin fazla olması ve buna bağlı olarak fertler arasında güçlü bağların ortaya çıkması ile meydana gelmektedir.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Sembolik etkileşimcilik
B) Mekanik dayanışma
C) Kriz ortamı
D) Organik dayanışma
E) Çatışmacı kuram

Cevap : B) Mekanik dayanışma

Açıklama : Bu tanım, Emile Durkheim’in, geleneksel ve az iş bölümüne sahip toplumlardaki bireylerin benzerliklerine dayanan toplumsal bağı ifade eden “mekanik dayanışma” kavramına aittir.

9. Aşağıdakilerden hangisi temel sosyolojik kavramlardan değildir?

A) Toplumsal Tabakalaşma
B) Toplumsallaşma
C) Toplumsal Rol
D) Toplumsal Ego
E) Toplumsal Statü

Cevap : D) Toplumsal Ego

Açıklama : Statü, rol, toplumsallaşma ve tabakalaşma sosyolojinin temel kavramlarıdır. “Toplumsal Ego” ise standart bir sosyolojik terim değildir.

10. Aşağıdakilerden hangisi Antik Yunan’da kadınların kendi oyunlarını adadıkları tanrının adıdır?

A) Hades
B) Eros
C) Hera
D) Zeus
E) Dionisos

Cevap : C) Hera

Açıklama : Antik Yunan’da kadınların katıldığı ve dört yılda bir düzenlenen Heraia Oyunları, tanrıların kraliçesi ve evlilik tanrıçası olan Hera’ya adanmıştır.

11. Aşağıdakilerden hangisi modern olimpiyat oyunlarını başlatan uygarlık olarak kabul edilmektedir?

A) Asur
B) Yunan
C) Hint
D) Çin
E) Sümer

Cevap : B) Yunan

Açıklama : Modern Olimpiyat Oyunları, Antik Yunanistan’da düzenlenen oyunlardan ilham alınarak Baron Pierre de Coubertin tarafından yeniden canlandırılmıştır.

12. “….., haftanın yedinci gününü tatil günü olarak belirleyerek serbest zamana yönelik en önemli katkıyı sağlamıştır. Çalışma ve ibadetlerle geçen altı günden sonra gelen son gün tamamı ile dinlenmeye ayrılmıştır.”
Yukarıdaki boşluğa gelecek en uygun ifade aşağıdakilerden hangisidir?

A) Homo Erectus
B) Homo Sapiens
C) Homo Neanderthalensis
D) Göçebe Topluluklar
E) Antik İsrail

Cevap : E) Antik İsrail

Açıklama : Yedinci günün dinlenme günü olarak ayrıldığı Şabat (Sabbath) geleneği, Antik İsrail (İbrani) kültürünün bir parçasıdır ve düzenli serbest zaman kavramına yapılan önemli bir tarihsel katkıdır.

13. İşlevselcilere göre ….., toplumdaki düzen ve istikrarın devamlılığı için oldukça önemli bir kavramdır. Bu kavram, toplum üyelerinden büyük çoğunluğunun ortak ve benzer değerleri paylaşması ile ortaya çıkmaktadır.
Yukarıdaki metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) ahlaki oydaşma
B) anomi
C) fenomen
D) çatışma
E) toplumsal şiddet

Cevap : A) ahlaki oydaşma

Açıklama : İşlevselci (fonksiyonalist) teoriye göre, toplumun bir arada durmasını sağlayan temel güç, üyelerin paylaştığı ortak değerler ve inançlar bütünüdür. Bu duruma “ahlaki oydaşma” veya “değer konsensüsü” denir.

14. Aşağıdaki ifadelerden hangisi Mısır firavunlarının tahta çıkmalarının otuzuncu yılında yaptıkları faaliyettir?

A) Uzun mesafe koşusu
B) Yüzme
C) Güreş
D) Futbol
E) Cirit

Cevap : A) Uzun mesafe koşusu

Açıklama : Antik Mısır’da, firavunların tahttaki 30. yıllarını kutladıkları Sed Festivali’nde, firavun fiziksel gücünü ve ülkeyi yönetmeye devam edebileceğini kanıtlamak için sembolik bir uzun mesafe koşusu yapardı.

15. “……., Durkheim’in düşüncelerinden önemli biçimde etkilenen bir diğer düşünürdür. O, açık ve örtük işlevler şeklinde bir ayrıma gitmektedir.”
Yukarıdaki cümledeki boşluğa en uygun gelen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Robert Merton
B) George Herbert Mead
C) Edmund Husserl
D) Karl Marx
E) Socrates

Cevap : A) Robert Merton

Açıklama : Bir toplumsal yapının beklenen ve niyet edilen sonuçları olan “açık işlevler” (manifest functions) ile niyet edilmemiş ve beklenmeyen sonuçları olan “örtük işlevler” (latent functions) ayrımı, işlevselci sosyolog Robert Merton tarafından yapılmıştır.

16. I. Belli bir statü ya da toplumsal konumlara atfedilen toplumsal beklentilerdir.
II. Toplumun bireylere atfettiği toplumsal statülere bağlı olarak yapılması gereken davranışlardır.
III. Toplumun bireyler için uygun gördüğü mevki veya pozisyonlardır.
Yukarıdaki cümlelerden hangisi/hangileri toplumsal rolü tanımlamaktadır?

A) II ve III
B) Yalnız III
C) Yalnız II
D) I ve II
E) I ve III

Cevap : D) I ve II

Açıklama : Toplumsal rol, bir statüye (mevki, pozisyon) bağlı olarak toplumun bireyden beklediği davranış kalıplarıdır. Bu nedenle I ve II rolleri tanımlarken, III statüyü tanımlamaktadır.

17. “Kişilerin kendi gelişimlerine, mutlu ve memnun olmasına yardımcı, kapasite ve potansiyel geliştirici bir zamandır.” Serbest zamanla ilgili olan bu tanım aşağıdaki görüşlerden hangisine aittir?

A) Toplumsal sınıfların bir sembolü olduğu düşüncesini taşıyan görüş
B) Klasik Görüş
C) Zorunluluklardan sonra kalan zaman olduğu düşüncesini taşıyan görüş
D) Organizmanın var olması ile alakalı olduğu görüşü
E) Bir faaliyet şekli olduğunu kabul eden görüş

Cevap : D) Organizmanın var olması ile alakalı olduğu görüşü

Açıklama :

18. Aşağıdaki düşünürlerden hangileri toplumu canlı bir organizma gibi değerlendirmektedir?

A) Max Weber, Pierre Bourdieu, Emile Durkheim
B) Karl Marx, Emile Durkheim, Herbert Spencer
C) Auguste Comte, Emile Durkheim, Pierre Bourdieu
D) Auguste Comte, Herbert Spencer, Parsons
E) Auguste Comte, Emile Durkheim, Herbert Spencer

Cevap : E) Auguste Comte, Emile Durkheim, Herbert Spencer

Açıklama : Sosyolojinin kurucularından olan Auguste Comte, Herbert Spencer ve Emile Durkheim, toplumu kendi içinde organları (kurumları) olan ve her bir parçanın bütünün yaşaması için işlev gördüğü biyolojik bir organizmaya benzetmişlerdir.

19. Bireyin yaşadıkları toplum içinde meşgul ettiği konumu ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyalizasyon
B) Toplumsal Grup
C) Toplumsal Rol
D) Toplumsal Norm
E) Toplumsal Statü

Cevap : E) Toplumsal Statü

Açıklama : Toplumsal statü, bir bireyin toplumsal yapı içindeki konumunu veya mevkisini ifade eden temel bir sosyolojik kavramdır.

20. “Bireylerin sportif pratiklere gönüllü olarak katılması, bu kategorinin altında yer almaktadır. Golf veya masa tenisi oynamak ya da vücut geliştirme faaliyetleri ile ilgilenmek örnek olarak verilebilir.” İfadesi aşağıdaki etkinliklerin hangisi kapsamına daha yakındır?

A) Dans
B) Turizm
C) Sanat
D) Müzik
E) Egzersiz ve sportif etkinlikler

Cevap : E) Egzersiz ve sportif etkinlikler

Açıklama : Verilen örneklerin (golf, masa tenisi, vücut geliştirme) tamamı, bedensel aktivite içeren ve genellikle belirli kurallara sahip olan egzersiz ve sportif etkinlikler kategorisine girer.