SOS204U Davranış Bilimlerine Giriş Ünite -2

Giriş: Toplumu Şekillendiren Güçler

Toplumlar, sürekli bir değişim ve yapılanma süreci içindedir. Bu süreci anlamak için üç temel kavram öne çıkar: Kültür, toplumsal değişme ve toplumsal tabakalaşma. Bu kavramlar, bir toplumun nasıl yaşadığını, nasıl dönüştüğünü ve kaynakları nasıl paylaştığını açıklar.

Kültürün Yapı Taşları ve Özellikleri

Kültür, bir toplumun yaşam biçimidir ve en temel özelliklerinden biri öğrenilmesi ve nesilden nesile paylaşılır olmasıdır. Kültürün, insan ürünü olan her şeyi kapsadığı söylenebilir. Bu karmaşık yapı, çeşitli öğelerden oluşur. Bir durumda nasıl davranılacağına ilişkin belirli kültürel beklentileri ifade eden öğe normlardır. Değerler, inançlar, semboller ve dil de kültürün diğer temel öğeleridir; ancak evrensel fiziksel kanunlar olan “doğa yasaları”, insan üretimi olan kültürün bir öğesi değildir.

Toplumsal Değişmenin Motorları ve Kuramları

Toplumsal değişme, bir toplumun yapısının ve kültürünün zamanla dönüşmesidir. Bu değişime yol açan pek çok faktör vardır. Örneğin, kutuplarda yaşayanların sıcak bölgelerde yaşayanlardan farklı pratikler geliştirmesi, fiziki çevre faktörünün toplumsal değişmeye etkisine bir örnektir. Toplumsal değişmeyi açıklayan çeşitli kuramlar geliştirilmiştir. Bunlardan biri olan ve Batı kültürünü doğrusal bir ilerlemenin en üst düzeyi olarak sunmasıyla eleştirilen yaklaşım Evrimci Kuram‘dır. Bunun aksine, toplumların sürekli ileri-geri veya yukarı-aşağı hareket ettiğini savunan çevrimsel kuramın öncülerinden biri de Oswald Spengler‘dir.

Toplumsal Tabakalaşma ve Hareketlilik

Toplumsal tabakalaşma, bir toplumdaki gruplar arasındaki yapısal eşitsizlikleri ifade eder. Tarih boyunca farklı tabakalaşma sistemleri ortaya çıkmıştır. Bunlar içinde en katı olanı, katmanlar arasında geçişin mümkün olmadığı kapalı bir yapı sunan Kast Sistemi‘dir. Bu sistemlerin dinamiklerini açıklayan temel yaklaşımlardan biri olan ve tabakalaşmayı bütünleştirici olmaktan çok, üretim araçlarına sahip olanlarla olmayanlar arasında bir çatışma ve sömürü mekanizması olarak gören düşünür Karl Marx‘tır. Buna karşılık, İşlevselci Yaklaşım ise tabakalaşmanın, toplumun en önemli pozisyonlarına en yetenekli kişilerin gelmesini sağlayarak toplumun varlığını sürdürmesine katkıda bulunduğunu savunur. Bireylerin ve grupların bu toplumsal yapı içindeki konumlarını değiştirmelerine ise toplumsal hareketlilik denir.

1. Aşağıdakilerden hangisi kültürü tanımlarken söylenebilir?

A) Kültür paylaşılır
B) Kültür öğrenilen bir şey değildir
C) Kültür sonraki nesile aktarılamaz.
D) Kültürün toplumsal işlevleri vardır
E) Kültür tek tiptir

Cevap : A. Kültür paylaşılır

Açıklama : Metinde kültürün temel özelliklerinden birinin paylaşılan bir süreç olması olduğu vurgulanmaktadır. Bir toplumun üyeleri, ortak bir bağ ve ilişki ile paylaşılmış kurallar ve inançlar yoluyla dünyayı benzer biçimlerde algılarlar. Bu nedenle kültür öğrenilir, paylaşılır ve aktarılır.

2. Aşağıdakilerden hangisi kültürün öğelerinden değildir?

A) Semboller
B) Dil
C) Değerler
D) Normlar
E) Doğa yasaları

Cevap : E. Doğa yasaları

Açıklama : Kültür, insan ürünü olan her şeyi kapsar. Kültürün öğeleri değerler, inançlar, semboller, dil ve normlar olarak sınıflandırılmıştır. Doğa yasaları ise insan ürünü değil, doğal dünyanın işleyişine ait kurallardır.

3. Katmanlar arasında geçişin mümkün olmadığı kapalı tabakalaşma sistemi hangisidir?

A) Sınıf Sistemi
B) Zümre Sistemi
C) Kast Sistemi
D) Eşitlikçi Sistem
E) Feodal Sistem

Cevap : C. Kast Sistemi

Açıklama : Kast sistemi, bireylerin hayat boyu taşımak zorunda olduğu sosyal statülerin verildiği kapalı bir toplumsal sistemdir. Bireyler doğumdan ölüme kadar kendi toplumsal katmanlarını sürdürmek zorundadır ve kastlar arasında geçişlilik söz konusu değildir.

4. Tabakalaşmayı bütünleştirici olmaktan çok bölümlere ayırıcı ve ayrıştırıcı olarak gören düşünür hangisidir?

A) Marx
B) Parsons
C) Weber
D) Durkheim
E) Merton

Cevap : A. Marx

Açıklama : Karl Marx’ın çatışma perspektifine göre tabakalaşma, bazı grupların diğerlerini sömürdüğü, toplumu bütünleştirmekten çok ayrıştıran bir mekanizmadır. Bu yaklaşım, tabakalaşmayı toplumsal çatışmanın bir ürünü olarak görür.

5. İşlevselci yaklaşımın tabakalaşma görüşü açısından hangisi söylenebilir?

A) Tabakalaşma üretim araçlarına sahip olmaya bağlıdır
B) Tabakalaşma toplumun varlığını sürdürmesine katkıda bulunur
C) Tabakalaşma ekonomik kaynakların paylaşımına dayalıdır
D) Tabakalaşma toplumun sağlığına katkı yapar
E) Tabakalar arasında geçiş mümkün değildir

Cevap : B. Tabakalaşma toplumun varlığını sürdürmesine katkıda bulunur

Açıklama : Yapısal-işlevselci yaklaşıma göre toplumsal tabakalaşma, toplumun belirli gereksinimlerini ve işlevsel önkoşullarını karşılayarak toplumun varlığını sürdürmesine ve sağlığına katkıda bulunur. Bu yaklaşıma göre tabakalaşma toplum için kaçınılmaz ve gereklidir.

6. Belirli bir durumda nasıl davranılacağına ilişkin kültürel beklentiler kültürün hangi öğesinin kapsamında yer alır?

A) Semboller
B) İnançlar
C) Normlar
D) Değerler
E) Hukuk yasaları

Cevap : C. Normlar

Açıklama : Normlar, kişisel alanı kullanma gibi belirli bir durumda nasıl davranılacağına ilişkin belirli kültürel beklentilerdir. Gündelik yaşamı düzenleyen ve davranışın sınırlarını belirleyen paylaşılmış kurallardır

7. Kutuplarda yaşayanların daha sıcak bölgelerde yaşayanlardan farklı alışkanlık ve pratikler geliştirmeleri hangi faktörün toplumsal değişmeye etkisine örnektir?

A) Fiziki çevre
B) Kültürel etkenler
C) Din
D) İletişim araçlarının gelişimi
E) Siyasal etkenler

Cevap : A. Fiziki çevre

Açıklama : İnsanların yaşadıkları fiziki çevre, toplumsal örgütlenmelerini etkiler. Kutuplarda yaşayanların tropikal bölgelerde yaşayanlara göre farklı alışkanlıklar ve pratikler geliştirmesi, fiziki çevrenin toplumsal değişme üzerindeki etkisine bir örnektir.

8. Batı kültürünü, uygarlığın doğrusal ilerlemesindeki en üst düzey olarak sunan yaklaşım hangisidir?

A) İşlevselci
B) Evrimci
C) Etkileşimci
D) Çatışma
E) Çevrimsel

Cevap : B. Evrimci

Açıklama : Evrimci kuram, toplumların aşama aşama basitten karmaşığa doğru değiştiğini savunur.Bu kuram, Batı kültürünü medeniyetin en üst düzeyi olarak sunan aşırı etnik merkezciliği (etnosantrizm) nedeniyle eleştirilmiştir.

9. Toplumların değişim sürecinde sonsuz çevrim serileri boyunca ileri-geri ve yukarı-aşağı hareket edebildiğini savunan düşünür hangisidir?

A) Marx
B) Weber
C) Parsons
D) Comte
E) Spengler

Cevap : E. Spengler

Açıklama : Çevrimsel kuramın ilk temsilcilerinden olan Alman tarihçi Oswald Spengler, toplumları ve medeniyetleri bir organizmaya benzeterek, doğum, gençlik, olgunluk, yaşlılık ve ölüm gibi çevrimlerin toplumlar için de geçerli olduğunu ve bu süreçte ileri-geri hareket ettiklerini savunmuştur

10. Bireylerin ve grupların, toplumsal yapı içindeki konumlarını değiştirmelerine ne denir?

A) Toplumsal değişme
B) Tabakalaşma
C) Toplumsal hareketlilik
D) Toplumsal hareket
E) Kültürlenme

Cevap : C. Toplumsal hareketlilik

Açıklama : Toplumsal hareketlilik, bireylerin ve grupların toplumsal yapı içindeki konumlarını değiştirmelerini ifade eder. Bu, temel olarak tabakalaşma sisteminin katmanları arasında yukarı ya da aşağı doğru bir harekettir