SOS204U Davranış Bilimlerine Giriş Ünite -6

Giriş: Duyu Organlarımızın Rolü

Çevremizdeki dünyayı anlamlandırma sürecimiz, duyu organlarımız aracılığıyla başlar. İnsanlar söz konusu olduğunda, diğer duyular da önemli olmakla birlikte, yaşamımızı yönlendiren en önemli iki duyu sistemi görme ve işitme’dir. Duyu organlarımız, çevreden gelen farklı enerji türlerini alarak beynimizin anlayabileceği bir dile çevirir. Farklı duyu organları, farklı enerji türlerine duyarlıdır. Örneğin, tat alma kimyasal enerjiye, işitme mekanik enerjiye duyarlıyken; koku alma duyusu da kimyasal enerjiyle çalışır, fiziksel değil.

Duyumdan Algıya: Felsefi Kökenler ve Gestalt İlkeleri

Duyum, çevreden gelen ham verilerin alınmasıdır; algı ise bu verilerin yorumlanarak anlamlı hale getirilmesidir. Duyum ve algının iki ayrı başlık altında incelenmesine yol açan ve “bazı duyumların gerçeği olduğu gibi yansıttığı, bazılarının ise birey tarafından oluşturulduğu” görüşünü ilk kez dile getiren İlk Çağ filozofu Aristo’dur. Algılama sürecinde beynimiz, gelen duyusal bilgileri organize etmek için bazı kurallar kullanır. Bu kuralları inceleyen Gestalt psikologlarına göre, algılamanın ve seçici dikkatin temelinde şekil-zemin ilişkisi ilkesi yatar. Bu ilkeye göre, dikkatimizi odakladığımız nesne “şekil” olurken, geri kalan her şey “zemin” olarak algılanır. Şekil, ayrıntılı ve önde algılanırken; zemin ise daha sade ve geride kalır.

Görme Duyusunun İşleyişi ve Bozuklukları

Görme duyumuzun en karmaşık organı gözdür. Göze gelen ışık enerjisi şeklindeki fiziksel enerji, gözün arka kısmında bulunan ve sinir hücrelerinden oluşan retina tabakasında elektriksel sinir akımına dönüştürülür. Retinada, farklı ışık koşullarında görev yapan iki tür alıcı hücre bulunur. Bunlardan, retinanın merkezinde yoğun olarak bulunan, renkleri görmemizi sağlayan ve aydınlık ortamlarda aktifleşen hücreler konik hücreler’dir. Gözdeki yapısal bozukluklar ise görme sorunlarına yol açar. Korneanın esnekliğini kaybetmesi nedeniyle hem yakın hem de uzaktaki nesnelerin net görülememesi durumu astigmat olarak adlandırılır.

Üç Boyutlu Algılama ve Koku Duyusu

Retinaya düşen görüntüler iki boyutludur, ancak beynimiz bunları üç boyutlu olarak algılar. Bu derinlik algısını oluştururken beynimiz çeşitli ipuçları kullanır. Her iki göze gelen bilgilerin birleştirilmesine dayanan binoküler ipuçlarından biri olan yakınsama, bir nesne yaklaştıkça gözlerimizin içe doğru dönmesiyle oluşan kas gerilimini ifade eder. Diğer duyularımız da algı dünyamızı zenginleştirir. Bunlar arasında, özellikle anılar ve duygularla güçlü bir bağlantısı olan ve baskın olarak duygusal yaşantılarla doğrudan ilişkilendirilen duyum ise koku alma duyusudur.

1.
I. Görme
II. İşitme
III. Koku alma
IV. Tat alma
Yukarıdakilerden hangisi insanlar söz konusu olduğunda en önemli iki duyu sistemidir?

A) I ve II
B) I ve III
C) I ve IV
D) II ve IV
E) III ve IV

Cevap : A. I ve II

Açıklama : Görme ve işitme duyuları, insanların yaşamında diğer duyuların önüne geçmektedir. Bu duyulardan gelen bilgi akışında sorun yaşandığında bireylerin yaşamı ciddi biçimde sekteye uğradığı için en önemli iki duyu sistemi olarak kabul edilirler.

2. Duyusal süreçte göze gelen ışık enerjisi şeklindeki fiziksel enerjinin elektriksel sinir akımına dönüştürüldüğü bölge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kornea
B) Mercek
C) Gözbebeği
D) Retina
E) İris

Cevap : D. Retina

Açıklama : Merceklerden geçen ve odaklanan fiziksel enerji (görüntü), göz küresinin arka iç kısmındaki retina tabakasına yansıtılır. Görüntü, retinada bulunan alıcı hücreler yardımıyla elektriksel enerjiye, yani sinir akımına dönüştürülür.

3. Aşağıdaki görme bozukluklarından hangisi korneanın esnekliğini kaybetmesi nedeniyle, hem yakın hem de uzaktaki nesnelerin net ve bulanık olarak görülmesiyle ortaya çıkmaktadır?

A) Astigmat
B) Miyop
C) Hipermetrop
D) Renk körlüğü
E) Sarı nokta hastalığı

Cevap : A. Astigmat

Açıklama : Astigmat, korneanın eğikliğinin bozulması sonucunda göze gelen ışıkların tek bir noktada toplanamaması durumudur. Bu bozukluk sonucunda retinada oluşan görüntü netliğini kaybeder, bulanık ve dağınık olur.

4. Aşağıda yer alan duyu organları ile bu duyu organlarının uyarılması için gerekli olan uyarıcının enerji türü arasındaki ilişkilerden hangisi doğru değildir?

A) Görme- Fiziksel Enerji
B) İşitme- Mekanik Enerji
C) Hareket- Mekanik Enerji
D) Tat alma- Kimyasal Enerji
E) Koku alma- Fiziksel Enerji

Cevap : E. Koku alma- Fiziksel Enerji

Açıklama : Koku alma duyusunda burna ulaşan uyarıcılar, havada çözünen moleküller, yani kimyasal maddelerdir. Dolayısıyla koku almanın enerji türü kimyasaldır, fiziksel değildir.

5. Retinanın merkezinde yoğun olarak bulunan ışığa duyarlı olan, renkleri de görmemizi sağlayan, gün ışığında ve aydınlık ortamlarda aktifleşen hücreler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çubuk hücreler
B) Konik hücreler
C) Soğancık hücreleri
D) Kese hücreleri
E) Ganglion hücreleri

Cevap : B. Konik hücreler

Açıklama : Konik hücreler, renkleri görmemizi sağlayan ışığa duyarlı alıcı hücrelerdir. Gün ışığında ve aydınlık ortamlarda aktifleşirler ve retinanın merkezindeki sarı nokta (fovea) bölgesinde yoğun olarak bulunurlar.

6. Baskın olarak duygularla ve duygusal anılarla doğrudan ilişkilendirilen duyum hangisidir?

A) Görme
B) İşitme
C) Koku alma
D) Tat alma
E) Dokunma

Cevap : C. Koku alma

Açıklama : Koku alma duyusu duygularla yakından ilişkilidir. Herhangi bir duygusal anıyla ilişkilendirilmiş bir koku, daha sonra tekrar duyumsandığında o anıyı ve o anıdaki duyguları yeniden hatırlatabilir.

7. Günümüzde duyum ve algının iki ayrı başlık altında incelenmesine yol açan ‘bazı duyumların gerçeği olduğu gibi yansıttığı, bazı duyumların da bireyler tarafından oluşturulduğu için gerçeği olduğu gibi yansıtamadığı’ görüşünü ilk olarak dile getiren ilk çağ filozofu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Plato
B) Aristo
C) Descartes
D) Socrates
E) Heredot

Cevap : B. Aristo

Açıklama : Aristo, duyum ve algı konusunda uzlaştırıcı bir görüş sunmuştur. Ona göre bazı algısal özellikler duyularla hatasız algılanırken, bazıları zihinsel süreçlerle hatasız hale getirilir. Bu arabulucu görüş, modern psikolojide duyum ve algının iki ayrı başlık altında incelenmesine yol açmıştır.

8. Algılama ve seçici dikkat arasındaki ilişkiyi vurgulayan algılama ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Benzerlik
B) Şekil-zemin ilişkisi
C) Tamamlama
D) Yakınlık
E) Basitlik

Cevap : B. Şekil-zemin ilişkisi

Açıklama : Bir nesneyi algılamak için, çevredeki pek çok uyarıcı arasından o nesneyi ayırmak ve dikkati ona odaklamak gerekir. Öne çıkarılan, dikkat edilen bu nesne “şekil”, geri planda kalanlar ise “zemin” olur. Bu süreç, algılama ile seçici dikkat arasındaki doğrudan ilişkiyi gösterir.

9. Aşağıdaki özelliklerden hangisi algıyı belirleyen şekil-zemin ilişkisinde şeklin özelliklerinden biri değildir?

A) Ayrıntılı olması
B) Daha önde yer alması
C) Daha sade olması
D) Daha yakın olması
E) Daha dikkat çekici olması

Cevap : C. Daha sade olması

Açıklama : Şekil-zemin ilişkisinde “şekil”, dikkat odaklandığı için daha ayrıntılı olarak algılanırken, geride kalan “zemin” daha sade olarak algılanır. Bu nedenle “daha sade olması” zeminin bir özelliğidir, şeklin değil.

10. Aşağıdakilerden hangisi üç boyutlu görmemizi sağlayan ve iki göze gelen bilgilerin birleştirilmesine dayanan binoküler ipuçlarından biridir?

A) Göreli büyüklük
B) Binişim
C) Doku değişimi
D) Doğrusal perspektif
E) Yakınsama

Cevap : E. Yakınsama

Açıklama : Derinlik algısında kullanılan binoküler (iki göze dayalı) ipuçları retinal farklılık ve yakınsamadır. Yakınsama, bir nesne gözlere yaklaştıkça, göz kaslarının nesneyi görebilmek için içe doğru dönmesi hareketidir ve beyin bu bilgiyi uzaklık algısı için kullanır.