İktisada Giriş-1 2024-2025 Final Soruları

Giriş

İktisada Giriş dersinin temel konuları arasında üretim teorisi, maliyet analizleri, piyasa türleri ve tüketici davranışları yer alır. Bu derste eş ürün eğrileri, tam rekabet piyasasının dinamikleri, talep esneklikleri ve azalan verimler kanunu gibi kavramlar detaylandırılmıştır. Aşağıda sınav sorularından derlenen önemli noktalar özetlenmiştir.

Üretim Teorisi ve Eş Ürün Eğrileri

• Eş Ürün Eğrileri: Aynı üretim düzeyini sağlayan farklı girdi bileşimlerini gösterir. Girdiler arası ikame (bir faktörü artırırken diğerini azaltma zorunluluğu) nedeniyle negatif (azalan) eğimlidir. Eğer girdiler arasında “azalan marjinal teknik ikame oranı” varsa eğri orijine göre dışbükey olur.
• Azalan Verimler Kanunu: Kısa dönemde sabit faktöre (örn: makine) değişken faktör (örn: işçi) eklendikçe, marjinal verim önce artar, sonra azalır.
• Maksimum Üretim: Toplam Ürün (TP) maksimum olduğunda, üretime eklenen son birimin katkısı (Marjinal Ürün – MP) sıfırdır.

Maliyet Analizleri

• Ortalama Sabit Maliyet (AFC): Üretim arttıkça sürekli azalır. Ortalama Toplam Maliyet (ATC) ile Ortalama Değişken Maliyet (AVC) eğrileri arasındaki dikey mesafe AFC’ye eşittir.
• U Şekli: Ortalama Toplam Maliyet (ATC) eğrisi, azalan verimler yasası nedeniyle önce düşer sonra yükselir, tipik bir U harfi şeklindedir.
• Maliyet Türleri: Kira, vergi, amortisman sabittir; ancak işçi ücretleri değişken maliyettir.

Piyasa Yapıları ve Talep

• Tam Rekabet Piyasası: Çok sayıda alıcı/satıcı vardır, hiçbiri fiyatı tek başına etkileyemez (Fiyat kabullenicidirler). Bu nedenle firma talep eğrisi yatay eksene paraleldir (Sonsuz esneklik). Başabaş noktası, ATC eğrisinin minimum olduğu yerdir.
• Monopol Piyasası: Tek satıcı vardır. Satın alınan miktara göre (blok satış) farklı fiyat uygulanmasına İkinci Derece Fiyat Farklılaştırması denir.
• Talep Kaymaları: Rakip (ikame) malın fiyatı artarsa veya tüketici sayısı artarsa talep eğrisi sağa kayar. Gelir artışı “Düşük Mal”ın talebini azaltır (sola kaydırır).

Tüketici Teorisi ve Esneklikler

• Tüketici Rantı: Ödemeye razı olunan fiyat ile piyasa fiyatı arasındaki olumlu farktır.
• Gelir Esnekliği: Gelirdeki değişimin talebe etkisini ölçer. Pozitifse normal, negatifse düşük maldır.
• Bütçe Doğrusu: Tüketicinin geliri azalırsa (fiyatlar sabitken) bütçe doğrusu sola paralel kayar.
• Örümcek Ağı Teoremi (Cobweb): Arzın esnekliği talepten küçükse (E_s < E_d), fiyat dalgalanmaları azalarak dengeye ulaşır (İstikrarlı Denge).

1. Eş ürün eğrilerinin aşağıdaki özelliklerinden hangisi faktörler arası ikame olduğu varsayımının sonucudur?

A) Orijine göre dışbükey olması

B) Orijinden uzaklaştıkça daha yüksek üretim düzeyini göstermesi

C) Azalan (negatif) eğimli olması

D) Üzerindeki her noktanın eşit üretim düzeyini göstermesi

E) Birbirlerini ve genellikle eksenleri kesmemesi

Cevap : C) Azalan (negatif) eğimli olması

Açıklama : Üretim sürecinde kullanılan girdi faktörleri (emek ve sermaye gibi) arasında ikame imkanı varsa, aynı üretim miktarını korumak için faktörlerden birinin miktarı artırıldığında diğerinin miktarının azaltılması gerekir. Bu zorunluluk, eğrinin matematiksel olarak negatif eğimli olmasına yol açar. A şıkkındaki dışbükeylik “azalan marjinal teknik ikame oranı” ile ilgilidir; B şıkkı ise üretim ölçeğiyle alakalıdır.

2. Tam rekabet piyasalarında firma talep eğrisi aşağıdakilerden hangisi ile gösterilir?

A) Orijine dışbükey

B) Yatay eksene paralel

C) Orijine içbükey

D) Pozitif eğimli

E) Dikey eksene paralel

Cevap : B) Yatay eksene paralel

Açıklama : Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir firma “fiyat kabullenici” konumundadır; yani piyasada oluşan fiyatı değiştiremez. Bu nedenle firma, piyasa fiyatından ne kadar mal arz ederse etsin hepsini satabilir. Bu durum, talebin fiyat esnekliğinin sonsuz olduğunu gösterir ve geometrik olarak talep eğrisinin yatay eksene paralel bir doğru olmasına neden olur. Diğer piyasa türlerinde (monopol gibi) talep eğrisi genellikle negatif eğimlidir.

3. Girdiler arasında azalan marjinal teknik ikame oranı varsa eş ürün eğrilerinin şekli için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) 90 derece dik eğrilerdir.

B) Orijine dışbükey eğrilerdir.

C) Pozitif eğimlidirler.

D) Orijine içbükey eğrilerdir.

E) Doğrusal eğrilerdir.

Cevap : B) Orijine dışbükey eğrilerdir.

Açıklama : Marjinal Teknik İkame Oranı (MRTS), aynı üretim düzeyini korumak için bir faktörden vazgeçilen miktarın, diğer faktörden eklenen miktara oranıdır. Eğer üretimde bir faktörün miktarı artırıldıkça ondan vazgeçme isteği (ikame oranı) azalıyorsa, bu durum eğriyi orijine doğru “büker” ve dışbükey (konveks) bir şekil ortaya çıkarır. Tam ikame durumunda eğri doğrusal, hiç ikame yoksa (L tipi) 90 derece dik olurdu.

4. Ortalama sabit maliyet ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Ortalama sabit maliyet, ortalama toplam maliyet eğrisi ile marjinal maliyet eğrisi arasındaki yatay mesafeye eşittir.

B) Ortalama sabit maliyet, marjinal maliyet eğrisi ile ortalama değişken maliyet eğrisi arasındaki dikey mesafeye eşittir.

C) Ortalama sabit maliyet, ortalama toplam maliyet eğrisi ile ortalama değişken maliyet eğrisi arasındaki yatay mesafeye eşittir.

D) Ortalama sabit maliyet, ortalama toplam maliyet eğrisi ile ortalama değişken maliyet eğrisi arasındaki dikey mesafeye eşittir.

E) Ortalama sabit maliyet, marjinal maliyet eğrisi ile ortalama toplam maliyet eğrisi arasındaki dikey mesafeye eşittir.

Cevap : D) Ortalama sabit maliyet, ortalama toplam maliyet eğrisi ile ortalama değişken maliyet eğrisi arasındaki dikey mesafeye eşittir.

Açıklama : Maliyet teorisinde ATC = AFC + AVC formülü temeldir. Buradan hareketle Ortalama Sabit Maliyet (AFC), Ortalama Toplam Maliyet (ATC) ile Ortalama Değişken Maliyet (AVC) arasındaki farktır. Grafik üzerinde bu fark, iki eğri arasındaki dikey (vertical) uzaklığa karşılık gelir. Üretim arttıkça AFC sürekli azaldığı için bu iki eğri birbirine yaklaşır ama asla kesişmez.

5. Talep eğrisi aşağıdaki hangi durumda sağa kayar?

A) Tamamlayıcı mal fiyatı yükselirse

B) Rakip mal fiyatı yükselirse

C) İkame mallar ucuzlar ise

D) Fiyatı yükselirse

E) Fiyatı düşerse

Cevap : B) Rakip mal fiyatı yükselirse

Açıklama : İkame (rakip) mallardan birinin fiyatı arttığında, tüketiciler daha pahalı hale gelen o maldan kaçınarak nispeten daha ucuz kalan asıl mala yönelirler. Bu da asıl malın her fiyat seviyesindeki talep miktarını artırır ve eğriyi sağa kaydırır. A şıkkındaki tamamlayıcı malın fiyat artışı talebi azaltır (sola kaydırır). D ve E şıkları ise eğri üzerinde hareket yaratır, eğriyi kaydırmaz.

6. Azalan verimler kanunu ile aşağıdakilerden hangisi ifade edilmektedir?

A) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça değişken faktörün verimi önce azalır belirli bir noktadan sonra artar

B) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça değişken faktörün verimi önce sürekli azalır

C) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça değişken faktörün verimi önce artar belli bir noktadan sonra azalmaya başlar.

D) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça toplam ürün önce artar sonra azalmaya başlar, toplam ürünün azalmaya başladığı safha azalan verimler safhasıdır

E) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça sabit faktörün verimliliği azalır

Cevap : C) Faktörlerden biri sabit iken diğer faktör artırıldıkça değişken faktörün verimi önce artar belli bir noktadan sonra azalmaya başlar.

Açıklama : Kısa dönemli üretimde, en az bir faktör sabitken değişken faktör (örneğin işçi sayısı) artırıldığında, başlangıçta verimlilik artar. Ancak sabit faktörün (makine, arazi) kapasitesi sınırlı olduğu için, eklenen her yeni işçinin üretime katkısı (marjinal ürün) bir noktadan sonra düşmeye başlar. Bu kanun, üretimin sonsuza kadar aynı verimlilikte artırılamayacağını vurgular.

7. Aşağıdakilerden hangisi tüketicinin bütçe doğrusunun sola doğru paralel kaymasına neden olur?

A) Mallardan birinin fiyatının artması

B) Mallardan birinin fiyatının azalması

C) Her iki malın fiyatının farklı oranlarda azalması

D) Tüketicinin gelirinde bir düşüş olması

E) Mallardan birinin faydasının azalması

Cevap : D) Tüketicinin gelirinde bir düşüş olması

Açıklama : Bütçe doğrusunun paralel kayması, fiyat oranları (eğim) sabitken satın alma gücünün değişmesi demektir. Tüketicinin geliri azaldığında, her iki maldan alabileceği maksimum miktarlar aynı oranda düşer ve doğru sola paralel kayar. Mallardan birinin fiyatı değişseydi (A veya B şıkkı), doğrunun sadece bir eksendeki ucu hareket eder ve eğimi değişirdi.

8. Monopol piyasasında satın alınan mal miktarındaki değişikliğe bağlı olarak uygulanan fiyat politikası aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tam fiyat farklılaştırması

B) Üçüncü derece fiyat farklılaştırması

C) Birinci derece fiyat farklılaştırması

D) Blok fiyat farklılaştırması

E) İkinci derece fiyat farklılaştırması

Cevap : E) İkinci derece fiyat farklılaştırması

Açıklama : Monopolcü firma kârını artırmak için farklı fiyat politikaları izleyebilir. Tüketicinin satın aldığı malın hacmine veya bloklarına göre farklı fiyat uygulanmasına (örneğin ilk 10 birim şu fiyattan, sonraki 10 birim indirimli gibi) ikinci derece fiyat farklılaştırması denir. Birinci derece tüketici rantını tamamen alır, üçüncü derece ise tüketici gruplarına (öğrenci/tam gibi) göre ayrım yapar.

9. Aşağıdakilerden hangisi kayıtsızlık eğrilerinin özelliklerinden biridir?

A) Birbirlerini keserler.

B) Eksenleri keserler.

C) Orijine göre dışbükeydirler.

D) Pozitif eğimlidirler.

E) Üzerlerindeki her nokta farklı tatmin düzeyini gösterir.

Cevap : C) Orijine göre dışbükeydirler.

Açıklama : Kayıtsızlık eğrileri (farksızlık eğrileri), tüketiciye aynı tatmini sağlayan farklı mal bileşimlerini gösterir. “Azalan Marjinal İkame Oranı” prensibi gereği, bir maldan vazgeçildikçe diğerinden alınan haz azalır, bu da eğrinin orijine dışbükey (konveks) olmasına yol açar. A ve B şıkları imkansızdır; E şıkkı yanlıştır çünkü aynı eğri üzerindeki tüm noktalar aynı tatmin düzeyini verir.

10. Gelirdeki değişme ile tüketimdeki değişme arasındaki ilişkiyi ölçen esneklik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Talebin gelir esnekliği

B) Çapraz esneklik

C) Nokta esnekliği

D) Yay esnekliği

E) Talep esnekliği

Cevap : A) Talebin gelir esnekliği

Açıklama : Gelirdeki yüzde değişim karşısında talep edilen miktardaki yüzde değişimi ölçen katsayıya Talebin Gelir Esnekliği denir. Bu esneklik değeri pozitifse mal “Normal Mal”, negatifse “Düşük Mal” olarak sınıflandırılır. Çapraz esneklik iki farklı mal arasındaki fiyat-miktar ilişkisini ölçer.

11. Örümcek ağı teoremine göre arzın talebe oranla esnek olmadığı durumda aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) Tüketici dengesi

B) İstikrarsız denge

C) Nötr denge

D) Denge oluşmaz

E) İstikrarlı denge

Cevap : E) İstikrarlı denge

Açıklama : Cobweb (Örümcek Ağı) teoreminde, arz eğrisinin eğimi talep eğrisinin eğiminden daha büyükse (yani arzın esnekliği talebin esnekliğinden daha küçükse; E_s < E_d), fiyat dalgalanmaları her dönem biraz daha küçülerek dengeye yaklaşır. Buna İstikrarlı (Yakınsak) Denge denir. Tersi durumda dalgalanmalar büyür ve istikrarsız denge oluşur.

12. Aşağıdakilerden hangisi eş ürün eğrisinin özelliklerinden biri değildir?

A) Orijinden uzaklaştıkça daha yüksek üretimi ifade eder.

B) Üzerindeki her noktada üretim düzeyi sabittir.

C) Genellikle orijine göre dışbükeydirler.

D) Sürekli artan (pozitif) eğimlidirler.

E) Birbirlerini ve eksenleri kesmezler.

Cevap : D) Sürekli artan (pozitif) eğimlidirler.

Açıklama : Eş ürün eğrileri kural olarak negatif (azalan) eğimlidir. Pozitif eğimli olmaları, faktörlerden birinin marjinal verimliliğinin negatif olduğu ve ekonomik olmayan bir bölgede çalışıldığını gösterir ki bu genel bir özellik değildir. Diğer şıklar (A, B, C, E) eş ürün eğrilerinin standart ve tanımlayıcı özellikleridir.

13. Toplam ürün miktarının maksimum olduğu noktada aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Marjinal ürün eğrisi ile ortalama ürün eğrisi kesişir.

B) Marjinal ürün sıfırdır.

C) Marjinal ürün maksimumdur.

D) Ortalama ürün maksimumdur.

E) Ortalama ürün minimumdur.

Cevap : B) Marjinal ürün sıfırdır.

Açıklama : Toplam Ürün (TP) eğrisi en tepe noktasına ulaştığında, üretime eklenen son birimin (marjinal ürün) toplam üretime hiçbir katkısı kalmamış demektir. Matematiksel olarak bir fonksiyonun maksimum olduğu noktada türevi (burada marjinal ürün; MP = 0) sıfıra eşittir. MP sıfırdan sonra negatif olursa TP azalmaya başlar.

14. Gelirdeki artışa karşın talebi azalan mallara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tüketici malı

B) Dayanıksız mal

C) Düşük mal

D) Normal mal

E) Dayanıklı mal

Cevap : C) Düşük mal

Açıklama : Normal şartlarda gelir arttıkça tüketim artar. Ancak bazı mallar (örneğin kalitesiz gıdalar veya eski teknoloji ürünler), gelir düzeyi yükselen tüketicinin tercih etmediği ürünler haline gelir. Gelir artışı karşısında talebi düşen bu tip mallara iktisat literatüründe Düşük Mal (Inferior Goods) denir.

15. Aşağıdakilerden hangisi sabit maliyetlere bir örnek değildir?

A) Amortismanlar

B) Bina ve arazi vergileri

C) Fabrikanın kirası

D) Belediye harçları

E) İşçi ücretleri

Cevap : E) İşçi ücretleri

Açıklama : Sabit maliyetler (FC), üretim miktarı sıfır dahi olsa katlanılması gereken maliyetlerdir (kira, vergi, amortisman gibi). İşçi ücretleri ise üretim yapıldıkça ve üretim miktarı arttıkça artan değişken maliyetler kategorisindedir. Üretim durduğunda işçi çalıştırmayacağınız için bu maliyet teorik olarak sıfıra inebilir.

16. Aşağıdakilerden hangisi tam rekabet piyasasının özelliklerinden biri değildir?

A) Piyasada çok satıcı vardır.

B) Alıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgiye sahiptirler.

C) Alıcı ve satıcılar piyasaya girmekte serbesttir.

D) Tek bir satıcı piyasa fiyatını etkileyebilir.

E) Alıcılar tek başına fiyatı etkileyemezler.

Cevap : D) Tek bir satıcı piyasa fiyatını etkileyebilir.

Açıklama : Tam rekabet piyasasının “Atomisite” özelliği uyarınca, piyasada o kadar çok sayıda alıcı ve satıcı vardır ki, hiçbiri piyasa arzını veya talebini tek başına değiştirecek güçte değildir. Dolayısıyla hiçbir satıcı fiyatı etkileyemez, piyasada oluşan fiyatı kabullenmek zorundadır. Tek bir satıcının fiyatı etkilediği piyasa “Monopol” piyasasıdır.

17. Tüketicilerin bir mal için ödemeye razı oldukları fiyat ile gerçekte ödedikleri fiyat arasındaki farka verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mutlak rant

B) Kıtlık rantı

C) Toplam rant

D) Üretici rantı

E) Tüketici rantı

Cevap : E) Tüketici rantı

Açıklama : Bir tüketici bir ekmeğe 20 TL ödemeye hazır olduğu halde piyasada 15 TL’ye alabiliyorsa, aradaki 5 TL’lik fark tüketicinin cebinde kalan psikolojik ve ekonomik faydadır. Bu farka Tüketici Rantı (Artığı) denir. Üretici rantı ise üretim maliyeti ile satış fiyatı arasındaki farktır.

18. Talep eğrisi aşağıdakilerden hangisi meydana geldiğinde sola kaymaz?

A) Tüketici sayısının artması

B) Mal fiyatının düşme beklentisi

C) Gelir azalması

D) Mal ile ilgili negatif söylem

E) Rakip mal fiyatının ucuzlaması

Cevap : A) Tüketici sayısının artması

Açıklama : Tüketici sayısının artması, her fiyat seviyesinde daha fazla mal talep edileceği anlamına gelir; bu da toplam pazardaki talep eğrisini sağa kaydırır. B, C, D ve E şıklarındaki durumlar ise talebin azalmasına yol açarak eğriyi sola kaydıran negatif faktörlerdir.

19. Ortalama toplam maliyet eğrisinin şekli ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) U harfi şeklindedir.

B) Yatay eksene paraleldir.

C) Dikey eksene paraleldir.

D) 90 lik açı şeklindedir.

E) L harfi şeklindedir.

Cevap : A) U harfi şeklindedir.

Açıklama : Ortalama Toplam Maliyet (ATC) eğrisi, üretimin başlangıcında hem AFC hem de AVC düştüğü için hızla azalır. Ancak bir noktadan sonra “Azalan Verimler Yasası” devreye girer ve değişken maliyetler artmaya başlar. Bu artış, sabit maliyetlerdeki düşüşten daha baskın hale geldiğinde eğri tekrar yükselir. Bu iniş ve çıkış süreci eğriye tipik bir U şekli verir.

20. Tam rekabet piyasasındaki bir firmanın başabaş noktası için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Firmanın ortalama (toplam) maliyet eğrisinin minimum noktasıdır.

B) Firmanın marjinal maliyet eğrisinin minimum noktasıdır.

C) Firmanın ortalama değişken maliyet eğrisinin minimum noktasıdır.

D) Firmanın ortalama sabit maliyet eğrisinin minimum noktasıdır.

E) Firmanın marjinal maliyet eğrisinin ortalama maliyetten yüksek olan noktasıdır.

Cevap : A) Firmanın ortalama (toplam) maliyet eğrisinin minimum noktasıdır.

Açıklama : Başabaş noktası, toplam gelirin toplam maliyete (TR = TC) eşit olduğu ve kârın sıfır olduğu noktadır. Tam rekabet piyasasında bu nokta, birim fiyatın (P) Ortalama Toplam Maliyete (ATC) tam olarak eşit olduğu noktada gerçekleşir. Bu eşitlik de ancak ATC eğrisinin en düşük (minimum) noktasında mümkün olur. P, bu noktanın altına inerse firma zarar etmeye başlar.