İktisada Giriş -2 2024-2025 Final Soruları

Makroekonomik Temel Kavramlar ve Milli Gelir

Makroekonomi, ekonomiyi bir bütün olarak ele alır ve milli gelir, toplam tüketim, toplam tasarruf, toplam yatırım, enflasyon, işsizlik gibi değişkenleri inceler. Milli gelir denge düzeyi, reel faktörler açısından ele alındığında, bir ekonomide belirli bir dönemde üretilen toplam mal ve hizmet miktarını ifade eden Toplam Arz (Aggregate Supply – AS) ile bu mal ve hizmetlere yapılan toplam harcamayı ifade eden Toplam Talep (Aggregate Demand – AD) arasındaki eşitlik noktasında belirlenir.

Toplam Talep Unsurları ve Milli Gelire Etkileri

Toplam talep; tüketim (C), yatırım (I), devlet harcamaları (G) ve net ihracattan (X-M) oluşur (AD = C + I + G + X-M). Bu unsurlardaki değişimler milli gelir düzeyini etkiler. Örneğin, devlet harcamalarının (G) artması, çarpan mekanizması yoluyla toplam talebi ve dolayısıyla milli geliri artırır. Tersine, ithalatın (M) artması, harcamaların yurt dışına yönelmesi (sızıntı) anlamına geldiği için net ihracatı (X-M) azaltır ve milli gelir denge düzeyini düşürür. İhracat (X) artışı ise milli geliri artırır. Özel kesimin tüketiminin (C) veya yatırımların (I) artması da toplam talebi ve milli geliri yükseltir.

Tüketim ve Tasarruf

Hanehalklarının tüketim harcamalarını belirleyen en temel unsur gelir düzeyidir (özellikle kullanılabilir gelir). Gelir arttıkça tüketim de artar, ancak gelirin tamamı tüketilmez, bir kısmı tasarruf edilir. Gelirdeki bir birimlik değişimin ne kadarının tüketime gideceğini gösteren kavrama Marjinal Tüketim Eğilimi (MPC) denir. Gelirden tamamen bağımsız olarak yapılan, yani gelir sıfır bile olsa var olan tasarrufa otonom tasarruf denir. Bireysel olarak tasarrufun artması mantıklı görünse de, ekonomideki herkesin aynı anda tasarrufunu artırması toplam talebi düşürerek milli gelirin azalmasına neden olabilir. Bu durum Tasarruf Paradoksu olarak adlandırılır.

Yatırım Kavramı ve Belirleyicileri

Yatırım, ekonominin üretim kapasitesini artıran harcamalardır. Ekonominin reel değerlerine, yani fiziki sermaye stokuna (makine, teçhizat, fabrika, konut vb.) yapılan ilaveler reel yatırım olarak tanımlanır. Hisse senedi, tahvil gibi varlıkların alınıp satılması ise mali yatırımdır. Yatırım talebini etkileyen birçok faktör vardır. Gelecekte talebin artacağı beklentisi, kişi başına gelirin yükselmesi veya yeni teknolojilerin maliyetleri düşürme potansiyeli yatırım talebini artırır. Ancak, yüksek faiz oranları borçlanma maliyetini artırdığı için yatırımları daha az kârlı hale getirir ve yatırım talebini azaltır.

Para ve Para Teorileri

Para, değişim aracı, hesap birimi ve değer saklama aracı olarak işlev görür. Tarihsel süreçte farklı para türleri kullanılmıştır. Kendi başına bir değeri olan (altın, gümüş, tuz gibi) paralara mal para denir. Bir karşılığı (altın/gümüş rezervi gibi) temsil eden ve bu karşılığa dönüştürülebilen paralara (altın/gümüş sertifikaları, ilk banknotlar, kağıt para, bozuk para) temsili para denir. Günümüzde bankacılık sistemiyle yaratılan, fiziki olmayan, bankalardaki vadesiz mevduat hesaplarında tutulan ve çek/banka kartı gibi araçlarla kullanılabilen paraya ise kaydi para adı verilir.
Para talebini açıklamaya yönelik farklı teoriler vardır. Keynes’in Likidite Tercihi Teorisi’ne göre insanlar işlem, ihtiyat ve spekülasyon güdüsüyle para talep ederler. Özellikle spekülasyon güdüsüyle para talebi, faiz oranlarındaki değişmelere karşı oldukça duyarlıdır; faizler düşünce gelecekte yükseleceği beklentisiyle daha fazla para (nakit) tutulmak istenir. Faizlerin çok düşük olduğu ve para talebinin faize sonsuz esnek olduğu duruma Likidite Tuzağı denir. Modern Miktar Teorisi’nin öncüsü ise Milton Friedman’dır.

İş Gücü Piyasası ve Milli Gelir Ölçümü

Bir ekonomideki iş gücü, çalışma çağında olup çalışanlar (istihdam edilenler) ile çalışmak isteyip aktif olarak iş arayan ancak bulamayanları (işsizler) kapsar. Emekliler, öğrenciler (çalışmıyorlarsa) ve çalışmak istemeyenler iş gücüne dahil edilmez. Cari ücret düzeyinde çalışmak istemesine rağmen iş bulamayan kişiye işsiz denir.
Bir ülkenin üretim gücünü ölçmek için çeşitli kavramlar kullanılır. Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH), bir ülkenin vatandaşlarının belirli bir dönemde ürettiği toplam mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. Ancak üretim sürecinde kullanılan sermaye malları yıpranır (amortisman). GSMH’dan amortismanlar düşüldüğünde elde edilen değere Safi Milli Hasıla (SMH) denir ve bu, ülkenin net üretim gücünü gösterir.

Çarpan Mekanizması

Otonom harcamalardaki (yatırım, devlet harcamaları vb.) bir artışın milli gelirde kendisinden daha büyük bir artışa yol açması çarpan mekanizması ile açıklanır. Ancak bu mekanizmanın etkin işleyişi, ekonomide atıl kapasitenin bulunmasına bağlıdır. Özellikle az gelişmiş ülkelerde, ekonomik darboğazların varlığı (yetersiz altyapı, hammadde sıkıntısı, kalifiye iş gücü eksikliği vb.) talep artışının üretim artışına dönüşmesini engelleyerek çarpanın etkisini sınırlar.

1. Aşağıdakilerden hangisi yatırım talebini arttırmamaktadır?

A) Gelecekte talebin canlanacağı beklentisi
B) Yüksek faiz oranı
C) Kişi başına gelirin artması
D) Marjinal tüketim eğilimin artması
E) Yeni teknolojilerle maliyetleri azaltma

Cevap : B) Yüksek faiz oranı

Açıklama : Yüksek faiz oranı, borçlanma maliyetini artıracağı için yatırım yapmayı pahalı hale getirir ve yatırım talebini **azaltır**. Diğer seçenekler (gelecek beklentisi, kişi başına gelir artışı, yeni teknoloji) yatırım talebini artırır.

2. Tasarruf artışlarının milli gelir düzeyinde azalmalara yol açtığını belirten yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çarpan
B) Deflasyonist açık
C) Enflasyonist açık
D) Hızlandıran
E) Tasarruf paradoksu

Cevap : E) Tasarruf paradoksu

Açıklama : **Tasarruf paradoksu**, bireysel düzeyde tasarruf etmenin iyi bir şey olmasına rağmen, herkesin aynı anda tasarruf etmeye başlamasının toplam talebi düşüreceği ve bunun da milli gelirde azalmaya yol açacağını belirten yaklaşımdır.

3. Milli gelir denge düzeyi, reel faktörlere göre belirleniyorsa aşağıdaki kavramlardan hangileri ile ifade edilir?

A) Fiyatlar genel düzeyi – Milli gelir
B) Toplam arz – Toplam talep
C) Dış ticaret – Milli gelir
D) Tasarruf – Yatırım
E) Teknoloji – Yatırım

Cevap : B) Toplam arz – Toplam talep

Açıklama : Makroekonomik denge, reel faktörler (üretim, istihdam vb.) açısından ele alındığında, ekonomideki toplam üretimin (Toplam Arz) toplam harcamalara (Toplam Talep) eşit olduğu noktada belirlenir.

4. Aşağıdakilerden hangisi gelirden bağımsız olan tasarrufu ifade etmektedir?

A) Otonom tasarruf
B) Gelire bağlı tüketim
C) Otonom yatırım
D) Ortalama yatırım eğilimi
E) Otonom tüketim

Cevap : A) Otonom tasarruf

Açıklama : **Otonom tasarruf**, milli gelir düzeyinden bağımsız olarak yapılan ve gelir sıfır olduğunda bile var olan tasarruf miktarını ifade eder. Otonom tüketim ise gelirden bağımsız tüketimdir.

5. Aşağıdakilerden hangisi kaydi para tanımı içinde yer almaktadır?

A) Bozuk para
B) Kâğıt para
C) Banknot
D) Mal para
E) Vadesiz mevduat

Cevap : E) Vadesiz mevduat

Açıklama : **Kaydi para**, bankaların kredi verme yoluyla yarattığı ve yasal ödeme aracı olarak kullanılan, mevduat cüzdanı veya banka kartı gibi araçlarla çekilebilen **vadesiz mevduat** hesaplarıdır.

6. Aşağıdakilerden hangisi iş gücü tanımına dâhil değildir?

A) Emekliler
B) İşverenler
C) İşsizler
D) Çalışmak istemeyenler
E) Maaş ve ücretliler

Cevap : D) Çalışmak istemeyenler

Açıklama : **İş gücü**, belirli bir yaşın üzerindeki, çalışan (istihdam edilen) ve çalışmayan (işsiz) herkesi kapsar. **Çalışmak istemeyenler** (çalışma yaşında olmasına rağmen aktif olarak iş aramayanlar) iş gücü tanımına dâhil edilmez.

7. Bir ülkenin net üretim gücünü gösteren oran aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gayrisafi milli hasıla
B) Safi milli hasıla
C) Kullanılabilir gelir
D) Kişisel gelir
E) Milli gelir

Cevap : B) Safi milli hasıla

Açıklama : **Safi Milli Hasıla (SMH)**, Gayrisafi Milli Hasıladan (GSMH) amortismanlar (sermaye mallarının yıpranma payları) düşüldükten sonra kalan değerdir ve ülkenin net üretim gücünü gösteren orandır.

8. Toplam talebe devlet harcamaları eklendiğinde aşağıdaki hangi durum oluşmaktadır?

A) Milli gelir azalır.
B) Enflasyonist açık meydana gelir.
C) Deflasyonist açık meydana gelir.
D) Milli gelir artar.
E) Milli gelir değişmez.

Cevap : D) Milli gelir artar.

Açıklama : Toplam talebe devlet harcamaları (G) eklendiğinde, çarpan mekanizması yoluyla ekonomideki toplam harcamalar ve buna bağlı olarak **milli gelir artar** (C + I + G + (X-M) bileşeninin artması).

9. Spekülasyon güdüsü ile para talebinin faiz oranlarındaki değişmelere karşı son derece duyarlı olduğunu ifade eden teori aşağıdakilerden hangisidir?

A) Likidite Tuzağı
B) Para Tutumu Yaklaşımı
C) Modern Miktar Teorisi
D) Miktar Teorisi
E) Likidite Tercihleri Teorisi

Cevap : E) Likidite Tercihleri Teorisi

Açıklama : Keynes’in **Likidite Tercihleri Teorisi**, bireylerin işlem, ihtiyat ve spekülasyon güdüsüyle para talep ettiğini öne sürer. Spekülasyon güdüsüyle para talebi, özellikle faiz oranlarına karşı duyarlıdır.

10. Aşağıdakilerden hangisi ekonominin reel değerlerine yapılan ilaveleri ifade etmektedir?

A) Otonom yatırım
B) Mali yatırım
C) Uyarılmış yatırım
D) Reel yatırım
E) Yatırım

Cevap : D) Reel yatırım

Açıklama : **Reel yatırım**, fiziki sermaye stokuna (fabrika, makine, konut, stoklar) yapılan, yani ekonominin **reel değerlerine** (mal ve hizmet üretme kapasitesine) yapılan fiili ilaveleri ifade eder. Mali yatırım ise hisse senedi veya tahvil alımıdır.

11. Aşağıdakilerden hangisi az gelişmiş ülkelerde çarpan mekanizmanın işleyişini engellemektedir?

A) Ekonomik darboğazların varlığı
B) Tarımsal harcamaların yoğun olması
C) Marjinal tüketim eğiliminin büyük olması
D) Gelirden zengin kesimin yararlanması
E) Mevsimsel harcamaların yoğun olması

Cevap : A) Ekonomik darboğazların varlığı

Açıklama : Çarpan mekanizması, talebe cevap verebilecek atıl üretim kapasitesi gerektirir. Az gelişmiş ülkelerde **Ekonomik darboğazların varlığı** (hammadde, enerji, kalifiye iş gücü eksikliği), talebin üretim artışına dönüşmesini engelleyerek çarpan mekanizmasının tam işleyişini engeller.

12. Tüketim harcamalarını belirleyen temel unsur aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gelir dağılımı
B) Gelir düzeyi
C) Faiz oranı
D) Teknoloji
E) Nüfus

Cevap : B) Gelir düzeyi

Açıklama : Keynesyen tüketim fonksiyonuna göre, hane halklarının **gelir düzeyi** (kullanılabilir gelir) tüketim harcamalarını belirleyen en temel ve en önemli unsurdur.

13. Satın alma gücünü yansıtan bankalardaki vadesiz hesaplara ne ad verilir?

A) Banknot
B) Altın ve gümüş sertifikalar
C) Kağıt para
D) Kaydi para
E) Bozuk para

Cevap : D) Kaydi para

Açıklama : Satın alma gücünü yansıtan, bankaların kredi yoluyla yarattığı ve vadesiz hesaplarda tutulan paraya **Kaydi para** denir. Bu, fiziki olmayan, banka kayıtlarında yer alan paradır.

14. Aşağıdakilerden hangisi bir ekonomide belli bir dönemde toplam talebi karşılamaya yönelik olarak üretilen mal ve hizmetlerin toplamını ifade etmektedir?

A) Toplam tasarruf
B) Toplam yatırım
C) Toplam talep
D) Toplam tüketim
E) Toplam arz

Cevap : E) Toplam arz

Açıklama : Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin toplamı, yani toplam talebi karşılamaya yönelik üretim, **Toplam arz** (Aggregate Supply) olarak ifade edilir.

15. Aşağıdakilerden hangisi temsili para değildir?

A) Altın ve gümüş sertifikalar
B) Banknot
C) Mal para
D) Bozuk para
E) Kâğıt para

Cevap : C) Mal para

Açıklama : **Temsili para**, değeri kendinden gelmeyen, ancak bir karşılığı (altın/gümüş) temsil eden paradır (sertifikalar, banknotlar, kağıt para). **Mal para** ise kendi içsel bir kullanım değerine (meta değerine) sahip olan paradır (örneğin tuz, altın, gümüş gibi).

16. Toplam talep artışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) İthalattaki artış
B) Özel kesimin tüketiminin artması
C) Para arzındaki artış
D) Vergi gelirlerinin artışı
E) İhracattaki artış

Cevap : A) İthalattaki artış

Açıklama : Toplam talep (AD = C + I + G + (X-M)), tüketim (C), yatırım (I), devlet harcamaları (G) ve net ihracat (X-M) artışıyla artar. İthalattaki (M) artış, net ihracatı azaltacağı için toplam talebi **azaltır**, artırmaz.

17. Cari ücret seviyesinde çalışma arzusunda olmasına rağmen iş bulamayana ne ad verilir?

A) İşsiz
B) Eksik istihdam
C) Tam istihdam
D) İstihdam
E) Emekli

Cevap : A) İşsiz

Açıklama : **İşsiz**, cari ücret seviyesinde çalışma arzusunda ve gücünde olmasına rağmen aktif olarak iş bulamayan kişiye denir. Ekonomik tanımı budur.

18. Bir ülkede ithalat artışının o ülkenin milli gelir dengesine etkisi hangi yönde olmaktadır?

A) Döviz gelirlerini arttırır.
B) Döviz gelirlerini azaltır.
C) Milli geliri azaltır.
D) Milli geliri arttırır.
E) Milli gelir denge düzeyini değiştirmez.

Cevap : C) Milli geliri azaltır.

Açıklama : İthalat (M), milli gelir formülünde (Y = C + I + G + (X-M)) negatif işaretle yer alır ve harcama sızıntısıdır. Bu nedenle, bir ülkedeki **ithalat artışı** (M artarsa) milli gelir dengesini **azaltır**.

19. Modern Miktar Teorisinin öncüsü olan iktisatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Keynes
B) Mill
C) Friedman
D) Marshall
E) Fisher

Cevap : C) Friedman

Açıklama : **Modern Miktar Teorisinin** öncüsü, ünlü iktisatçı **Milton Friedman**’dır (Monetarist yaklaşım).

20. Tüketicinin gelirindeki değişimin ne kadarının tüketim harcamalarına kullanılacağını ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tasarruf oranı
B) Ortalama tüketim eğilimi
C) Marjinal tüketim eğilimi
D) Kişisel gelir
E) Otonom tüketim

Cevap : C) Marjinal tüketim eğilimi

Açıklama : Tüketicinin gelirindeki bir birimlik değişimin ne kadarının tüketim harcamalarına ayrılacağını ifade eden kavram **Marjinal Tüketim Eğilimi**’dir (MPC – Marginal Propensity to Consume).