Kamu Maliyesi 2024-2025 Vize Soruları (Güz)

Giriş

Kamu maliyesi, devletin ekonomik faaliyetlerini, özellikle kamu gelirleri ve kamu harcamaları yoluyla ekonomiyi nasıl etkilediğini inceleyen bir bilim dalıdır. Devletin bu faaliyetlerindeki temel amacı, kamu yararını sağlamaktır. Bu makalede, kamu harcamalarının yapısı, vergilemenin amacı, devletin ekonomiye müdahale nedenleri ve bu müdahaleleri açıklayan iktisadi düşünceler ele alınacaktır.

Devletin Rolü ve İktisadi Düşünceler

Devletin ekonomideki rolüne ilişkin yaklaşımlar tarih boyunca değişmiştir. Merkantilist düşünce, altın birikimini ve ihracat fazlasını savunurken, Keynezyen iktisadi düşünce, ekonomik canlanmayı sağlamak için devlet müdahalesini ve maliye politikalarını önermiştir. Arz Yönlü İktisat okulu ise, vergi oranları ile vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi gösteren Laffer Eğrisi‘ni geliştirmiştir. 1973 petrol krizi sonrası ortaya çıkan ve yüksek enflasyon ile durgunluğun bir arada görüldüğü “Stagflasyon” dönemi, bu iktisadi düşüncelerin yeniden sorgulanmasına yol açmıştır.

Kamu Harcamaları

Kamu harcamaları, devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek için yaptığı harcamalardır. Harcamaların, harcamayı yapan kuruma (bakanlık vb.) göre sınıflandırılmasına “organik sınıflandırma” denir. Devletin herhangi bir mal veya hizmet almadan yaptığı “sübvansiyonlar” ise “transfer harcamaları” kapsamında yer alır. Kamu harcamalarının zaman içindeki seyrini incelerken, enflasyonun etkisini taşıyan nominal tutarlar yerine reel tutarların kullanılması gerekir. Adolph Wagner’e göre, toplumsal refah beklentilerinin ve taleplerin artması, kamu harcamalarının sürekli artmasına yol açan temel faktörlerden biridir.

Kamu Gelirleri ve Vergileme

Devlet, harcamalarını finanse etmek için gelir toplar. Vergilemenin temel “mali amacı”, kamu harcamalarının finansmanı için gelir elde etmektir. Gelir dağılımında adaleti sağlamak gibi diğer amaçlar ise sosyal amaçlardır. Kamu kesiminin ekonomiden ne kadar fon talep ettiğini gösteren temel oran, “toplam vergi gelirleri / GSYİH” oranıdır. Bir ekonomide kamu kesiminin büyüklüğünü ölçmek için kamu harcamaları ve toplam kamu gelirleri gibi göstergeler kullanılır; “dış ödemeler dengesi” ise bu amaçla kullanılan bir gösterge değildir.

Devletin Ekonomiye Müdahale Nedenleri (Piyasa Başarısızlıkları)

Devlet, piyasanın kaynakları etkin dağıtamadığı durumlarda ekonomiye müdahale eder. Bu durumlara “piyasa başarısızlıkları” denir.

• Kamusal Mallar: Savunma, adalet gibi bölünemeyen ve kimsenin dışlanamadığı mallardır. Faydası veya maliyeti ulusal sınırları aşan çevre sorunları veya terörizm gibi konular “küresel kamusal mal/kötülük” olarak değerlendirilir; “trafik kazaları” ise küresel nitelikte değildir.
• Dışsallıklar: Bir ekonomik faaliyetin üçüncü taraflara yansıyan maliyet veya faydalarıdır. Bir fabrikanın atık gazlarının çevreye zarar vermesi “negatif dışsallık” örneğidir. Coase Teoremi, dışsallıkların devlet müdahalesi olmadan tarafların pazarlığıyla çözülebileceğini savunur.
• Asimetrik Bilgi: Taraflardan birinin diğerinden daha fazla bilgiye sahip olmasıdır. Özel sağlık sigortası yaptıran bir kişinin gereksiz tetkikler istemesi, “ahlaki tehlike” (moral hazard) olarak bilinen bir asimetrik bilgi sorunudur.
• Eksik Piyasalar: Bireylerin bilgi yoksunluğu veya gelir yetersizliği nedeniyle yeterli talebi oluşturamadığı “erdemli mallar” (eğitim, sağlık vb.), devlet müdahalesini gerektiren eksik piyasa örnekleridir.

Sonuç

Kamu maliyesi, bir ekonomide “tam istihdam” ve “fiyat istikrarı” gibi hedeflerin bir arada sağlandığı “ekonomik dengeyi” sağlamak için devletin kullandığı araçları inceler. Devletin bu müdahalesi, hem mali hem de sosyal ve ekonomik amaçları dengelemeyi gerektiren karmaşık bir süreçtir.

1. Vergilemenin mali amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kamu harcamalarının finansmanı için gelir elde etmektir.
B) Ekonomik istikrarı sağlamaktır.
C) Gelir dağılımında adaleti sağlamaktır.
D) Ekonomik büyümeyi sağlamaktır.
E) Fiyat istikrarını sağlamaktır.

Cevap : A) Kamu harcamalarının finansmanı için gelir elde etmektir.

Açıklama : Vergilemenin **mali amacı**, devletin temel işlevi olan kamu harcamalarını karşılamak üzere Hazine’ye gelir sağlamaktır. Diğer şıklar (B, C, D, E) vergilemenin **ekonomik ve sosyal amaçları** arasındadır.

2. Devlet tarafından verilen sübvansiyonlar aşağıdaki harcamalardan hangisinin kapsamında yer alır?

A) Cari harcamalar
B) Reel harcamalar
C) Transfer harcamaları
D) Yatırım harcamaları
E) Personel harcamaları

Cevap : C) Transfer harcamaları

Açıklama : Sübvansiyonlar (destekleme ödemeleri), devletin herhangi bir mal veya hizmet almadan veya faktör kullanımına karşılık olmadan, sadece geliri bir kesimden başka bir kesime aktardığı **Transfer Harcamaları** kapsamında yer alır.

3. Adolph Wagner tarafından ortaya atılan kamu harcamaları ile ilgili teoriye göre, aşağıdakilerden hangisi kamu harcamalarında artışa yol açan faktörlerden biridir?

A) Mali disiplin ve tasarruf politikaları
B) Toplumsal taleplerin artması ve refah beklentilerinin yükselmesi
C) Kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi
D) Vergi yükünün azalması
E) Savaş ve çatışmaların azalması

Cevap : B) Toplumsal taleplerin artması ve refah beklentilerinin yükselmesi

Açıklama : Adolph Wagner’in Artan Kamu Harcamaları Yasası’na göre, sanayileşen ve refah seviyesi artan toplumlarda bireylerin kamu hizmetlerine olan talepleri artar ve bu durum, kamu harcamalarının artışına yol açan temel sosyo-ekonomik faktörlerden biridir.

4. Kamu harcamalarının çeşitli yıllar arasında karşılaştırması yapılırken nominal tutarlar yanıltıcı olup, bu tür karşılaştırmalarda reel tutarların esas alınması gerekir. Bu durum nominal tutarların hangi özelliklerinden ileri gelebilir?

A) Ödemeler bilançosu açıklarını içermeleri
B) Faiz oranını içeriyor olmaları
C) Bütçe açıklarını içermeleri
D) İşsizlik oranının etkisinde kalmaları
E) Enflasyonun etkisini taşımaları

Cevap : E) Enflasyonun etkisini taşımaları

Açıklama : Nominal tutarlar, zaman içinde fiyatlar genel düzeyindeki artışın (enflasyon) etkisini taşıdığı için satın alma gücündeki gerçek değişimi göstermez. Karşılaştırmalarda yanıltıcı olmamak için **enflasyonun etkisinden arındırılmış** reel tutarlar kullanılmalıdır.

5. Bireylerin, gerek bilgi yoksunluğundan gerekse gelir yetersizliğinden dolayı gerekli talebi oluşturamadıkları mal ve hizmetlere ne ad verilir?

A) Düşük talepli mal
B) Yanı kamusal mal
C) Erdemli mal
D) Tam kamusal mal
E) Küresel kamusal mal

Cevap : C) Erdemli mal

Açıklama : **Erdemli mal (Merit Goods)**, bireyler için faydalı olmasına rağmen, bilgi eksikliği veya gelir yetersizliği nedeniyle piyasada yetersiz talep edilen (az tüketilen) mal ve hizmetlerdir (örneğin eğitim, sağlık hizmetleri).

6. Dışsal ekonomilerde işlem maliyetlerinin sıfır olması koşulu altında, mülkiyet haklarının tesisi suretiyle taraflardan birinin diğerinin zararını karşılaması neticesinde sosyal optimuma ulaşılacağı ve ekonomik etkinlik sağlanacağı görüşü aşağıdakilerden hangisi ile ilişkilendirilebilir?

A) Coase teoremi
B) Subvansiyon
C) Pigou vergisi
D) Tam ekonomik istikrar
E) Permi hakları

Cevap : A) Coase teoremi

Açıklama : Tanımı yapılan görüş, dışsallık sorunlarının devlet müdahalesi olmadan, işlem maliyetlerinin sıfır olması ve mülkiyet haklarının net tanımlanması şartıyla, tarafların pazarlık yaparak çözüleceğini öne süren **Coase Teoremi** ile ilişkilidir.

7. Bir fabrikanın atık gaz emisyonlarının çevreye zarar vermesi aşağıdakilerden hangisine örnek olarak verilebilir?

A) Sosyal maliyet
B) Dışsal fayda
C) Negatif dışsallık
D) Pozitif dışsallık
E) İçsel maliyet

Cevap : C) Negatif dışsallık

Açıklama : Bir ekonomik faaliyetin (fabrikanın üretimi) üçüncü taraflara (çevre, halk) maliyet yüklemesi ve bu maliyetin fiyat mekanizmasına yansımaması durumuna **Negatif dışsallık** (dışsal maliyet) denir.

8. Özel sağlık sigortası yaptıran bir kişinin gereksiz tibbi tetkikler istemesi, teknik olarak aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir?

A) Limon piyasa
B) Ahlaki tehlike
C) Asimetrik bilgi
D) Dışsallık
E) Ters seçiş

Cevap : B) Ahlaki tehlike

Açıklama : **Ahlaki tehlike (Moral Hazard)**, sigorta veya garanti altına alındıktan sonra bireyin riskli veya aşırı maliyetli davranışlar sergilemesidir. Özel sağlık sigortası yaptıran kişinin gereksiz tetkikler istemesi bu duruma tipik bir örnektir.

9. Kamu kesiminin ekonomiden ne kadar fon talep ettiğini gösteren oran aşağıdakilerden hangisidir? (GSYİH: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla)

A) Cari harcamalar/GSYİH
B) İdari harcamalar/GSYİH
C) Toplam vergi gelirleri/GSYİH
D) Gerçek harcama/GSYİH
E) Transfer harcaması/GSYİH

Cevap : C) Toplam vergi gelirleri/GSYİH

Açıklama : Kamu kesiminin ekonomiden talep ettiği fonları gösteren oran, devletin topladığı toplam gelirin (Vergi Gelirleri) Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYİH) oranıdır. Bu oran, **Vergi Yükü** olarak da bilinir.

10. Aşağıdakilerden hangisi bir ekonomide kamu kesiminin büyüklüğünü ölçmede kullanılan göstergelerden biri olamaz?

A) Dış ödemeler dengesi
B) Toplam kamu istihdamı
C) Toplam vergi gelirleri
D) Kamu harcamaları
E) Toplam kamu gelirleri

Cevap : A) Dış ödemeler dengesi

Açıklama : **Dış ödemeler dengesi**, bir ülkenin diğer ülkelerle olan ekonomik işlemlerini gösterir ve doğrudan kamu kesiminin büyüklüğünü ölçmek için kullanılan bir gösterge **olamaz**. Diğer seçenekler (kamu harcamaları/gelirleri/istihdamı) kamu kesiminin büyüklüğünü ölçer.

11. Aşağıdakilerden hangisi devletin ekonomiye müdahalesini gerektiren piyasa başarısızlıkları arasında yer alır?

A) Eksik piyasalar
B) Mali sürüklenme
C) Sübvansiyonlar
D) Mali teşvikler
E) Stagflasyon

Cevap : A) Eksik piyasalar

Açıklama : **Piyasa başarısızlıkları**, piyasanın kaynakları etkin (optimal) dağıtamadığı durumları ifade eder. **Eksik piyasalar** (örneğin kamusal mallar, dışsallıklar, asimetrik bilgi) bu başarısızlıklar arasında yer alır ve devlet müdahalesini gerektirir.

12. 1973 petrol krizinin ardından tüm dünyada ortaya çıkan yeni iktisadi durum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Monetizasyon
B) Stagflasyon
C) Resesyon
D) Enflasyon
E) Deflasyon

Cevap : B) Stagflasyon

Açıklama : 1973 petrol krizinin ardından, ekonomide yüksek enflasyon (inflation) ile birlikte yüksek işsizlik ve düşük büyüme (stagnation) durumu olan **Stagflasyon** ortaya çıkmıştır.

13. Keynezyen iktisadi düşünceye göre, aşağıdakilerden hangisi iktisadi canlanmanın teşvik edilmesi için kullanılması gereken bir politika aracıdır?

A) Merkez bankası faiz politikaları
B) Para politikaları
C) Serbest ticaret politikaları
D) Özelleştirme politikaları
E) Maliye politikaları

Cevap : E) Maliye politikaları

Açıklama : Keynezyen düşünce, ekonomiyi canlandırmada devlet harcamaları ve vergiler gibi araçları içeren **Maliye politikalarının** (fiscal policies) etkinliğini savunur. Para politikaları ise Monetaristler tarafından öncelenir.

14. Bir ekonomide tam istihdam ile fiyat istikrarı amacının birlikte gerçekleşmesi durumu aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilebilir?

A) İkiz açık dengesi
B) Ekonomik denge
C) Ödemeler dengesi
D) Bütçe dengesi
E) Dış ticaret dengesi

Cevap : B) Ekonomik denge

Açıklama : **Ekonomik denge**, makroekonomik hedeflerden olan **tam istihdam** (kaynakların tam kullanımı) ve **fiyat istikrarı** (düşük enflasyon) amaçlarının birlikte gerçekleştiği ideal durumu ifade eder.

15. Devlet bütçesindeki ödeneklerin, kamu hizmetini yürüten çeşitli kamu kurum ve kuruluşları arasında dağıtılması, kamu harcamalarının hangi tür sınıflandırmasını ifade eder?

A) Verimli ve verimsiz harcama sınıflandırması
B) Gerçek harcama-transfer harcaması sınıflandırması
C) Fonksiyonel sınıflandırma
D) Organik sınıflandırma
E) Ekonomik sınıflandırma

Cevap : D) Organik sınıflandırma

Açıklama : Kamu harcamalarının, harcamayı yapan kurumlara (bakanlık, genel müdürlük vb.) göre sınıflandırılması **Organik (İdari) Sınıflandırma** olarak adlandırılır. Fonksiyonel sınıflandırma ise harcamanın amacına (sağlık, eğitim, savunma) göre yapılır.

16. Laffer Eğrisi hangi iktisat okulu tarafından geliştirilmiş olan bir önermedir?

A) Monetarist iktisat
B) Fizyokratlar
C) Keynezyen iktisat
D) Arz yönlü iktisat
E) Klasik iktisat

Cevap : D) Arz yönlü iktisat

Açıklama : Laffer Eğrisi, vergi oranları ile vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi gösterir ve vergi oranlarının çok yüksek olmasının vergi gelirlerini azaltacağını savunur. Bu önerme, **Arz Yönlü İktisat** (Supply-side Economics) okulu tarafından geliştirilmiştir.

17. Aşağıdakilerden hangisi merkantilist iktisadi düşüncenin temel önermelerinden biri olamaz?

A) Ülke ekonomilerinde ihracat teşvik edilmeli, ithalat kısılmalıdır.
B) Devlet, ihraç edilecek malların üretiminde kullanılacak girdi niteliğindeki ara malların ithalinde gümrük vergisi kolaylığı sağlayabilir.
C) Ülkeler ticaret fazlasını hedeflemelidirler
D) Ekonomik büyüme, askeri gücü artırır.
E) Altın ve gümüş gibi kıymetli madenlere sahip olmak ülkelerin zenginliğini artırır.

Cevap : D) Ekonomik büyüme, askeri gücü artırır.

Açıklama : Merkantilist düşünce, altın ve gümüş birikiminin zenginlik (E) ve ticaret fazlasının (C) önemini savunur. Ayrıca ihracatı teşvik (A, B) esastır. **Ekonomik büyüme, askeri gücü artırır** ifadesi, merkantilist dönemde geçerli olsa da, temel ekonomik önerme ihracatı teşvik etmek ve değerli maden biriktirmek üzerine kuruludur.

18. Aşağıdakilerden hangisi küresel kamusal mallar grubunda değerlendirilemez?

A) Bilgi
B) Terörizm
C) Sağlık
D) Mali derinlik
E) Çevre

Cevap : D) Mali derinlik

Açıklama :

19. Aşağıdakilerden hangisi kamu harcamalarının gerçek artış nedenlerindendir?

A) Kamu hizmetlerinin artan maliyet koşullarında üretilmesi
B) Ayni ekonomiden para ekonomisine geçiş
C) Fiyatlar genel düzeyindeki artışlar
D) Bütçe yöntem ve tekniğindeki değişmeler
E) Teknolojik gelişmeler

Cevap : E) Teknolojik gelişmeler

Açıklama :

20. Aşağıdakilerden hangisi küresel kamusal mallar çerçevesinde değerlendirilemez?

A) Terörizm
B) Asit yağmurları
C) İklim değişiklikleri
D) Küresel yoksulluk
E) Trafik kazaları

Cevap : E) Trafik kazaları

Açıklama : **Küresel kamusal mallar**, fayda veya maliyeti ulusal sınırları aşan ve uluslararası iş birliği gerektiren mallardır. Terörizm, iklim değişikliği ve asit yağmurları küresel kamusal kötülüklerdir. **Trafik kazaları** ise ulusal ve yerel düzeyde bir problemdir, küresel kamusal mal/kötülük çerçevesinde değerlendirilemez.