Yaşlı Bakım Mesleğinde Psikolojik ve Etik Konular 2024-2025 Final Soruları

Giriş

Yaşlı bakım mesleği, bireylerin fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını etik ilkeler çerçevesinde karşılamayı hedefleyen profesyonel bir alandır. Bu meslekte etik, doğru ve yanlış davranışları belirleyen temel kılavuzdur. İnsan Kaynakları Yönetimi (İKY), örgütte etik eğitimi vermek ve moral değerleri yükseltmek gibi işlevleriyle örgütsel etiği destekler; ancak “etik ilkelere uymayanların ceza almasını sağlamaz” ifadesi yanlıştır, disiplin süreçleri de İKY’nin bir parçasıdır. Bu makalede, ahlak felsefesinden mesleki uygulamalara kadar uzanan etik konular incelenecektir.

Ahlak Felsefesi ve Etik Kuramlar

Ahlaki eylemin temelleri farklı filozoflarca ele alınmıştır. Immanuel Kant, ahlakı sonuçlardan veya duygulardan bağımsız olarak “akla dayalı temellendirme” (ödev ahlakı) ile açıklar. İş etiğinin tarihsel gelişiminde kültürel normlar etkilidir. Max Weber’in de vurguladığı gibi, Protestan ahlakı ticari faaliyete sıcak bakmış ve kapitalizmin gelişimini desteklemiştir; bu nedenle “sıcak bakmamıştır” ifadesi yanlıştır.

Yaşlı Bakımında Etik İlkeler ve Uygulamalar

Yaşlı bakımında etik, yaşlı bireyin onurunu ve haklarını korumayı hedefler.

• Temel İlkeler: Sağlık etiğinde hastaların mahremiyeti, “Gizlilik” ilkesine dayanır. Yaşlılara yönelik “gereksiz tedaviler” etik dışıdır. “Aydınlatılmış onam” ise hastaya bilgi verilmesini gerektirir; bilgilerin saklanması bu ilkeye aykırıdır.
• Sosyal Hizmet Amaçları: Sosyal hizmet, eşitsizlikleri azaltmayı ve refahı artırmayı hedefler; ancak müracaatçının “her türlü çıkarını desteklemek” (etik dışı olsa bile) bir amaç değildir. Amerikan Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği’nin (NASW) etik değerleri arasında Dürüstlük, Sosyal Adalet ve Yetkinlik yer alır; “Farkındalık” temel bir değer olarak listelenmez.
• Yaş Ayrımcılığı (Ageism): Yaşlılara karşı önyargı ve ayrımcılığı ifade eden bu terim, 1969 yılında Robert Butler tarafından kullanılmıştır.

Kurumsal Etik ve İş Ortamı

Kurumsal etik, çalışanların davranışlarını ve kurumun itibarını şekillendirir. Etik ilkelere uymayan bir kurum, “güven kaybı ve yasal yaptırımlarla” karşılaşabilir; aksine etik kuralların uygulanması yaşlı bireylerin “güveninin artmasını” sağlar. İş ortamında mutluluğun bir sonucu olarak çalışanlar işlerinden “haz alır”. Örgütlerde karşılaşılan etik dışı davranışlar arasında “cinsiyet ayrımcılığı” ve “mahremiyet ihlalleri” yaygındır.

Mobbing: İş yerinde psikolojik tacizdir. Mobbingin gerçekleşmesi için eylemlerin “sistematik olarak yapılması” gerekir.

Tükenmişlik: Yaşlı bakımında çalışanların tükenmişlik yaşamasında bilgi eksikliği ve personel yetersizliği etkilidir; ancak ücret seviyesinin “her zaman” tükenmişliğe neden olduğu söylenemez.

Diğer Kavramlar

• Triyaj: Afetlerde veya kitlesel kazalarda mağdurların hafif, orta ve ağır şekilde sınıflandırılması işlemidir.
• Duygusal Zeka: Gelişiminde “Yaş” temel bir faktördür.
• Duygusal Çalışma: Bir doktorun, rol gereği değil, tamamen kendi isteğiyle hastasının iyileşmesine sevinmesi “Duygusal çalışma” örneğidir.
• Prososyal Davranışlar: Diğerkamlık (Farsça) ve Alturizm (Batı dilleri), başkalarını düşünmek anlamına gelen ve prososyal davranışlarla ilişkili kavramlardır.

1. Kant’ın ahlakla ilgili görüşünü aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

A) Varsayımlara dayalı temellendirme
B) Akla dayalı temellendirme
C) İnanca dayalı temellendirme
D) Hislere dayalı temellendirme
E) Sonuçlara dayalı temellendirme

Cevap : B) Akla dayalı temellendirme

Açıklama : Immanuel Kant’ın ahlak felsefesi, ahlaki eylemin temelini, sonuçlarından veya duygulardan bağımsız olarak, evrenselleştirilebilir kurallar koyan **Akla dayalı temellendirmeye** (Ödev Ahlakı) dayandırır.

2. Aşağıdakilerden hangisi bir afette veya kitlesel kazalarda mağdurların hafif, orta ve ağır şekilde sınıflandırılması amacıyla kullanılmaktadır?

A) Tabip odalarının mesleki kararları
B) Triyaj
C) Hipokrat yemini
D) Afet yönetmelikleri
E) Sağlık Bakanlığı yönetmelikleri

Cevap : B) Triyaj

Açıklama : **Triyaj**, afetler ve kitlesel kazalar sırasında sınırlı kaynaklarla en çok sayıda kişinin hayatını kurtarmak amacıyla yaralıların öncelik sırasına göre (hafif, orta, ağır) sınıflandırılması işlemidir.

3. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmetin amaçlarından biri değildir?

A) Sosyal değişim oluşturmada rol oynayarak sosyal engeller, eşitsizlikler ve adaletsizlikleri azaltmak
B) Müracaatçıların her türlü çıkarlarını desteklemek
C) Yapılan eşitsizlikler ile ilgili olarak farkındalığı artırmak
D) Müracaatçıların refahını artırmak için destek sağlamak
E) Sosyal kaynakların adaletli dağılımı için destekleyici politikalar ve uygulamalar oluşturmak

Cevap : B) Müracaatçıların her türlü çıkarlarını desteklemek

Açıklama : Sosyal hizmetin amaçları arasında müracaatçıların **meşru** ve **etik** çıkarlarını desteklemek vardır; ancak “her türlü çıkarlarını desteklemek” ifadesi etik dışı veya yasal olmayan talepleri de kapsayabileceği için sosyal hizmetin amaçlarından biri değildir.

4. I. Triyaja uygun davranılmaması.
II. Yaşlı bireyin fizyolojik özelliklerinden dolayı tam olarak taleplerinin yerine getirilememesi.
III. Yaşlı bireyin özerkliğe sahip olduğunun düşünülmesi.
Yukardaki ifadelerden hangisi ya da hangileri yaşlı bakım hizmeti sırasında yapılabilecek etik dışı bir davranış değildir?

A) Yalnız III
B) I ve II
C) II ve III
D) Yalnız II
E) Yalnız I

Cevap : A) Yalnız III

Açıklama :

5. I. Örgütlerde özellikle kadınların aleyhine cinsiyet ayrımcılığı yapılmaktadır.
II. Örgütlerde teknolojinin gelişmesiyle mahremiyet ihlalleri artmıştır.
III. Örgütlerde fırsat eşitliğine aykırı davranışlar gerçekleşmemektedir.
Örgütlerdeki etik dışı davranışlarla ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) I ve II
E) Yalnız III

Cevap : D) I ve II

Açıklama : **Cinsiyet ayrımcılığı (I)** ve **teknoloji kullanımıyla mahremiyet ihlali (II)**, örgütlerde karşılaşılan yaygın etik dışı davranışlardır. **Fırsat eşitliğine aykırı davranışların gerçekleşmemesi (III)** ise doğru değil, istenen bir durumdur, ancak gerçekte etik dışı davranışlar yaşanmaktadır.

6. Aşağıdakilerden hangisi mobbingin gerçekleşmesi için gereken şartlardan biridir?

A) Gizli olması
B) Fiziksel şiddet içermesi
C) Sistematik olarak yapılması
D) Alttan üste doğru olması
E) Üstten alta doğru olması

Cevap : C) Sistematik olarak yapılması

Açıklama : **Mobbing** (iş yerinde psikolojik taciz), tek bir olaydan ibaret olmayıp, düşmanca ve etik dışı eylemlerin **sistematik** bir şekilde, belli bir süre boyunca tekrarlanmasıyla karakterize edilir.

7. Kurumsal etik ilkelerine uygun olmayan bir yaşlı bakım kurumu hangi durumla karşılaşabilir?

A) Hizmet kalitesinin artması
B) Yaşlı bireylerin memnuniyetinin artması
C) Çalışanların motivasyonunun artması
D) Güven kaybı ve yasal yaptırımlar
E) Toplum nezdinde saygınlık kazanma

Cevap : D) Güven kaybı ve yasal yaptırımlar

Açıklama : Kurumsal etik ilkelere uyulmaması, kurumun itibarını zedeler, toplumda **güven kaybına** yol açar ve ihmal/istismar gibi durumlar nedeniyle **yasal yaptırımlarla** (para cezası, kapatma) karşılaşabilir.

8. Aşağıdaki ifadelerden hangisi iş ortamındaki mutluluğun sağlanmasının sonuçlarından biridir?

A) Çalışanların çok fazla verimli olması
B) Çalışanların tamamının başarılı olması
C) Çalışanların hiçbir sosyal desteğe ihtiyaç duymaması
D) Çalışanların işlerinden haz alması
E) Çalışanların mesai kavramının dışında çalışması

Cevap : D) Çalışanların işlerinden haz alması

Açıklama : İş ortamındaki mutluluğun temel göstergelerinden ve sonuçlarından biri, çalışanların yaptıkları işten tatmin ve keyif duyması, yani **haz almasıdır**.

9. Yaş ayrımcılığı terimi 1969 yılında ilk defa kim tarafından kullanılmıştır?

A) William Cole
B) Adam Minner
C) Robert Butler
D) Jonh Matter
E) Robins Cute

Cevap : C) Robert Butler

Açıklama : **Yaş ayrımcılığı (Ageism)** terimi, 1969 yılında Amerikalı gerontolog ve psikiyatrist **Robert Butler** tarafından, yaşlılara karşı önyargı ve ayrımcılığı tanımlamak için kullanılmıştır.

10. Aşağıdakilerden hangisi duygusal zekâyı etkileyen temel faktörlerden birisidir?

A) Yaş
B) Çalışılan sektör
C) Tecrübe
D) Irk
E) Kardeş sayısı

Cevap : A) Yaş

Açıklama : Duygusal zekânın (EQ) gelişiminde ve ifadesinde **Yaş** (Olgunlaşma), en temel biyolojik ve psikolojik faktörlerden biridir. Yaş ilerledikçe, bireylerin duygusal kontrol ve empati yetenekleri tecrübeyle birlikte değişebilir.

11. I. İKY, örgütte etik eğitimini veren departman özelliği göstermektedir.
II. İKY, etik açıdan çalışanların moral değerlerini yükseltecek özelliklere sahiptir.
III. İKY, etik ilkelere uygun davranmayan iş görenlerin ceza almasını sağlamaz.
İKY’nin örgütsel etik ile ilişkisiyle ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve III
B) I ve II
C) Yalnız I
D) Yalnız II
E) Yalnız III

Cevap : B) I ve II

Açıklama : **İnsan Kaynakları Yönetimi (İKY)**, etik eğitimi (**I**) ve çalışanların moral değerlerini yükseltme (**II**) gibi işlevlerle örgütsel etiği destekler. Ancak İKY’nin görevlerinden biri de etik dışı davrananlara karşı disiplin ve **ceza almasını sağlamaktır (III. yanlıştır)**.

12. I. Protestan ahlakı ticari faaliyete sıcak bakmamıştır.
II. Katolik düşüncede çalışma sürelerinin artırılması öngörülmüştür.
III. İş etiğinin oluşumunda kültürel normların da etkisi vardır.
İş etiğinin tarihsel geçmişiyle ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) II ve III
C) Yalnız I
D) Yalnız III
E) Yalnız II

Cevap : D) Yalnız III

Açıklama : **Protestan ahlakı**, tam tersine ticari faaliyeti ve çalışma ahlakını desteklemiştir (**I. yanlıştır**). Katolik düşünce, çalışma sürelerinin artırılması gibi bir politika öngörmemiştir (**II. yanlıştır**). **Kültürel normların (III)** iş etiği üzerinde büyük etkisi olduğu doğrudur.

13. Hastaların mahremiyeti hangi sağlık etiği ilkesine dayanır?

A) Gizlilik
B) Otonomi
C) Eşitlik
D) Yararlılık
E) Zarar vermeme

Cevap : A) Gizlilik

Açıklama : Hastaların kişisel ve tıbbi bilgilerinin izinsiz olarak açıklanmaması ve korunması gerekliliği, sağlık etiğinin **Gizlilik (Confidentiality)** ilkesine dayanır. **Otonomi (Özerklik)** ise bireyin kendi kararlarını verme hakkıdır.

14. Kurumsal etik kurallarının yaşlı bakımında uygulanmasının en önemli avantajlarından biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bakım hizmeti verenlerin uzmanlaşması
B) Çalışan bağlılığının azalması
C) Yaşlı bireylerin güveninin artması
D) Hizmet kalitesinin düşmesi
E) Örgütsel çatışmaların artması

Cevap : C) Yaşlı bireylerin güveninin artması

Açıklama : Kurumsal etik kurallarının uygulanması, yaşlı bireylere saygılı, adil ve kaliteli hizmet sunulmasını garanti ederek, onların kuruma ve çalışanlara duyduğu **güvenin artmasını** sağlar.

15. I. Yaşlılara bakım verme konusunda bilgi eksikliği tükenmişliğe neden olur.
II. Kurumdaki personel yetersizliği tükenmişliğe neden olur.
III. Yaşlı bakım hizmeti verenin ücret seviyesi her zaman tükenmişliğe neden olur.
Yaşlı bakım hizmeti verenin tükenmişlik yaşaması ile ilgili olarak yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız III
B) II ve III
C) I ve II
D) Yalnız I
E) Yalnız II

Cevap : C) I ve II

Açıklama : İşle ilgili stres kaynakları olan **bilgi eksikliği (I)** ve **personel yetersizliği (II)**, bakım verende tükenmişliğe yol açar. **Ücret seviyesi (III)** bir faktör olabilir, ancak “her zaman” tükenmişliğe neden olması genellemesi yanlıştır.

16. I. Ötenazi, her zaman etik dışı değildir.
II. Aydınlatılmış onam, hastayla ilgili bilgilerin ondan saklanmasıdır.
III. Yaşlı hastalara yönelik gereksiz tedaviler de etik dışı davranışlardan biridir.
Yaşlılara sağlık sistemi içerisinde yapılabilecek etik dışı davranışlarla ilgili yukardaki ifadelerden hangisi ya da hangileri yanlıştır?

A) Yalnız II
B) I ve III
C) Yalnız III
D) I ve II
E) Yalnız I

Cevap : A) Yalnız II

Açıklama : **Ötenazi (I)**, bazı hukuk ve etik sistemlerinde belirli şartlarla (pasif ötenazi gibi) etik dışı sayılmayabilir. **Gereksiz tedaviler (III)** ise hastaya zarar verdiği için etik dışıdır. Ancak **Aydınlatılmış onam (II)**, hastayla ilgili bilgilerin **açıkça verilmesi** ve hastanın rızasının alınması demektir; bilgilerin saklanması bunun tam tersidir (**II. yanlıştır**).

17. Aşağıdakilerden hangisi Amerikan Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Etik Değer ve İlkelerinden biri değildir?

A) Dürüstlük
B) Sosyal Adalet
C) Yetkinlik
D) Bireyin Onur ve Değeri
E) Farkındalık

Cevap : E) Farkındalık

Açıklama : Amerikan Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği’nin (NASW) temel etik değerleri arasında **Sosyal Adalet, Bireyin Onur ve Değeri, Dürüstlük** ve **Yetkinlik** gibi maddeler yer alır. **Farkındalık** ise genel bir kavramdır ve temel değerlerden biri değildir.

18. I. Prososyal davranışlara yönelik ilgi 1960’lardan sonra azalış göstermiştir.
II. Diğerkamlık, diğerlerini düşünmek anlamına gelen Farsça bir kavramdır.
III. Alturizm, İngilizceden Türkçeye geçmiş ve başkalarını düşünmek anlamına gelen bir kavramdır.
Prososyal davranışlarla ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) Yalnız I
C) Yalnız II
D) Yalnız III
E) II ve III

Cevap : E) II ve III

Açıklama :

19. Aşağıdakilerden hangisi iş etiğinin temel konularından biridir?

A) Gençlere etik eğitimi verilmesi
B) Tüketici Kanunu’nun güncellenmesi
C) İstihdam oluşturarak topluma fayda sağlanması
D) Kârlılığın artırılması
E) İşverenlerin çalışanlarına adaletli davranması

Cevap : E) İşverenlerin çalışanlarına adaletli davranması

Açıklama : **İş etiği**, çalışanlar, işverenler ve örgüt arasındaki ilişkilerde dürüstlük, eşitlik ve **adalet** gibi ahlaki prensiplerin uygulanmasını temel konu olarak ele alır.

20. I. Yaşlıya bakım verenlerin etik kurallara uymaması, çoğunlukla profesyonel olmamalarından kaynaklanmaktadır.
II. Yaşlının kendine özen göstermemesi ihmale neden olmaz.
III. Yaşlının sadece manevi olarak sömürülmesi ihmale neden olmaktadır.
Yaşlı bakım hizmetinin etik boyutu ile ilgili olarak yukardaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) II ve III
C) I ve III
D) Yalnız II
E) Yalnız I

Cevap : E) Yalnız I

Açıklama : **Profesyonel bilgi eksikliği (I)**, etik dışı davranışlara neden olabilir. **Yaşlının kendine özen göstermemesi (II)**, bakım verenin görevini yerine getirmemesi durumunda **ihmal** (self-neglect) olarak kabul edilebilir (**II. yanlıştır**). İhmal, sadece manevi sömürüyü değil, temel gereksinimlerin karşılanmamasını da kapsar (**III. yanlıştır**).