Yaşlı Bakımında Fiziksel Yaklaşımlar 2024-2025 Final Soruları

Giriş

Yaşlı bakımında fiziksel yaklaşımlar, bireyin bağımsızlığını ve yaşam kalitesini artırmayı hedefler. Bu süreç, evrensel tasarım ilkelerinden fiziksel aktivite programlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Evrensel tasarımın “Kullanımda Esneklik” prensibi, tasarımların farklı “bireysel tercihlere ve yeteneklere uygun” olmasını ifade eder. Bu makalede, yaşlı bakımındaki fiziksel aktivite, transfer teknikleri ve güvenlik önlemleri incelenecektir.

Fiziksel Aktivite ve Egzersiz

Yaşlılıkta düzenli egzersiz, fonksiyonel kapasiteyi artırır ve kronik hastalıkları azaltır; ayrıca metabolizmayı hızlandırarak “abdominal bölgedeki yağlanmayı azaltır”. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 65 yaş üstü bireyler için haftada en az 150 dakika orta şiddetli aktivite önermektedir; bu da “haftada 5 gün 30 dakika” anlamına gelir. Yaşlı bireylere önerilen aktiviteler arasında ev işleri, bahçe işleri ve transfer aktiviteleri yer alırken; “uyku” bir fiziksel aktivite değildir. Uygun gözetim altında, yaşlılarda “yüksek şiddetli egzersizler” (kuvvet antrenmanı) de uygulanabilir.

Transfer Aktiviteleri ve Ambulasyon

Transfer, bireyin bir yerden bir yere (yataktan sandalyeye vb.) geçişidir. Transfer sırasında güvenlik en önemli konudur ve yardımcı cihazlardan destek alınabilir. Ancak transfer için “ayakta durma” olmazsa olmaz bir ön koşul değildir; lift veya sürgü tahtası ile de transfer yapılabilir.

• Süreç Örneği: Kendi başına yataktan kalkıp tekerlekli sandalye ile mutfağa giden bir yaşlı birey, önce “Bağımsız transfer” yapmış, sonra “Ev içi ambulasyon” gerçekleştirmiştir.
• Yürüme Değişiklikleri: Yaşlılıkta yürüme hızı ve adım uzunluğu azalır, dengeyi sağlamak için adım genişliği artabilir. Ancak “kol salınımında artış” beklenmez, aksine azalır.

Denge ve Düşme Riski

Düşme, yaşlılar için ciddi bir yaralanma ve morbidite nedenidir. Depresyon, osteoartrit ve Parkinson gibi tıbbi durumlar denge bozukluğuyla ilişkilidir. Dengeyi korumak için vücut stratejiler geliştirir; destek yüzeyi küçüldüğünde (tek ayak üstünde durma gibi) “salınımların büyüklüğü artar”, azalmaz.

Pozisyonlama ve Ağrı Yönetimi

Yatağa bağımlı hastalarda pozisyonlama, bası yaralarını ve ağrıyı önlemek için kritiktir. Pozisyonlama sırasında yük bir bölgeye verilmemeli, dağıtılmalıdır; vücut boşlukları desteklenmeli ve hastanın “mahremiyetine önem verilmelidir”. Ağrı değerlendirmesinde, 10 cm’lik bir çizgi üzerinde ağrı şiddetinin işaretlendiği ölçek “Görsel Kıyaslama Ölçeği (VAS)”dir. Soğuk uygulama yöntemi olan “Cold-pack”, -12°C civarında muhafaza edilen silika jel paketleridir.

Erişilebilirlik ve Yardımcı Cihazlar

“Erişebilirlik”, sadece yaşlılar için değil, tüm bireylerin toplumsal yaşama dahil olabilmesi için gerekli bir kavramdır. Yardımcı cihazlar İletişim, Öz yardım, Öğrenme ve Hareket başlıklarında sınıflandırılır; “Bakım” bu sınıflandırmada yer almaz.

1. Evrensel dizayn prensiplerine göre “kullanımda esneklik” aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kolay kullanılabilirlik
B) Enerji tasarrufu yapabilme
C) Kazaları önleyebilme
D) Az yorgunluk oluşturma
E) Bireysel tercihlere ve yeteneklere uygunluk

Cevap : E) Bireysel tercihlere ve yeteneklere uygunluk

Açıklama : Evrensel tasarımın “Kullanımda Esneklik” prensibi, ürün ve tasarımların farklı bireysel tercihlere, yeteneklere ve kullanım hızlarına hitap edebilme özelliğini ifade eder.

2. I. Bir bölgenin yükü diğer bölgeye verilmemelidir.
II. Boyun, bel, dirsek, diz gibi vücut boşlukları desteklenmelidir.
III. İşlem sırasında hastanın mahremiyeti önemli değildir.
Pozisyonlama sırasında dikkat edilecek hususlar ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangisi veya hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) II ve III
C) I ve III
D) Yalnız II
E) Yalnız I

Cevap : A) I ve II

Açıklama :

3. Yaşlı bireylerde transfer aktiviteleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Transferler bireyin bağımsızlık düzeyi yardım ihtiyacına göre 3 gruba ayrılır.
B) Transfer aktiviteleri sırasında güvenlik en önemli konudur.
C) Transfer aktiviteleri sırasındaki güvenlik sadece düşmemeyle sınırlı değildir.
D) Transfer sırasında yardımcı cihazlardan destek alınabilir.
E) Transfer aktiviteleri için ayakta durma olmazsa olmaz ön koşuldur.

Cevap : E) Transfer aktiviteleri için ayakta durma olmazsa olmaz ön koşuldur.

Açıklama : Ayakta duramayan hastalar için **destekli** veya **bağımlı** transferler (lift, sürgü tahtası, yataktan sedyeye) yapılabilir. Bu nedenle ayakta durma olmazsa olmaz bir ön koşul değildir.

4. 65 yaş ve üzeri bireyler için…… orta şiddetli fiziksel aktivite (tempolu yürüme) önerilmektedir.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) haftada 3 gün / 30 dk
B) haftada 4 gün / 30 dk
C) haftada 5 gün / 30 dk
D) haftada 3 gün / 45 dk
E) haftada 4 gün / 45 dk

Cevap : C) haftada 5 gün / 30 dk

Açıklama : Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 65 yaş ve üzeri yetişkinler için haftada toplam en az 150 dakika **orta şiddetli aerobik fiziksel aktivite** (örn. tempolu yürüme) önermektedir. Bu da en az **haftada 5 gün 30 dakika** yapılması anlamına gelir.

5. Aşağıdakilerden hangisi yardımcı cihazların sınıflandırılmasında yer almaz?

A) İletişim
B) Öz yardım
C) Bakım
D) Öğrenme
E) Hareket

Cevap : C) Bakım

Açıklama : Yardımcı cihazlar genel olarak şu başlıklarda sınıflandırılır:
-İletişim
-Öz yardım (self-help)
-Öğrenme
-Hareket (mobility)
Bu gruplar; bireylerin iletişim kurmasını, günlük yaşam aktivitelerini yapmasını, öğrenmesini ve hareket etmesini destekleyen cihazları kapsar.
Bu sınıflandırma içinde “Bakım” başlığı yer almaz.

6. Aşağıdakilerden hangisi bakım verenin pozisyonlayacağı hastada dikkat etmesi gereken genel durumlardan biri değildir?

A) Bilinç durumu
B) Duyu kaybı
C) Ağrı
D) Cilt değişiklikleri
E) Sindirim bozuklukları

Cevap : E) Sindirim bozuklukları

Açıklama : Pozisyonlama sırasında temel amaç, bası yarası, sinir hasarı ve ağrıyı önlemektir. Bu nedenle **Ağrı, Bilinç durumu, Duyu kaybı** ve **Cilt değişiklikleri** dikkate alınmalıdır. **Sindirim bozuklukları** ise genel bir sağlık sorunudur ve pozisyonlama kararını doğrudan etkilemez.

7. Aşağıdakilerden hangisi yaşlı bakımında fiziksel yaklaşımlarda sinir sistemi ile ilgili dikkat edilmesi gereken durumlardan biri değildir?

A) Deliryum
B) Geçici hafıza kaybı
C) Ateroskleroz
D) Demans
E) Baş dönmesi

Cevap : C) Ateroskleroz

Açıklama : Sinir sistemi ile ilgili dikkat edilmesi gereken durumlar:
-Deliryum
-Geçici hafıza kaybı
-Demans
-Baş dönmesi
Bunların hepsi sinir sistemiyle ilişkilidir.
Ateroskleroz ise damar sertliği / dolaşım sistemi hastalığıdır, sinir sistemine ait bir durum değildir.
**Doğru cevap: C) Ateroskleroz

8. Yaşlı bireylerde ağrı yönetiminde kliniklerde silika jel paketler şeklinde kullanılan ve -12,2-9,40 °C arasında muhafaza edilen farmakolojik olmayan yöntem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Cold-pack
B) TENS
C) Buz torbası
D) Hot-pack
E) Buzlu havlu

Cevap : A) Cold-pack

Açıklama : Kliniklerde kullanılan, düşük sıcaklıkta (genellikle -12,2 civarında) muhafaza edilen ve silika jel içeren paketler **Cold-pack**olarak adlandırılan soğuk uygulama yöntemidir.

9. Yaşlılıkta egzersiz ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yaşam kalitesini arttırır.
B) Fonksiyonel kapasiteyi arttırır.
C) Kronik hastalıkları azaltır.
D) Kişinin psikolojik durumunu iyileştirir ve iyi olma halini arttırır.
E) Abdominal bölgedeki yağlanmayı arttırır.

Cevap : E) Abdominal bölgedeki yağlanmayı arttırır.

Açıklama : Egzersiz, metabolizmayı hızlandırarak ve enerji harcamasını artırarak **abdominal bölgedeki yağlanmayı azaltır**, arttırmaz. Diğer şıklar egzersizin olumlu etkileridir.

10. Yaşlı bireyler için fiziksel aktivite programı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Orta şiddetli fiziksel aktiviteler haftanın 5 günü 30 dakika süre ile ara vermeden yapılır.
B) Haftada toplam en az 150 dakika olacak şekilde önerilmektedir.
C) Yaşlı bireyin durumuna göre eşit setlere bölünerek yapılabilir.
D) Yüksek şiddetli egzersizler yaşlılarda uygulanamaz.
E) Orta şiddetli yoğunluktan oluşan eş değer kombinasyon programlar tercih edilebilmektedir.

Cevap : D) Yüksek şiddetli egzersizler yaşlılarda uygulanamaz.

Açıklama : Yaşlı bireylerde **uygun değerlendirme ve gözetim altında** ve kondisyon düzeylerine uygun olarak **yüksek şiddetli egzersizler** (kuvvet antrenmanı gibi) uygulanabilir. Bu nedenle uygulanamaz ifadesi yanlıştır.

11. Düşme ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Destek yüzeyi daha küçük olduğunda salınımların büyüklüğü azalır.
B) Düşme; fonksiyonel kapasitede azalma, yaşam kalitesinde azalma, huzurevlerine yerleştirilmede artış, hastane yatışında artışın yanı sıra morbidite ve mortaliteye de sebep olabilen bir geriatrik sendrom olarak tanımlanabilir.
C) Hareketin hızı ve yoğunluğu, destek yüzeyinin özellikleri, kişinin o anki pozisyonu, kişinin farkındalığı gibi pek çok bileşen hangi vücut stratejisinin kullanılacağında rol oynamaktadır.
D) Düşmeler yaşlı yetişkinler arasında önemli bir yaralanma nedenidir.
E) Ayak bileği stratejisinde distalden proksimale doğru kas aktivasyonu gerçekleşir.

Cevap : A) Destek yüzeyi daha küçük olduğunda salınımların büyüklüğü azalır.

Açıklama : **Destek yüzeyi daha küçük olduğunda** (örn: tek ayak üzerinde durma), dengeyi korumak zorlaşır ve vücudun dengeyi sağlamak için yaptığı **salınımların büyüklüğü artar**. Bu nedenle A şıkkı yanlıştır.

12. I. Depresyon
II. Osteoartrit
III. Periferal nöropati
IV. Parkinson
Yukarıdaki seçeneklerden hangisi ya da hangileri denge bozukluğu ile ilişkili olabilecek tıbbi durumlardandır?

A) I ve III
B) Yalnız I
C) I, II ve III
D) I, II, III ve IV
E) Yalnız III

Cevap : C) I, II ve III

Açıklama :

13. I. Uyku
II. Boş zaman aktiviteleri
III. Transfer ve ambulasyon aktiviteleri
IV. Mesleki aktiviteler
V. Ev işleri/Bahçe işleri
Yukarıdakilerden hangisi/hangileri yaşlı bireylere önerilecek fiziksel aktivite içeriğinde yer alır?

A) II, III, IV ve V
B) I, II, III ve V
C) Yalnız I
D) Yalnız III
E) I ve III

Cevap : A) II, III, IV ve V

Açıklama : Yaşlı bireylere önerilen fiziksel aktiviteler arasında **Boş zaman aktiviteleri (II)**, **Transfer/Ambulasyon (III)**, **Mesleki (IV)** ve **Ev/Bahçe işleri (V)** gibi günlük yaşam aktiviteleri ve hobiler yer alır. **Uyku (I)** ise fiziksel aktivite değil, dinlenme gereksinimidir.

14. Aşağıda yaşlıların fonksiyonel durumu ile ilgili verilen normal değerlerden hangisi yanlıştır?

A) Saniyede 0,8-1,5 metre hızda yürüme
B) Saniyede 0,9-2 metre hızda koşma
C) 10 basamak merdiveni 10-30 saniyede çıkma
D) Bir zeminden diğerine 10-30 saniyede transfer yapma
E) 6 dakika süresince 350-500 metre yürüme

Cevap : B) Saniyede 0,9-2 metre hızda koşma

Açıklama : Yaşlıların fonksiyonel durumu değerlendirilirken yürüme hızı, merdiven çıkma ve 6 dakika yürüme testleri kullanılır. **Koşma hızının** normal değerler arasında verilmesi, yaşlılıkta beklenmeyen bir fonksiyonel durum olduğu için **yanlıştır**.

15. Aşağıdakilerden hangisi hiperkifozun komplikasyonlarından değildir?

A) Jinekolojik problemler
B) Pulmoner disfonksiyon
C) Kötü fiziksel fonksiyon
D) Omurganın ekstansiyona gidişi
E) Dengenin bozulması

Cevap : D) Omurganın ekstansiyona gidişi

Açıklama : **Hiperkifoz** (kamburluk), omurganın aşırı öne eğilmesi (fleksiyon) durumudur. Komplikasyonları, solunum fonksiyonunun bozulması, denge kaybı ve kötü fiziksel fonksiyondur. **Ekstansiyona gidiş** (arkaya doğru açılma), hiperkifozun tam tersi bir harekettir ve bir komplikasyonu değildir.

16. Aşağıdakilerden hangisi “erişebilirlik” için doğru bir ifadedir?

A) Erişebilirlik ev ortamındaki adaptasyonlar için kullanılan bir ifadedir.
B) Toplumsal yaşama dahil olabilmek için gerekli bir kavramdır.
C) Yüksek ekonomik güç gerektirir.
D) Sadece yaşlılar için uygulanabilir bir kavramdır.
E) Gençler için kullanılan yaklaşımlardan değildir.

Cevap : B) Toplumsal yaşama dahil olabilmek için gerekli bir kavramdır.

Açıklama : **Erişebilirlik (Accessibility)**, sadece yaşlılar için değil, engelliler dahil olmak üzere **tüm bireylerin** yapıları, ürünleri ve hizmetleri kullanarak **toplumsal yaşama dahil olabilmesi** için temel bir insan hakkı ve tasarım ilkesidir.

17. Kendi başına yataktan kalkarak tekerlekli sandalye ile yatak odasından mutfağa giden yaşlı bireyin süreci hangi seçenekte doğru sırayla verilmiştir?

A) Yardımlı transfer-Toplumsal ambulasyon
B) Bağımsız transfer – Ev içi ambulasyon
C) Bağımlı transfer – Ev içi ambulasyon
D) Bağımlı transfer – Toplumsal ambulasyon
E) Bağımsız transfer – Toplumsal ambulasyon

Cevap : B) Bağımsız transfer – Ev içi ambulasyon

Açıklama : **Yataktan kalkma** ve **sandalye ile hareket etme** bir **Transfer** aktivitesidir. Kendi başına yapıyorsa bu **Bağımsız Transfer**’dir. **Yatak odasından mutfağa** gitme ise evin içindeki hareketi ifade eden **Ev içi ambulasyondur**.

18. Bir ucunda “Ağrı Yok”, diğer ucunda olabilecek “Şiddetli Ağrı” yazan 10 cm’lik bir cetvel üzerinde kişi ağrısının şiddetini, bu çizgi üzerinde uygun gördüğü yere işaret koyması ile belirleyen ölçek aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sayısal Değerlendirme Ölçeği
B) Ağrı Algılama Profili
C) Sözel Kategori Ölçeği
D) Görsel Kıyaslama Ölçeği
E) Yüz Ağrı Skalası

Cevap : D) Görsel Kıyaslama Ölçeği

Açıklama : Tanımı yapılan, 10 cm’lik çizgi üzerinde “Ağrı Yok” ile “Şiddetli Ağrı” arasına işaret konulmasıyla hastanın ağrı şiddetini ölçen ölçek **Görsel Kıyaslama Ölçeği (Visual Analogue Scale – VAS)**’dir.

19. Kognitif fonksiyonlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Fiziksel aktivite, kognitif fonksiyonların korunmasında etkilidir.
B) Manevi duyguların güçlü olması, yaşlı bireylerde kognitif fonksiyonların korunmasında etkilidir.
C) Kognitif fonksiyonların geliştirilmesine yönelik uygulanan tedavi yöntemleri arasında kognitif stimülasyon, kognitif ve davranışsal terapi ve hatırlama terapisi sayılabilir.
D) Yaşlılık döneminde ekonomik problemler, kognitif sağlık ile ilgisi olmayan durumlardır.
E) Anksiyete ve depresyon, kognitif fonksiyonların daha erken bozulmasına neden olur.

Cevap : D) Yaşlılık döneminde ekonomik problemler, kognitif sağlık ile ilgisi olmayan durumlardır.

Açıklama : Yaşlılıkta yaşanan stres faktörleri (ekonomik problemler, sosyal izolasyon) **kognitif sağlığı doğrudan etkileyebilir** ve bozulmaya yol açabilir. İlgisi olmayan durumlardır ifadesi yanlıştır.

20. Aşağıdakilerden hangisi yaşlılarda görülen yürüme değişikliklerinden biri değildir?

A) Adım genişliğinde artış
B) Kol salınımında artış
C) Çift ayak destek süresinde uzama
D) Yürüme hızında azalma
E) Adım uzunluğunda kısalma

Cevap : B) Kol salınımında artış

Açıklama : Yaşlılıkta denge kaybını telafi etmek için yürüme hızı ve adım uzunluğu azalır, çift ayak destek süresi uzar ve dengeyi koruma amaçlı **Adım genişliği artabilir**. Ancak **Kol salınımı** genellikle azalır, artmaz (özellikle Parkinson gibi nörolojik durumlarda).