Spor Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri 2024-2025 Final Soruları

Giriş

Bilimsel araştırmalarda doğru yöntemlerin seçilmesi, verilerin analizi ve hipotezlerin test edilmesi sonuçların güvenilirliği için kritik öneme sahiptir. Bu ders kapsamında araştırma türleri, istatistiksel kavramlar, hipotez testleri ve korelasyon analizi ele alınmaktadır.

Araştırma Türleri ve Özellikleri

• Kohort Araştırmaları: Belirli bir grubu zaman içinde takip eden izleme (prospektif) çalışmalarıdır.
• Kesitsel Araştırmalar: Toplumun belirli bir andaki durumunu inceleyen gözlemsel çalışmalardır.
• Paralel Kontrollü Çalışmalar: Katılımcılar gruplara rastgele (randomize) atanabilir.
• Çapraz Kontrollü (Crossover) Çalışmalar: Her denek sırasıyla hem deney hem de kontrol grubunda yer alır (kendi kendinin kontrolüdür).

İstatistiksel Kavramlar ve Dağılımlar

• Normal Dağılım: Tek tepeli ve simetrik dağılımlarda verilerin %68’i ±1 standart sapma, %95’i ±2 standart sapma aralığında yer alır.
• Varyans ve Standart Sapma: Standart sapma, varyansın kareköküne eşittir.
• Hata Türleri: Aslında geçerli olmayan bir varsayımın (H0) araştırma sonunda geçerli bulunması (reddedilmemesi) Tip II hatadır. Ancak soruda “gerçekte geçerli olmayan bir varsayım araştırma sonunda geçerli bulundu ise” ifadesi biraz muğlak olsa da, H0 doğru iken reddedilmesi Tip I hatadır. Sorudaki ifadeye göre cevap Tip I hata olarak verilmiştir.
• Testin Gücü: Gerçekte fark varken (H1 doğruyken) farkın bulunması olasılığı 1-β ile ifade edilir.

Hipotez Testleri ve Kullanım Alanları

Hipotez testleri, verilerin türüne ve grupların yapısına göre seçilir:

• Eşleştirilmiş (Bağımlı) Örneklem T Testi: Aynı grubun (örneğin öğrenciler veya hastalar) öncesi ve sonrası değerlerini karşılaştırmak için kullanılır (Veriler normal dağılıyorsa).
• Tek Örneklem T Testi: Bir grubun ortalamasının (örneğin konserve ağırlığı), bilinen bir popülasyon ortalamasıyla (1000 gr) karşılaştırılması için kullanılır.
• Ki-Kare ve Düzeltmeler:
  • Beklenen değerlerden biri 5’ten küçükse: Fisher’in Kesin Testi.
  • Beklenen değerler 5’ten büyük ama gözlem sayısı azsa: Yates Düzeltmeli Ki-Kare.

Korelasyon ve Örneklem

• Korelasyon Katsayısı (r): Daima -1 ile +1 arasında değer alır. r=2 olamaz. r=0.65 pozitif ve iyi düzeyde bir ilişkiyi gösterir. Güçlü ve ters yönlü ilişki için r değeri -1’e yakın olmalıdır (Örn: -0.9).
• Örneklem Büyüklüğü: Hesaplanırken kitle standart sapması, güven aralığı ve hata payı kullanılır; ancak korelasyon katsayısı (r) kullanılmaz.

Tarihçe

Modern istatistiğin ve demografinin kurucusu olarak John Graunt kabul edilir.

1. I) Kohort araştırmaları izleme çalışmalardır.
II) Kesitsel araştırmalar, gözlemsel araştırma tipi içinde yer alır.
III) Paralel kontrollü klinik çalışmalarda gruplar randomize olabilir.
IV) Çapraz kontrollü klinik çalışmada, her denek hem deney hem kontrol grubu içinde yer almaz.
Yukarıda araştırma türleri için verilen ifadelerden hangisi/hangileri doğrudur?

A) I ve III
B) I, III ve IV
C) I, II ve IV
D) I, II, III
E) Yalnız I

Cevap : D) I, II, III

Açıklama :
I. **Doğru:** Kohort araştırmaları, belirli bir grubu zaman içinde takip eden izleme (prospektif) çalışmalarıdır.
II. **Doğru:** Kesitsel araştırmalar, toplumun belirli bir andaki durumunu inceleyen gözlemsel araştırmalardır.
III. **Doğru:** Paralel kontrollü klinik çalışmalarda katılımcılar gruplara rastgele (randomize) atanabilir.
IV. **Yanlış:** Çapraz kontrollü (crossover) çalışmalarda her denek, sırasıyla hem deney hem de kontrol grubu tedavisini alır (kendi kendinin kontrolüdür).

2. Aslında geçerli olmayan bir varsayım araştırma sonunda geçerli bulundu ise ….. hata yapılmış olur.
İfadesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Tip IV hata
B) Tip I hata
C) Tip III hata
D) Tip II hata
E) Tip V hata

Cevap : B) Tip I hata

Açıklama :

3. Bir araştırma ile ilgili incelenen değişkenler arasında gerçekte fark varken, araştırmada da fark bulunması; aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A) µ
B) β
C) α
D) 1-α
E) 1-β

Cevap : E) 1-β

Açıklama : Gerçekte bir fark varken (H1 doğruyken), test sonucunda da fark bulunması (H0’ın reddedilmesi) olasılığına **Testin Gücü** denir ve bu **1-β** ile ifade edilir.

4. Örneklem büyüklüğü hesaplamak için çeşitli formüller kullanılmaktadır. Örneklem büyüklüğü hesaplarken aşağıdakilerden hangisine ihtiyaç yoktur?

A) Kitle standart sapması
B) Popülasyon büyüklüğü
C) r değeri
D) Güven aralığı
E) t serbestlik derecesi

Cevap : C) r değeri

Açıklama : Örneklem büyüklüğü hesaplamasında; kitle varyansı/standart sapması (\sigma), hata payı (d), güven düzeyi (Z veya t) ve bazen popülasyon büyüklüğü (N) kullanılır. Ancak korelasyon katsayısı olan **r değeri** örneklem büyüklüğü hesaplamasının temel parametrelerinden biri değildir.

5. Otomobil lastik basınçları ile yakıt tüketimi arasında güçlü ve ters yönlü bir ilişki vardır. Bu durumda, iki değişkenin r katsayısı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) -0.25
B) 0.25
C) 0.40
D) -0.9
E) -0.5

Cevap : D) -0.9

Açıklama : Korelasyon katsayısı (r) -1 ile +1 arasında değer alır. **Ters yönlü** ilişki negatif işareti (-), **güçlü** ilişki ise mutlak değerin 1’e yakın olmasını gerektirir. Şıklarda hem negatif hem de mutlak değeri en yüksek (güçlü) olan **-0.9**’dur.

6. Ana kütlenin parametreleri ya da dağılımına ilişkin, doğruluğu test edilmek istenen önermelere ne ad verilir?

A) Anlamlılık
B) İstatistik
C) Araştırma
D) Güç
E) Hipotez

Cevap : E) Hipotez

Açıklama : İstatistikte, bir ana kütle parametresi veya dağılımı hakkında öne sürülen ve verilerle doğruluğu sınanan (test edilen) yargı veya önermelere **Hipotez** denir.

7. Hangi bilim insanı istatistiğin kurucusu olarak kabul edilir?

A) Robert Price
B) Thomas Bayes
C) Blaise Pascal
D) John Graunt
E) Carl Freidrich Gauss

Cevap : D) John Graunt

Açıklama : **John Graunt** (1620-1674), ölüm kayıtlarını analiz ederek yaptığı demografik çalışmalarla (“Natural and Political Observations Made upon the Bills of Mortality”) modern istatistiğin ve demografinin kurucusu kabul edilir.

8. Üniversite sınavına giren öğrencilerin matematik sınav sonuçları bir dershaneye gitmeden ve gittikten sonra değerlendiriliyor. Öğrencilerin aldıkları sonuçların normal dağıldığı varsayılıyor ve 10 öğrenci ele alınıyor.
Buna göre çözümleme hangi hipotez testi ile yapılmalıdır?

A) Eşleştirilmiş Örneklem T Testi
B) Mann Whitney U Testi
C) Tek Örneklem T Testi
D) Bağımsız Örneklem T Testi
E) Wilcoxon Testi

Cevap : A) Eşleştirilmiş Örneklem T Testi

Açıklama : Aynı öğrencilerin (bağımlı gruplar) dershane **öncesi** ve **sonrası** puanları karşılaştırıldığı ve verilerin **normal dağıldığı** varsayıldığı için parametrik bir test olan **Eşleştirilmiş (Bağımlı) Örneklem T Testi** (Paired Samples t-Test) kullanılmalıdır.

9. Bir konserve fabrikasının üretmiş olduğu konservelerin ağırlığının ortalaması 1000 gram olması gerekirken, tüketiciler firmanın buna uymadığını iddia etmektedirler. Üretim bandından alınan 16 konservenin ortalama ağırlığı 990 gram bulunmuştur. Ana kütle varyansının da 256 olduğu bilinmektedir. Veriler normal dağılışlıdır. yüzde 5 anlamlılık düzeyine göre firmanın 1000 gramlık ortalama ağırlığa uyup uymadığını araştırınız.
Buna göre çözümlemede hangi hipotez testi kullanılmalıdır?

A) Tek Örneklem T Testi
B) Mann Whitney U Testi
C) Wilcoxon Testi
D) Bağımsız Örneklem T Testi
E) Eşleştirilmiş Örneklem T Testi

Cevap : A) Tek Örneklem T Testi

Açıklama :

10. Aşağıdakilerden hangisi korelasyon katsayısı (r) olamaz?

A) 0.5
B) -1
C) 2
D) 1
E) 0.7

Cevap : C) 2

Açıklama : Korelasyon katsayısı (r), matematiksel olarak daima **-1 ile +1 arasında** bir değer alır. **2** gibi bir değer alması imkansızdır.

11. Aşağıdakilerden hangisi örneklem belirlemeye ilişkin doğru değildir?

A) Örnekleme yöntemi ile toplanacak veri ve olgular ayrıntılandırılabilir.
B) Örnekleme yöntemi belirlenirken veri toplama aşamasında karşılaşılabilecek olası sorunlar tahmin edilebilir.
C) Popülasyon özellikleri örnekleme yöntemi belirlenirken değerlendirilmeye alınmayabilir.
D) Örnekleme yöntemleri zaman ve para tasarrufu sağlanır.
E) Uygun örnekleme yöntemleri ile tüm popülasyonu yansıtacak güvenirlikte sonuç elde edilebilir.

Cevap : C) Popülasyon özellikleri örnekleme yöntemi belirlenirken değerlendirilmeye alınmayabilir.

Açıklama : Doğru bir örnekleme yapabilmek için **popülasyonun (ana kütlenin) özellikleri** (homojenlik, büyüklük, dağılım vb.) mutlaka **değerlendirilmeye alınmalıdır**. Aksi takdirde temsil yeteneği olan bir örneklem seçilemez. C şıkkı yanlıştır.

12. Tek tepeli simetrik dağılımlarda gözlemlerin yaklaşık yüzde …..’sı aritmetik ortalamanın \pm 1 standart sapma sınırlarında, yüzde …..’sı \pm 2 standart sapma sınırlarında yer alır.
Yukarıdaki tanımda boş bırakılan yerler için uygun seçeneği işaretleyiniz.

A) 25-100
B) 68-95
C) 3-97
D) 50-100
E) 25-75

Cevap : B) 68-95

Açıklama : Normal dağılım (tek tepeli, simetrik) kuralına göre; verilerin yaklaşık **yüzde 68**’i \pm 1 standart sapma, **yüzde 95**’i \pm 2 standart sapma ve yüzde 99.7’si \pm 3 standart sapma aralığında yer alır.

13. Fisher’in kesin testi sonrası (çift yönlü), H1 hipotezinin kabul edilebilmesi için aşağıdakilerden hangisi kesin doğrudur?

A) 2P > α
B) P ≠ α
C) P > 2 α
D) 2P < α
E) P > α

Cevap : D) 2P < α

Açıklama : İstatistiksel testlerde H0 hipotezinin reddedilip H1’in (alternatif hipotez) kabul edilmesi için hesaplanan olasılık değerinin (p-değeri), belirlenen anlamlılık düzeyinden (α) küçük olması gerekir (p < α). Fisher kesin testinde çift yönlü test yapılıyorsa ve tek taraflı p hesaplandıysa, bunun iki katının (2P) α’dan küçük olması gerekir.

14. Bir bölgede yumuşatıcı kullanma oranları saptanmak isteniyor. Daha önce yapılan çalışmalara göre bu bölgede yumuşatıcı kullanma oranı yüzde 42 civarındadır. yüzde 95 güvenirlik ile (α=0.05 hata ile), tahmin edilecek yumuşatıcı kullanma oranının (p) gerçek popülasyon oranından (P) yüzde 5 düşük / yüzde 5 yüksek olmasına razı olunursa (d=0.05) çalışmaya kaç kişi alınmalıdır?

A) 298
B) 362
C) 354
D) 332
E) 288

Cevap : B) 362

Açıklama :

15. ….. gözlem sayılarının oldukça az veya herhangi bir gözdeki beklenen sıklık değeri 5’in altında ise kullanılır.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Ki-kare testi
B) Mc-Nemar Testi
C) Fisher’in kesin testi
D) Yates düzeltmeli ki-kare testi
E) Bağımsız gruplar t testi

Cevap : C) Fisher’in kesin testi

Açıklama : Ki-kare analizinde, örneklem hacmi küçükse veya gözeneklerdeki **beklenen frekanslardan herhangi biri 5’ten küçükse** (özellikle 2×2 tablolarda), Ki-kare testi yerine **Fisher’in Kesin Testi** (Fisher’s Exact Test) kullanılır.

16. Tüm beklenen değerler 5’den büyük ve gözlenen değerlerden en az biri 15’den küçük ise, ….. değeri esas alınmalıdır.
Yukarıdaki ifadede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Ki-kare değeri
B) Fisherin ki kare değeri
C) Mc-Nemar Testi
D) bağımsız gruplar t testi
E) Yates χ² “continuity correction χ²”

Cevap : E) Yates χ² “continuity correction χ²”

Açıklama : 2×2 tablolarda, beklenen değerler 5’ten büyük olsa bile, toplam gözlem sayısı azsa veya bazı gözlenen değerler (genellikle 25’ten küçük) küçükse, Ki-kare sonucunu düzeltmek için **Yates Düzeltmeli Ki-Kare** (Continuity Correction) kullanılır.

17. İki sürekli değişken arasındaki ilişki katsayısı r=0.65 ise aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Negatif zayıf ilişki vardır.
B) Pozitif iyi derece ilişki vardır.
C) Pozitif yüksek ilişki vardır.
D) Negatif yüksek ilişki vardır.
E) İlişki yoktur.

Cevap : B) Pozitif iyi derece ilişki vardır.

Açıklama : Korelasyon katsayısı (r) **0.65** pozitif bir değerdir (+). Büyüklük olarak 0.50 – 0.70 arası genellikle **orta/iyi düzeyde** ilişki olarak kabul edilir. (Yüksek ilişki genellikle 0.70-0.80 üzeridir).

18. Aşağıdakilerden hangisi normal dağılımı değerlendirmek için kullanılan parametrelerden biri değildir?

A) Belirtme katsayısı
B) Çarpıklık-basıklık
C) Medyan, Ortalama ve Açıklık
D) Ortalamadan mutlak sapma
E) Simetri

Cevap : A) Belirtme katsayısı

Açıklama : Normal dağılımın değerlendirilmesinde Çarpıklık (Skewness), Basıklık (Kurtosis), Simetri, Ortalama-Medyan-Mod ilişkisi gibi parametreler kullanılır. **Belirtme katsayısı (R^2)** ise regresyon analizinde, bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni açıklama oranını gösterir, normal dağılımın bir parametresi değildir.

19. 22 hastada ameliyattan önceki ve sonraki şeker değerleri verilmiştir. Buna göre ameliyat şeker değeri düşürmüş müdür olup olmadığını yüzde 95 güven düzeyinde araştırınız. (Veriler normal dağılışlı olduğu varsayılıyor.)
Buna göre çözümleme hangi istatistiksel test ile yapılmalıdır?

A) Eşleştirilmiş Örneklem T Testi
B) Wilcoxon Testi
C) Bağımsız Örneklem T Testi
D) Mann Whitney U Testi
E) Tek Örneklem T Testi

Cevap : A) Eşleştirilmiş Örneklem T Testi

Açıklama : Aynı hastaların **önceki** ve **sonraki** değerleri (bağımlı gruplar) karşılaştırıldığı ve veriler **normal dağıldığı** için **Eşleştirilmiş (Bağımlı) Örneklem T Testi** kullanılır.

20. Standart sapma değeri, hangisine eşittir?

A) Değerlerin ortalamadan farkının toplamının karesi
B) Değerlerin ortalamadan farkının toplamı
C) Değerlerin ortalamadan farkının kareleri
D) Varyansın karesi
E) Varyansın karekökü

Cevap : E) Varyansın karekökü

Açıklama : İstatistikte varyans (S^2), ortalamadan sapmaların karelerinin ortalamasıdır. **Standart Sapma (S)** ise varyansın **kareköküne** eşittir.