Serbest Zaman Sosyolojisi 2024-2025 Final Soruları

Giriş ve Temel Kavramlar

Serbest zaman sosyolojisi, “doğal” kabul edilen olguların arka planına bakar. Sosyolojik bakış açısı, görünenin ötesini görmeye çalışan bir buzdağı analojisi ile açıklanır. Zaman kavramı ise toplanıp depolanamayan, sadece tüketilen bir kaynaktır.

Sosyolojik Teoriler ve Düşünürler

• Jean Baudrillard: Tüketim toplumunda nesnelerin ihtiyaçtan ziyade birer simge/gösterge olarak tüketildiğini savunur. Gösterişçi tüketim konusunda Veblen ile ilişkilendirilir.
• Erich Fromm: Modern kapitalizmde boş zamanın özgürlük alanı olmaktan çıkıp, kâr odaklı tüketim ve kaçış alanına dönüştüğünü eleştirir.
• Bertrand Russell: “Aylaklığa Övgü” eserinde, teknolojinin yardımıyla mesai saatlerinin günde 4 saate düşürülmesini önerir.
• Sembolik Etkileşimcilik: Anlamların sabit olmadığını, etkileşimle sürekli değişip yorumlandığını savunur.
• İşlevselci Teori: Toplumu, parçaları (yelkovan, akrep, dişliler) birbiriyle uyumlu çalışan bir saat mekanizmasına benzetir.
• Auguste Comte: Üç Hal Yasası’nda doğaüstü güçlerin yerini soyut güçlere bıraktığı aşamayı Metafizik Aşama olarak tanımlar.

Tarihsel Süreçte Serbest Zaman

• Antik Yunan: Serbest zaman, entelektüel gelişim anlamına gelen “Skole” kelimesiyle ifade edilmiştir.
• Feodal Sistem: Hiyerarşi en üstten alta doğru; Asiller – Rahipler – Serfler şeklindedir. Avlanma gibi aktiviteler sadece asillere özgüdür.
• Sanayi Devrimi: Feodal yapıyı yıkarak modern Toplumsal Sınıf Sistemini doğurmuştur.

Ekonomik Sistemler ve Serbest Zaman

• Sosyalizm: Üretim araçları toplumundur. Eğitim, sağlık ve tatil gibi hizmetler devlet tarafından ücretsiz sağlanır. (Ücretli hastane sosyalizme aykırıdır).
• Kapitalizm: Özel mülkiyet, veraset ve girişim özgürlüğü temeldir.

Rekreasyon, Turizm ve Dijitalleşme

Turizm ve rekreasyon; gönüllülük esasına dayanan, baskı ve zorlama içermeyen faaliyetlerdir. Sadece üst sınıflara özgü değildirler. Günümüzde elektronik ekran başında öyküsel oyun edimine ise Dijital Oyun denir.

1. I. Sosyolojik perspektif, olguların arka planına bakmaz.
II. Sosyolojik bakış açısı, buzdağının görünmeyen kısmını görmeye çalışmaktır.
III. Sosyoloji, kanaat veya toplumsal pratiklere farklı bir bakış açısı kazandırabilmek için açık, olağan veya doğal kabul edilen şeyleri sorgulamanın önemine vurgu yapmaktır.
Yukarıdaki sosyolojiyle ilgili verilen ifadelerden hangisi veya hangileri doğrudur?

A) Yalnız II
B) Yalnız I
C) I ve III
D) Yalnız III
E) II ve III

Cevap : E) II ve III

Açıklama : Sosyolojik perspektif, görünenin ardındaki gerçekliğe odaklanır (buzdağı analojisi) ve “doğal” kabul edilen şeyleri sorgular. I. öncüldeki ifade yanlıştır, çünkü sosyoloji tam tersine **olguların arka planına bakar**.

2. Aşağıdakilerden hangisi zamanın özelliklerinden biri değildir?

A) Toplanamaz.
B) Tasarruf edilemez.
C) Depolanabilir.
D) Satın alınamaz.
E) Borç verilemez, kiralanamaz.

Cevap : C) Depolanabilir.

Açıklama : Zaman akıp giden bir kaynaktır; biriktirilemez, durdurulamaz ve **depolanamaz**. Diğer şıklar zamanın tüketilen ve geri döndürülemeyen doğasını doğru yansıtır.

3. Baudrillard ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Baudrillard, bireylerin önceleri serbest zaman faaliyetlerini gösterişçi amaçlarla yaptığını ileri sürerek Fromm’u anımsatmaktadır.
B) Ona göre nasıl ki emeğin ekonomik bir değeri olabilmesi için emeğin gücünün özgürleşmesi, temel tüketim düzeninin kurumsal bir boyuta erişebilmesi için tüketim yapan kişinin tercih etme noktasında özgürleşmesi gerekiyorsa zamanın da özgürleşmesi gerekmektedir.
C) Günümüz modern toplumlarında bireyler, serbest zamanlarının bolluğunu, gösteriş amaçlı tüketim olarak topluma sunarak bunu kanıtlama arzusunu taşımaktadır.
D) Baudrillard’a göre tüketim toplumu için en önemli şey simgelerdir.
E) Geçmişten bugüne kadar önemini muhafaza eden çalışmanın bayağı oluşu düşüncesi, ona göre modern demokrasilerin özelliklerinden olan statü rekabeti ile iyice güçlenmektedir.

Cevap : A) Baudrillard, bireylerin önceleri serbest zaman faaliyetlerini gösterişçi amaçlarla yaptığını ileri sürerek Fromm’u anımsatmaktadır.

Açıklama : Baudrillard “Tüketim Toplumu” analizlerinde genellikle **Veblen**’in “gösterişçi tüketim” kavramına atıfta bulunur veya onu eleştirerek geliştirir; Erich Fromm’a (Olmak ya da Sahip Olmak) değil. Baudrillard için tüketim bir ihtiyaç tatmini değil, bir **gösterge/simge** üretimidir.

4. Aşağıdakilerden hangisi Antik dönemde, serbest zaman olgusunun değeri üzerine fikirler üreten düşünürlerden değildir?

A) Thomas Aquinas
B) Thomas Hobbes
C) Aristoteles
D) H. Neanderthalensis
E) Seneca

Cevap : D) H. Neanderthalensis

Açıklama : Aristoteles, Seneca ve sonrasında Aquinas ile Hobbes serbest zaman üzerine fikir üretmiş düşünürlerdir. **H. Neanderthalensis** (Neandertal insanı) bir düşünür ismi değil, soyu tükenmiş bir insan türüdür.

5. I. Anlamlar, bireyler arasında yaşanan etkileşimler ile ortaya çıkmaktadırlar.
II. Anlamlar hiçbir zaman farklı şekillerde yorumlanarak değişikliklere uğramamaktadır.
III. Toplum üyeleri toplumsal alanda yer alan birtakım şeylere karşı, o şeylerin bireyin zihninde canlandırdığı anlamlara göre bir tavır takınmaktadırlar.
Sembolik etkileşimciliğin temel üç önermeye dayandırıldığı bilgisinden yola çıkıldığında yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bu üç önermeden değildir?

A) I ve II
B) Yalnız III
C) Yalnız II
D) I ve III
E) II ve III

Cevap : C) Yalnız II

Açıklama : Sembolik etkileşimcilikte (Herbert Blumer), anlamlar sabit değildir; sosyal etkileşim süreci içinde sürekli olarak **yorumlanır ve değiştirilir**. Bu nedenle II. öncül yanlıştır ve bu kuramın önermesi değildir.

6. Aşağıdakilerden hangisi turizm ve rekreasyon arasındaki ortaklıklardan değildir?

A) İkisi de gönüllülük esasına dayanmaktadır.
B) İkisinin de yapıldığı zaman, serbest zamandır.
C) İkisi de bedensel ya da düşünsel bir aktiflik içermektedir.
D) İkisi de bireylerin kişisel arzuları neticesinde ortaya çıkmaktadır.
E) İkisinde de baskı ve zorlama olabilir.

Cevap : E) İkisinde de baskı ve zorlama olabilir.

Açıklama : Turizm ve rekreasyonun en temel özelliği, kişinin **özgür iradesiyle** (gönüllü) ve serbest zamanında yapılmasıdır. Baskı ve zorlama bu kavramların doğasına aykırıdır.

7. Fromm’a göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Boş zaman, artık bireysel dinginlik, düşünsel derinlik ve özgür tercihlerin zamanı değil, kapitalizmin kârı artırmak için ürettiği metaların, kurgusal yaşam deneyimlerinin, alışveriş etkinliklerinin, paket eğlencelerin, medya gösterimlerinin ve kaçışçı eğilimlerin adresi haline gelmiştir.
B) Çalışma pratiğinin zenginleşme ve başarıya giden tek yol haline gelmesi, çalışarak zenginleşme imkanının artmasının çıktılarındandır.
C) Modern üretim biçiminin gelişmesi ile belli bir örgüt yapısı ve disiplini içerisinde varlığını devam ettiren “iş”in anlamı gibi fonksiyonları da değişmiştir.
D) Toplumun refah seviyesinin artmasına paralel olarak tutucu çalışma algısı değişerek yerini daha esnek çalışma pratiğine bırakmıştır.
E) Daha az emek, daha az zaman ve daha az insan gücü kullanımına olanak veren teknoloji daha fazla üretim yapılabilmesini sağlamıştır.

Cevap : A) Boş zaman, artık bireysel dinginlik, düşünsel derinlik ve özgür tercihlerin zamanı değil, kapitalizmin kârı artırmak için ürettiği metaların, kurgusal yaşam deneyimlerinin, alışveriş etkinliklerinin, paket eğlencelerin, medya gösterimlerinin ve kaçışçı eğilimlerin adresi haline gelmiştir.

Açıklama :

8. “Sanayi Devriminin dönüştürdüğü toplumsal yapı ile yakın ilişkili olan ….. 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de başlayarak yavaş yavaş tüm dünyaya yayılmış ve küresel bir özellik kazanmıştır.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Kast Sistemi
B) Toplumsal Sınıf Sistemi
C) Kölelik Sistemi
D) Feodal Sistem
E) Fransız İhtilali

Cevap : B) Toplumsal Sınıf Sistemi

Açıklama : Sanayi Devrimi ile birlikte feodal bağlar çözülmüş, üretim araçlarına sahip olan burjuvazi ve işçi sınıfı (proletarya) ekseninde modern **Toplumsal Sınıf Sistemi** doğmuştur.

9. Sosyalist bir Sovyet ülkesinde aşağıdakilerden hangisinin bulunması beklenmez?

A) Ücretli hastaneler ve çalışma alanları
B) Anaokulundan başlayarak üniversiteye kadar herkesin ücretsiz eğitim hakkı
C) Devlet kontrolü altında gerçekleşen serbest zaman etkinlikleri
D) Ücretsiz hastaneler, tatil yerleri, çocuk parkları
E) Çocuklar için ücretsiz oyun parkları ve spor alanları

Cevap : A) Ücretli hastaneler ve çalışma alanları

Açıklama : Sosyalist sistemin temel prensibi, eğitim, sağlık ve barınma gibi temel hizmetlerin devlet tarafından **ücretsiz** sağlanmasıdır. Ücretli (özel) hastaneler bu sistemin mantığına terstir.

10. Feodal sistemde sınıfların en üstten en alta doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Serfler-Rahipler-Asiller
B) Rahipler-Serfler-Asiller
C) Asiller-Rahipler-Serfler
D) Asiller-Serfler-Rahipler
E) Serfler-Asiller-Rahipler

Cevap : C) Asiller-Rahipler-Serfler

Açıklama : Feodal hiyerarşide en üstte toprak sahibi soylular (**Asiller**), ortada din adamları (Rahipler) ve en altta toprağa bağlı köylüler (**Serfler**) yer alır.

11. I. Toplumsal ve ekonomik alanda toplumsal refahın devlet tarafından sağlanacağı fikrine dayanmaktadır.
II. Üretim araçlarının hakimi toplumdur.
III. Bireyler sınırsızca mülk sahibi olabilme özgürlüğüne sahiptir. Kişiler, mal ve emeklerini toplumun faydasına ters olmayacak biçimde istedikleri gibi kullanabilirler.
Yukarıdakilerden hangisi/hangileri sosyalist bir ekonominin temel özellikleri arasındadır?

A) I ve II
B) Yalnız III
C) I ve III
D) Yalnız I
E) II ve III

Cevap : A) I ve II

Açıklama : Sosyalizmde üretim araçları toplumundur (devlet kontrolündedir) ve refah devletçe sağlanır. III. öncüldeki “sınırsız mülk edinme özgürlüğü” ise **Kapitalizmin** özelliğidir.

12. “Aylaklığa Övgü adlı yapıtında Bertrand Russell, serbest zamana dair değerli fikirler sunmakta ve mesai saatlerinin ….. saat olmasını önermektedir.”
Boşluğa uygun gelen ifade aşağıdakilerden hangisidir?

A) 6
B) 4
C) 3
D) 2
E) 5

Cevap : B) 4

Açıklama : Bertrand Russell, teknolojik gelişmeler sayesinde insanların günde sadece **4 saat** çalışarak hem ihtiyaçlarını karşılayabileceğini hem de kültürel gelişim için zaman bulabileceğini savunmuştur.

13. “Yelkovan ve akrep nasıl ki saatin iç mekanizmasına bağlı olarak doğru veya yanlış zamanı gösteriyorsa toplum da yelkovan ve akrebin saatin içindeki her bir dişliye bağlı olması gibi toplumsal olgular ve toplumsal kurumlardan bağımsız düşünülemez.”
Yukarıdaki ifade aşağıdaki kuramlardan hangisiyle örtüşmektedir?

A) Sembolik Teori
B) Fenomenoloji
C) Fiziksel Teori
D) İşlevsel Teori
E) Çatışmacı Teori

Cevap : D) İşlevsel Teori

Açıklama : Toplumu, parçaların birbiriyle uyumlu çalıştığı bir organizmaya veya mekanizmaya (saat örneği) benzeten yaklaşım **İşlevselci (Fonksiyonalist)** teoridir.

14. “Antik Yunan’da felsefi ve kültürel gelişim seviyesi en üst seviyelerde seyretmektedir. Kendi dilleri içinde serbest zaman kavramı ….. kelimesi ile ifade edilmiştir.”
Yukarıdaki metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) licere
B) leisurece
C) skole
D) leisure
E) school

Cevap : C) skole

Açıklama : Antik Yunan’da serbest zaman, entelektüel gelişim ve felsefe yapma anlamında **”Skole”** (Schole) kelimesiyle ifade edilmiştir. (Bu kelime günümüzdeki “okul/school” kelimesinin kökenidir).

15. Serbest zaman kavramıyla ilgili birçok tanım bulunmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi klasik görüşe uygun bir serbest zaman tanımıdır?

A) Üst tabakaya mensup bireyleri sembolize eden zaman olarak ifade edilmektedir.
B) Çalışmak eyleminin yapıldığı zamanın tam karşısında duran, kişinin yenilenmesi ve dinlenmesinin zamanıdır.
C) Kişilerin kendi gelişimlerine, mutlu ve memnun olmasına yardımcı, kapasite ve potansiyel geliştirici bir zamandır.
D) Orta tabakaya mensup bireyleri sembolize eden zaman olarak tanımlanmaktadır.
E) Kişilerin kendi istekleri doğrultusunda hareket ettikleri eğlence, kültürlenme gibi faaliyetleri içinde barındıran bir olgudur.

Cevap : B) Çalışmak eyleminin yapıldığı zamanın tam karşısında duran, kişinin yenilenmesi ve dinlenmesinin zamanıdır.

Açıklama :

16. I. Bu aşamada evren de toplum da tanrı tarafından yaratılmıştır ve yine tanrı tarafından yönetilmektedir.
II. Bu aşamada dünya da toplum da bütünü ile bilim, akıl ve bilimsel bilginin ilhamı ile anlam bulmaktadır.
III. Bu aşamada doğaüstü güçler yerini doğal güçlere bırakmıştır.
Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri metafizik aşamayı tanımlamaktadır?

A) Yalnız II
B) I ve II
C) I ve III
D) Yalnız III
E) II ve III

Cevap : D) Yalnız III

Açıklama : Auguste Comte’un “Üç Hal Yasası”na göre: I. Teolojik aşama, II. Pozitif (Bilimsel) aşama, III. ise soyut güçlerin/doğanın hakim olduğu **Metafizik** aşamadır.

17. Feodal sistemle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Feodal sistem Orta Çağ döneminde Batı Avrupa’da toprağın mülkiyetine dayalı bir tabakalaşma düzenidir.
B) Avlanma aktivitesi, hiçbir zaman asillere has bir etkinlik olarak görülmemiştir.
C) Orta Çağ, kilisenin toplumsal yaşamda etkisini oldukça artırdığı dönemdir.
D) Horoz dövüşleri alt tabakalardan olanlar arasında oldukça popülerdi.
E) Asiller serbest zamanlarında avcılık etkinliklerine katılırlardı.

Cevap : B) Avlanma aktivitesi, hiçbir zaman asillere has bir etkinlik olarak görülmemiştir.

Açıklama : Orta Çağ’da avcılık, özellikle asillere ve soylulara özgü bir ayrıcalıktı. Köylülerin (serflerin) lordun ormanında avlanması genellikle yasaktı. Bu nedenle B şıkkı **yanlıştır**.

18. Bir oyuncu veya oyuncuların elektronik olarak işleyen bir ekranda bir öykü çerçevesinde oyun edinimini gerçekleştirmek olarak tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Spor kulübü
B) Rekreasyon
C) Tüketimcilik
D) Herkes için spor
E) Dijital oyun

Cevap : E) Dijital oyun

Açıklama : Elektronik ekran, öykü ve oyun edimi tanımı **Dijital Oyun** kavramına aittir.

19. I. Özel Mülkiyet Hakkı
II. Veraset Kurumu
III. Çalışma Özgürlüğü ve Özel Girişimler
Yukarıda temel ilkelerinden bazıları verilen ekonomik sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Derebeylik
B) Sosyalist Sistem
C) Kölelik Sistemi
D) Kapitalist Sistem
E) Komünist Sistem

Cevap : D) Kapitalist Sistem

Açıklama : Özel mülkiyet, miras (veraset) ve özel girişim özgürlüğü, **Kapitalist** ekonomik sistemin temel yapı taşlarıdır.

20. I. Yalnız üst ve orta sınıfların katılımına açıktır.
II. Bireysel ya da toplu olarak yapılabilmektedir.
III. İkisi de sürekli bir faaliyet değildir.
IV. Değişen ekonomik şartlar, popüler kültür, gelenek ve sosyo-politik unsurlara vb. değişir ve gelişir.
Yukarıdakilerden hangisi/hangileri turizm ve rekreasyon için söylenebilir?

A) II ve III
B) Yalnız I
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II, III ve IV

Cevap : E) II, III ve IV

Açıklama : Turizm ve rekreasyon sadece üst sınıfa özgü değildir (I. madde yanlıştır). Bireysel/toplu yapılabilir, süreklilik arz etmez (boş zamanda yapılır) ve çevresel faktörlerden etkilenerek değişirler.