Harita Bilgisi 2023-2024 Final Soruları

Giriş

Harita bilgisi (Kartografya), yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün belirli bir ölçek dahilinde düzleme aktarılmasını konu alan bir bilim dalıdır. Haritalar, coğrafi bilgiyi görselleştirmek, analiz etmek ve iletmek için kullanılan temel araçlardır. Bu makalede, harita türleri, projeksiyon yöntemleri, ölçek kavramı ve topoğrafik analiz teknikleri ele alınacaktır.

Harita Türleri ve Kullanım Alanları

Haritalar, konularına ve ölçeklerine göre sınıflandırılır:

• Hidrografya Haritaları: Akarsular, göller ve barajlar gibi su kaynaklarının dağılışını gösterir.
• Tematik Haritalar: Nüfus, toprak, iklim veya ulaşım gibi belirli bir konuya odaklanan haritalardır. “Asya Fiziki Haritası” ise genel amaçlı bir haritadır.
• Tarihsel Önem: Bilinen ilk duvar haritası, M.Ö. 6200 yıllarına ait olup Çatalhöyük’te bulunmuştur ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.

Ölçek ve Projeksiyon

Ölçek, haritadaki uzunluğun gerçek uzunluğa oranıdır. Örneğin, gerçekte 80 km olan bir mesafe haritada 20 cm ile gösteriliyorsa, ölçek 1/400.000 olur (20 cm / 8.000.000 cm). Harita Genel Müdürlüğü’nün standart ölçekleri arasında 1/25.000, 1/50.000, 1/100.000 ve 1/250.000 bulunur; ancak 1/75.000 standart değildir.

• Büyük Ölçekli Haritalar: Küçük alanları çok ayrıntılı gösterir.
• Küçük Ölçekli Haritalar: Geniş alanları genel hatlarıyla gösterir.

Topoğrafik Analiz ve İzohipsler

Eş yükselti eğrileri (İzohipsler), yeryüzü şekillerini göstermek için kullanılır.

• Eküdistans: Ardışık iki izohips arasındaki sabit yükselti farkıdır. 1/100.000 ölçekli haritalarda genellikle 50 metredir.
• Vadi ve Sırtlar: İzohipsler vadileri içbükey (ters V) şeklinde dolaşırken, sırtları dışbükey şekilde keser.
• Su Bölümü Çizgisi: Komşu iki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır.

Profil Çıkarma ve Blokdiyagramlar

Topoğrafyanın üç boyutlu analizi için profiller kullanılır:

• Talveg Profili: Akarsu yatağını kaynaktan ağıza takip ederek morfolojik gelişimi gösterir.
• Bileşik Profil: Bir alana uzaktan bakıldığında görülen tüm yüksek noktaların (zirvelerin) ortaklaşa oluşturduğu manzaradır.
• İzometrik Blokdiyagramlar: “Kaydırılmış izohipsler” ve “Profil serileri” metotları kullanılarak çizilir.

Coğrafyanın Öncüleri

Bilimsel coğrafyanın kurucularından biri olan Alexander von Humboldt, Berlin Coğrafya Derneği’nin de kurucularındandır.

1. Yeryüzündeki akarsular, göller, barajların dağılışlarının gösterildiği haritalara ne ad verilmektedir?

A) Jeoloji haritaları
B) Vejetasyon haritaları
C) Hidrografya haritaları
D) Jeomorfoloji haritaları
E) Topoğrafya haritaları

Cevap : C) Hidrografya haritaları

Açıklama : **Hidrografya** (su bilimi), yerüstü ve yeraltı sularını inceler. Bu nedenle yeryüzündeki **akarsular, göller ve barajların** dağılışını gösteren haritalara **Hidrografya haritaları** denir.

2. Aşağıdaki ikili metotlardan hangisi izometrik blokdiyagramların çiziminde uygulanır?

A) Kaydırılmış izohipsler metodu – Profil serileri metodu
B) Profil serileri metodu – İki noktalı perspektif metodu
C) Bir noktalı perspektif blokdiyagram metodu – Profil serileri metodu
D) İki noktalı perspektif metodu – Kaydırılmış izohipsler metodu
E) Kaydırılmış izohipsler metodu – Bir noktalı perspektif blokdiyagram metodu

Cevap : A) Kaydırılmış izohipsler metodu – Profil serileri metodu

Açıklama : **İzometrik blokdiyagramlar** (relieflerin üç boyutlu gösterimi), genellikle **Kaydırılmış izohipsler metodu** ve **Profil serileri metodu** kullanılarak çizilir. Bu metotlar, arazinin üç boyutlu yapısını korurken, eş yükselti eğrilerini kullanarak yükselti değerlerini aktarır.

3. Eş yükselti eğrileri ortalama deniz seviyesine paralel olan eşit aralıklı düzlemlerle topoğrafya yüzeyinin yapmış olduğu ara kesitlerin harita üzerindeki iz düşümlerine karşılık gelir. Buna göre topoğrafya haritalarında art arda gelen eş yükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı sabittir ve bu, eşit aralık anlamına gelir.
Yukarıdaki ifade aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır?

A) Eküdistans
B) Boylam
C) Enlem
D) Kaneva
E) Meridyen

Cevap : A) Eküdistans

Açıklama : Eş yükselti eğrileri (izohipsler) arasında sabit olan ve haritadaki ardışık iki izohips arasındaki değişmeyen yükselti farkını belirten kavrama **Eküdistans** (Eşit aralık) denir.

4. Topoğrafik bir profilin inişli çıkışlı olması o sahadaki reliefin arızalı olduğunu; basık ve girintili çıkıntılı olmayan bir topoğrafik profil ise ….. gösterir.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) polyeleri ve yamaçlarını
B) çanakları ve çukurları
C) dolin ve uvalaları
D) mağara ağızlarını ve susuz obrukları
E) depresyon tabanlarını ve geniş alüvyal ovaları

Cevap : E) depresyon tabanlarını ve geniş alüvyal ovaları

Açıklama : Topoğrafik profillerde **inişli çıkışlılık**, yüksek **arızalı** bir reliefe işaret ederken; **basık ve girintili çıkıntılı olmayan** düz profiller, genellikle **depresyon tabanlarını ve geniş alüvyal ovaları** (düz, engebesiz alanları) gösterir.

5. Herhangi bir sahadaki reliefe uzaktan ve zirveler seviyesinden yatay olarak bakıldığında görülecek manzara veya yüksek kısımların ortaklaşa meydana getirecekleri en üst seviyelere ait profile ne isim verilir?

A) Süperimpoze profil
B) İzdüşümsel profil
C) Bileşik profil
D) Mürtesem profil
E) Kaydırılmış profil

Cevap : C) Bileşik profil

Açıklama : **Bileşik profil** (Kompozit profil), belli bir noktadan veya zirveler seviyesinden yatay olarak bakıldığında görülebilecek tüm yüksekliklerin (en üst seviyelerin) ortaklaşa oluşturduğu manzara veya profildir.

6. Berlin Coğrafya Derneği’nin kurucusu iki ünlü Alman coğrafyacıdan birisi olan ve bilimsel coğrafyanın gelişimine katkı sağlayan isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Alexander von Humboldt
B) Alfred Wegener
C) Ernest Chaput
D) Charles Darwin
E) Emmanuel de Martonne

Cevap : A) Alexander von Humboldt

Açıklama : Bilimsel coğrafyanın kurucularından kabul edilen ve Berlin Coğrafya Derneği’nin kurulmasında önemli rol oynayan iki ünlü Alman coğrafyacıdan biri **Alexander von Humboldt** (A)’dur (Diğeri Carl Ritter’dir).

7. 45° doğu meridyeninde yerel saat 15.00 iken 45° batı meridyeninde yerel saat kaçtır?

A) 08:00
B) 06:00
C) 07:00
D) 10:00
E) 09:00

Cevap : E) 09:00

Açıklama :

8. Komşu iki akarsu havzasını birbirinden ayırdığı varsayılan hayali çizgi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Talveg
B) Sırt çizgisi
C) Hudut çizgisi
D) Su bölümü çizgisi
E) Doruk çizgisi

Cevap : D) Su bölümü çizgisi

Açıklama : **Su bölümü çizgisi** (D), komşu iki akarsu havzasının veya drenaj sisteminin sularının hangi havzaya akacağını belirleyen, zirveler ve sırtlar boyunca uzanan **hayali sınırdır**.

9. Aşağıdakilerden hangisi haritalarda mutlaka bulunması gereken unsurlardan biri değildir?

A) Ölçek
B) Haritayı çizenin ismi
C) Haritanın ismi
D) Çerçeve
E) Yön oku

Cevap : B) Haritayı çizenin ismi

Açıklama : Haritalarda mutlaka bulunması gereken temel unsurlar; **Ölçek** (A), **Haritanın Başlığı/İsmi** (C), **Çerçeve** (D) ve **Yön Oku** (E) veya koordinat bilgisidir. **Haritayı çizenin ismi** (B) bulunabilir ancak zorunlu unsurlardan biri değildir.

10. Dik yamaçlı, dar ve derin vadilere ne ad verilmektedir?

A) Geniş tabanlı vadi
B) Disimetrik vadi
C) Gömük menderesli vadi
D) Simetrik vadi
E) Boğaz

Cevap : E) Boğaz

Açıklama : **Boğaz** (Yarma vadi), akarsuların sert tabakaları derine doğru aşındırarak oluşturduğu, **dik yamaçlı, dar ve derin** vadilere verilen isimdir.

11. Aşağıdakilerden hangisi platoların incelenmesinde öncelikle göz önünde bulundurulması gerekenlerden biri değildir?

A) Vadi şekilleri
B) Parçalanma derecesi
C) Bakı
D) Eğim
E) Yükseklik

Cevap : C) Bakı

Açıklama : **Platoların** incelenmesinde öncelikle; **yükseklikleri** (E), **parçalanma dereceleri** (B), genel **eğimleri** (D) ve **vadi şekilleri** (A) göz önünde bulundurulur. **Bakı** (C – yamacın güneşe dönüklüğü) ise mikroiklim ve bitki örtüsü gibi ikincil faktörler için önemlidir.

12. Aşağıdakilerden hangisi yapım ve kullanım amaçlarına göre yapılan haritalar grubunda olamaz?

A) Nüfus haritaları
B) Toprak haritaları
C) İklim haritaları
D) Asya fiziki haritası
E) Ulaşım haritaları

Cevap : D) Asya fiziki haritası

Açıklama : Haritalar genellikle; **Konularına göre** (Tematik haritalar) ve **Ölçeklerine göre** (Büyük/Orta/Küçük) gruplandırılır. Nüfus, Toprak, İklim ve Ulaşım haritaları **Konularına/Amaçlarına** göre yapılan tematik haritalardır. **Asya fiziki haritası** (D) ise konuya göre yapılan bir harita olsa da, bir kıtanın tamamını göstermesi açısından genellikle **küçük ölçekli** bir harita olarak sınıflandırılır.

13. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin Harita Genel Müdürlüğü tarafından kâğıt baskılı ve dijital ortamda basılmış topoğrafya haritası ölçeklerinden biri değildir?

A) 1/250.000
B) 1/75.000
C) 1/50.000
D) 1/100.000
E) 1/25.000

Cevap : B) 1/75.000

Açıklama : Türkiye Cumhuriyeti **Harita Genel Müdürlüğü** tarafından basılan standart topoğrafya haritası ölçekleri arasında 1/25.000, 1/50.000, 1/100.000, 1/250.000 gibi ölçekler yer alır. **1/75.000** (B) bu standart ölçekler arasında **yer almamaktadır**.

14. Gerçekte 80 \ km uzunluğundaki bir akarsu haritada 20 \ cm ile gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1/40.000.000
B) 1/400.000
C) 1/40.000
D) 1/4.000
E) 1/4.000.000

Cevap : B) 1/400.000

Açıklama :

15. Haritaların ölçeklerine göre gruplandırılmalarının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Küçük ölçeklerde sahanın oldukça ince ve fazla ayrıntısını, orta ölçeklerde yakın çevredeki kısmın ayrıntısını, büyük ölçeklerde ise sahanın genelini gösterir.
B) Küçük ölçeklerde sahanın genelini, orta ölçeklerde yakın çevredeki kısmın ayrıntısını, büyük ölçeklerde ise oldukça ince ve fazla ayrıntıyı gösterir.
C) Küçük ve orta ölçekler ayrıntıyı, büyük ölçekler geneli gösterir.
D) Her üç ölçek grubunu oluşturan küçük, orta ve büyük ölçekler ayrıntıyı gösterir.
E) Küçük ölçekler sahanın genelini, orta ve büyük ölçekler sahanın ayrıntısını gösterir.

Cevap : B) Küçük ölçeklerde sahanın genelini, orta ölçeklerde yakın çevredeki kısmın ayrıntısını, büyük ölçeklerde ise oldukça ince ve fazla ayrıntıyı gösterir.

Açıklama : Haritaların ölçeği, gösterilen **alan genişliği** ve içerdiği **detay miktarı** arasında ters orantı kurar. **Küçük ölçekler** (büyük payda) geniş alanın **genelini** gösterir, **Büyük ölçekler** (küçük payda) ise küçük alanın **çok ayrıntısını** gösterir.

16. Radyokarbon-14 tarihlemesine göre M.Ö. 6200’lerde yapılan ilk duvar haritası nerede çizilmiştir ve bunun ana parçası hâlen nerede sergilenmektedir?

A) Paris Havzası – Paris Louvre Müzesi
B) Dicle Vadisi – Bağdat Müzesi
C) Çatalhöyük – Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi
D) Nil Vadisi – Kahire Müzesi
E) Sarı Irmak Vadisi – Pekin Doğa Tarihi Müzesi

Cevap : C) Çatalhöyük – Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Açıklama : Bilinen en eski haritalardan biri olan **duvar haritası**, M.Ö. 6200’lü yıllara ait olup, Neolitik yerleşim yeri olan **Çatalhöyük**’te (Konya yakınları) çizilmiştir ve ana parçası **Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi**’nde sergilenmektedir.

17. Aşağıdakilerden hangisi dağların incelenmesinde öncelikle göz önünde bulundurulması gerekenlerden biridir?

A) Vadilerle yarılma derecesi
B) Bitki örtüsünün varlığı
C) İklimin yarı kurak olması
D) Akarsuyun akış şekli
E) Yeryüzü şekillerinin yeknesaklığı

Cevap : A) Vadilerle yarılma derecesi

Açıklama : **Dağların incelenmesinde** ve morfolojik gelişimlerinin saptanmasında, dağ kütlesinin akarsular tarafından ne kadar derine ve sık **yarılmış olduğu** (yüksek ve alçak sahaları ayırt etme) temel kriterlerden biridir.

18. • Farklı devre basamakları belirlenir.
• Akarsu yatağını takiben kaynaktan ağıza çıkarılır.
• Çizim sonucunda morfolojik gelişim ortaya çıkarılır.
Yukarıda özellikleri verilen profil tipi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kaydırılmış profil
B) Mürtesem profil
C) Süperimpoze profil
D) Birleşik profil
E) Talveg profili

Cevap : E) Talveg profili

Açıklama : **Talveg** (vadi tabanının en derin noktalarını birleştiren çizgi) **profili**, akarsu yatağını kaynaktan ağıza kadar takip eden ve akarsu havzasının morfolojik gelişimini (eğimi, basamakları) ortaya çıkarmak için kullanılan profil tipidir.

19. 1/100.000 ölçekli bir haritada eküdistans (eşit izohips aralığı) kaç metredir?

A) 5
B) 10
C) 25
D) 50
E) 100

Cevap : D) 50

Açıklama : Topoğrafya haritalarında eküdistans, genellikle ölçeğin paydası dikkate alınarak pratik bir kural ile belirlenir. 1/100.000 gibi küçük ölçekli haritalarda eküdistans genellikle **50 metre** olarak kabul edilir.

20. İzohipsler, topoğrafya haritalarında vadileri ….. dolaşır.
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) sık
B) nadiren
C) dışbükey
D) içbükey
E) seyrek

Cevap : D) içbükey

Açıklama : İzohipsler, vadi içinden yukarıya doğru akarsu yatağını takip ederek “V” veya “U” şeklini alır. Bu şeklin açıklığı (dışbükeylik) akarsu kaynağına bakarken, eğrinin içe doğru kıvrılan kısmı (çıkıntı) akarsu yatağına işaret eder. Bu nedenle izohipsler vadileri, vadi tabanına doğru **içbükey** (yüksekten alçağa doğru girinti) dolaşır.