Para Teorisi ve Politikası 2025-2026 Vize Soruları

Giriş

Para teorisi ve politikası, ekonomideki parasal büyüklüklerin (para arzı, faiz oranları, döviz kuru vb.) reel ekonomik değişkenler (üretim, istihdam, enflasyon) üzerindeki etkilerini ve Merkez Bankası’nın bu değişkenleri yönetmek için kullandığı araçları inceler. Bu makalede, paranın fonksiyonlarından para politikası araçlarına, teorik yaklaşımlardan aktarım mekanizmalarına kadar temel konular ele alınacaktır.

Paranın Fonksiyonları ve Piyasa Türleri

Paranın ekonomide üç temel fonksiyonu vardır:

• Değişim Aracı Olması: Trampa (takas) sisteminin zorluklarını aşarak alışverişi kolaylaştırır.
• Hesap Birimi Olması: Mal ve hizmetlerin değerini ölçmek için standart bir ölçü birimi sağlar.
• Değer Saklama Aracı Olması: Satın alma gücünü geleceğe taşır.

Finansal piyasalar vadelerine göre ayrılır: Bir yıl veya daha kısa vadeli araçların işlem gördüğü piyasalara Para Piyasaları, uzun vadeli araçların işlem gördüğü piyasalara ise Sermaye Piyasaları denir. Hazine bonoları, devlet güvencesinde olduğu için geri ödenmeme riski en düşük araçlardandır.

Para Politikası Araçları ve Aktarım Mekanizmaları

Merkez Bankası, ekonomik hedeflere ulaşmak için çeşitli araçlar kullanır:

• Geleneksel Araçlar: Açık Piyasa İşlemleri (APİ), Reeskont Oranları (Faiz) ve Zorunlu Karşılıklar.
• Seçici Araçlar: Kredi tavanı gibi doğrudan müdahaleler.

Not: “İthalat teminatları” bir para politikası aracı değil, dış ticaret veya maliye politikası aracıdır.

Politika kararlarının ekonomiye yansıması Parasal Aktarım Mekanizmaları ile olur. Bu mekanizmaların en önemlilerinden biri Beklenti Kanalıdır; eğer politika doğru algılanırsa, iktisadi birimlerin tepkileri hedeflenen doğrultuda olur.

Teorik Yaklaşımlar ve Para Arzı

• Miktar Teorisi (Klasik): Fisher Denklemi (MV=PT) ile ifade edilir. Burada V, paranın dolaşım hızını temsil eder. Teori, paranın değerindeki değişmeleri (enflasyonu) doğrudan para arzındaki değişmelere bağlar.
• Keynesçi Yaklaşım: Ekonomik durgunluklarda para politikasının yetersiz kalabileceğini savunarak, Maliye Politikasına (kamu harcamaları ve vergiler) ağırlık verir. Para talebini işlem, ihtiyat ve spekülasyon saikleriyle açıklar; spekülasyon saikiyle tutulan paraya “Atıl Para” denir.
• Yeni Klasik Yaklaşım: Toplam talep dalgalanmalarını, hükümetlerin öngörülemeyen istikrarsız politikalarına bağlar.

Para arzı tanımlarında M1, en likit varlıkları (Dolaşımdaki Para + Vadesiz Mevduat) kapsar; B Tipi Likit Fonlar M1 içinde yer almaz.

Kamu Finansmanı ve Senyoraj

Hükümetler bütçe açıklarını finanse etmek için borçlanma, vergi artışı veya para basımı (emisyon) yollarına başvurabilir. Yeni basılan paranın maliyeti ile üzerindeki nominal değer arasındaki farktan elde edilen gelire Senyoraj denir.

Para Basma Yetkisi

Türkiye’de kağıt parayı (banknot) Merkez Bankası basarken, madeni parayı (bozuk para) Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Darphane basar.

1. Aşağıdakilerden hangisi para politikası araçları arasında yer almamaktadır?

A) Zorunlu karşılıklar
B) İthalat teminatları
C) Reeskont oranı
D) Kredi tavanı
E) Açık piyasa işlemleri

Cevap : B) İthalat teminatları

Açıklama : **Para politikası araçları**, Merkez Bankası tarafından para arzını, faiz oranlarını ve kredi miktarını düzenleyerek ekonomik istikrarı sağlamak amacıyla kullanılan yöntemlerdir. Başlıca araçlar **Zorunlu Karşılıklar** (Rezerv Rasyosu), **Reeskont Oranı** (Faiz oranları), **Açık Piyasa İşlemleri** (APİ) ve seçici bir araç olan **Kredi Tavanı**’dır. **İthalat teminatları** ise daha çok döviz rezervlerini korumak ve dış ticaretin dengesini sağlamak için kullanılan **dış ticaret politikası** veya **maliye politikası** ile ilgili bir düzenlemedir, doğrudan geleneksel para politikası aracı değildir.

2. Aşağıdakilerden hangisi bir yıl veya daha kısa vadeli finansal araçların işlem gördüğü piyasalardır?

A) Sermaye Piyasaları
B) Para Piyasaları
C) Birincil Piyasalar
D) Döviz Piyasaları
E) İkincil Piyasalar

Cevap : B) Para Piyasaları

Açıklama : **Para Piyasaları**, bir yıl veya daha kısa vadeli (genellikle likiditesi yüksek) fonların ve borçlanma araçlarının (Repo, Hazine Bonosu, T.C.M.B. bankalararası para piyasası işlemleri) alınıp satıldığı piyasalardır. **Sermaye Piyasaları** ise bir yıldan daha uzun vadeli fonların (Hisse senetleri, Tahvil) işlem gördüğü piyasalardır. Bu ayrım, finansal piyasaların temel tasnifidir.

3. Paranın mal ve hizmetlerin değerini ölçmede kullanılan bir ölçü birimi olması paranın aşağıdaki hangi fonksiyonudur?

A) Kabul görür olması
B) Değer saklama aracı olması
C) Taklidinin zor olması
D) Hesap birimi olması
E) Değişim aracı olması

Cevap : D) Hesap birimi olması

Açıklama : Paranın üç temel fonksiyonu vardır:
1. **Değişim (Mübadele) Aracı Olması:** Alışverişi kolaylaştırır.
2. **Hesap Birimi Olması:** Farklı mal ve hizmetlerin değerini tek bir standart ölçü birimiyle (TL, Dolar vb.) ifade etme olanağı sağlar.
3. **Değer Saklama Aracı Olması:** Satın alma gücünü geleceğe taşımayı mümkün kılar.
Mal ve hizmetlerin değerini ölçme ve fiyatlandırma, paranın **Hesap Birimi** olma fonksiyonunu gösterir.

4. Aşağıdaki hangi enstrümanın geri ödenmeme olasılığı son derece zayıftır?

A) Senyoraj gelirleri
B) Hisse senetleri
C) Hazine bonoları
D) Tahvil
E) Taşınmaz rehni

Cevap : C) Hazine bonoları

Açıklama : **Hazine bonoları**, genellikle devlet (Hazine) tarafından bir yıldan kısa vadeli borçlanma için ihraç edilen borçlanma senetleridir. Devlet, ulusal parayı basma ve vergi toplama gücüne sahip olduğu için, **Hazine bonoları** piyasadaki en düşük riskli (geri ödenmeme olasılığı en zayıf) yatırım aracı olarak kabul edilir. **Hisse senetleri** riskli, **Tahvil** (uzun vadeli) ise Hazine bonolarına göre daha uzun vade riski taşır.

5. Aşağıdakilerden hangi yaklaşımda toplam talepte görülen değişimler, hükümetlerin sonuçları net olarak kestirilemeyen istikrarsız politikalarından kaynaklanmaktadır?

A) Klasik yaklaşım
B) Yeni Keynesçi yaklaşım
C) Keynesçi yaklaşım
D) Yeni Klasik yaklaşım
E) Monetarist yaklaşım

Cevap : D) Yeni Klasik yaklaşım

Açıklama :

6. Bir ekonomide belirli bir dönemde kişilerin ve bankaların elinde tuttukları likit değerler toplamına ne ad verilmektedir?

A) Para arzı
B) Para talebi
C) Kanuni karşılık
D) Açık piyasa işlemi
E) Reeskont politikası

Cevap : A) Para arzı

Açıklama : **Para Arzı (Money Supply)**, belirli bir zamanda bir ekonomide bireylerin, firmaların ve bankaların elinde bulundurduğu, değişim aracı olarak kullanılabilecek **likit değerler** toplamını ifade eder (Dolaşımdaki para + Vadesiz mevduatlar vb.). Bu, ekonomideki toplam parasal büyüklüğü gösterir.

7. Varlık olarak elde tutma amacıyla talep edilen para miktarı olarak ifade edilen kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kağıt para
B) Aktif para
C) Kaydi para
D) Banknot
E) Atıl para

Cevap : E) Atıl para

Açıklama : **Para Talebi**, Keynes’e göre üç saikle ortaya çıkar: **İşlem, İhtiyat ve Spekülasyon** saikleri. İşlem ve ihtiyat saikiyle tutulan paraya **Aktif Para** denir. **Spekülasyon (Varlık) saikiyle** elde tutulan, yani faiz getirisi veya diğer varlıkların değer kaybı beklentisiyle elde tutulan, piyasa işlemlerinde kullanılmayan para miktarına ise **Atıl Para (Idle Money)** denir.

8. Miktar Teorisinin mübadele yaklaşımında paranın değeri hangi kavram ile açıklanmaktadır?

A) Para miktarı
B) Paranın satın alma gücü
C) Para talebi
D) Paranın değeri
E) Para arzı

Cevap : E) Para arzı

Açıklama :

9. Aşağıdakilerden hangisi hükümetlerin yeni basılan paranın değerinden daha az bir maliyete katlanmalarından dolayı elde ettikleri kazançtır?

A) Vergi
B) Emisyon
C) Borçlanma
D) Kredi
E) Senyoraj

Cevap : E) Senyoraj

Açıklama : **Senyoraj**, paranın nominal değeri (üzerindeki yazılı değer) ile o paranın basım veya darp maliyeti arasındaki farktan elde edilen gelirdir. Devlet (veya Merkez Bankası) yeni parayı çok düşük bir maliyetle basar ancak bu parayı piyasaya nominal değeri üzerinden sürer. Bu fark, hükümetin elde ettiği bir kazançtır.

10. Paranın kullanılmadığı dönemlerde insanlar alışverişlerde aşağıdakilerden hangisini kullanmaktadır?

A) Altın para
B) Sertifika
C) Trampa
D) Gümüş para
E) Banknot

Cevap : C) Trampa

Açıklama : **Trampa (Barter)**, paranın icadından önceki dönemlerde, bir malın doğrudan başka bir malla değiştirilmesi (takas edilmesi) yoluyla yapılan alışveriş biçimidir. Paranın temel işlevi olan değişim aracı olma işlevini yerine getirir.

11. Bozuk paraları basma yetkisi aşağıdaki kurumlardan hangisine verilmiştir?

A) Maliye Bakanlığı
B) DPT
C) Hazine ve Maliye Bakanlığı
D) Ekonomi Bakanlığı
E) Merkez Bankası

Cevap : C) Hazine ve Maliye Bakanlığı

Açıklama : Türkiye’de **banknot (kağıt para)** çıkarma yetkisi yalnızca **Merkez Bankası**’na aittir. Ancak **madeni para (bozuk para)** çıkarma yetkisi, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü aracılığıyla **Hazine ve Maliye Bakanlığı**’na (eski adıyla Hazine Müsteşarlığına bağlı Darphane) aittir.

12. Aşağıdaki hangi aktarım mekanizmasında politikanın doğru bir şekilde algılanması hâlinde iktisadi birimlerin gösterdikleri tepkiler hedeflenen doğrultuda olmaktadır?

A) Varlık Fiyatları Kanalı
B) Beklenti Kanalı
C) Döviz Kuru Kanalı
D) Kredi Kanalı
E) Faiz Kanalı

Cevap : B) Beklenti Kanalı

Açıklama : **Beklenti Kanalı**, para politikasının etkinliğini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Merkez Bankası’nın (MB) bir politikası veya kararı, iktisadi birimler (halk, firmalar) tarafından **doğru ve güvenilir** bir şekilde algılanırsa (örneğin MB’nin enflasyonu düşürme hedefi konusunda kararlı olduğu anlaşılırsa), bu birimler davranışlarını (tüketim, yatırım, fiyat beklentileri) MB’nin hedeflediği yönde değiştirirler. Bu da politikanın amacına ulaşmasını kolaylaştırır.

13. Paranın değerindeki değişmelerin nedenleri aşağıdakilerden hangisi ile açıklanmaktadır?

A) Pareto yaklaşımı
B) Tobin’in portföy dengesi
C) Miktar teorisi
D) Para politikası
E) Keynesgil para talebi fonksiyonu

Cevap : C) Miktar teorisi

Açıklama : **Miktar Teorisi**, klasik iktisadın temel taşlarından olup, uzun dönemde **paranın değeri** (satın alma gücü) ile **ekonomideki para miktarı** (para arzı) arasındaki ilişkiyi inceler. Bu teori, paranın değerindeki değişmelerin (enflasyon/deflasyon) temel nedenini para arzındaki değişmelere bağlar. Teorinin temel varsayımı, paranın sadece değişim aracı olarak kullanıldığı (klasik düalite) ve uzun dönemde sadece fiyatları etkilediğidir.

14. Aşağıdakilerden hangisi M1 para arzı tanımı içinde yer almamaktadır?

A) Dolaşıma çıkan para
B) B Tipi likit fon
C) Banka kasaları
D) Dolaşımdaki para
E) TL Vadesiz Mevduat

Cevap : B) B Tipi likit fon

Açıklama : **M1 Para Arzı**, en dar tanımlı para arzıdır ve ekonomideki en likit varlıkları içerir:
* **Dolaşımdaki Para** (Halkın elindeki nakit)
* **TL Vadesiz Mevduatlar** (Bankalardaki vadesiz hesaplar)
* *Not:* Teknik olarak **Banka Kasalarındaki Para** M1 tanımı dışındadır çünkü henüz halkın kullanımına sunulmamıştır. **B Tipi Likit Fonlar** ise M2 ve daha geniş para tanımlarının (vadeli mevduatlar gibi) içinde yer alan, M1’e göre likiditesi daha düşük finansal varlıklardır.

15. Aşağıdakilerden hangisi kamu açıklarının finansmanında kullanılan yöntemlerden biri değildir?

A) Faiz oranı
B) Borçlanma
C) Senyoraj gelirleri
D) Vergileme
E) Emisyon

Cevap : A) Faiz oranı

Açıklama : Kamu açıklarının finansmanında temel olarak üç yöntem kullanılır:
1. **Borçlanma:** Tahvil veya bono ihraç ederek piyasadan fon toplamak.
2. **Vergileme:** Vergi oranlarını artırarak gelirleri yükseltmek.
3. **Emisyon (Para Basımı / Senyoraj):** Merkez Bankası’ndan borçlanarak veya yeni para basarak.
**Faiz oranı** ise borçlanmanın bir **maliyeti** veya finansal piyasalardaki bir **fiyatıdır**, kamu açıklarını finanse etme yöntemi değildir.

16. Keynesçi yaklaşım ekonomide hangi uygulamalara ağırlık vermiştir?

A) Para tutumu politikası
B) Para politikası
C) Sanayi politikası
D) Maliye politikası
E) Vergi politikası

Cevap : D) Maliye politikası

Açıklama : **Keynesçi Yaklaşım**, özellikle Büyük Buhran sonrası dönemde, ekonomiyi tam istihdama ulaştırmak için piyasanın kendi kendini düzeltme mekanizmasına güvenmez. Keynes’e göre, ekonomideki durgunlukları gidermek için en etkili araç, hükümet harcamalarını ve vergileri kullanarak toplam talebi doğrudan etkileyen **Maliye Politikası**’dır. Para politikasını ise faiz oranları üzerinde sınırlı etkiye sahip olduğu için (likidite tuzağı) ikincil planda görür.

17. Aşağıdakilerden hangisi para çarpanının belirleyicilerinden biridir?

A) Dolaşımdaki para miktarı
B) Para arzı
C) Parasal taban
D) Faiz oranı
E) Paranın dolanım hızı

Cevap : A) Dolaşımdaki para miktarı

Açıklama : **Para Çarpanı (Money Multiplier)**, Parasal Taban’daki (Merkez Bankası parası) bir birimlik değişimin, Para Arzında ne kadar değişime neden olacağını gösterir. Çarpanın büyüklüğü iki temel orana bağlıdır:
1. **Zorunlu Karşılık Oranı (r):** Bankaların mevduatlarının ne kadarını rezerv tutma zorunluluğu.
2. **Halkın Nakit/Mevduat Oranı (c):** Halkın paranın ne kadarını nakit (**dolaşımdaki para**) tutmayı tercih ettiği.
Halkın elinde tuttuğu **dolaşımdaki para miktarı** arttıkça (veya nakit/mevduat oranı yükseldikçe), bankaların kredi verme kapasitesi azalır ve **para çarpanı küçülür**. Dolayısıyla dolaşımdaki para miktarı çarpanı belirler.

18. Aşağıdakilerden hangisi bir kıymetin belirli bir tarihte belirli bir orandan geri satım vaadiyle alımını ifade eder?

A) Ters repo
B) Geri alım
C) Geri satım
D) Kesin alım
E) Repo

Cevap : E) Repo

Açıklama :

19. Aşağıdakilerden hangisi para politikasının makroekonomik değişkenleri ne kadar sürede ve ne ölçüde etkilediğini ifade etmektedir?

A) Para politikası kuralları
B) Para politikası
C) Para teorisi
D) Parasal aktarım mekanizmaları
E) Para politikası kanalı

Cevap : D) Parasal aktarım mekanizmaları

Açıklama : **Parasal Aktarım Mekanizmaları (Monetary Transmission Mechanisms)**, Merkez Bankası’nın politika araçlarında (faiz, zorunlu karşılıklar, APİ) yaptığı değişikliklerin, ekonomideki nihai hedeflere (enflasyon, üretim, istihdam) hangi kanallar (faiz, kredi, döviz kuru, beklenti) üzerinden, hangi şiddetle ve hangi zaman aralığında ulaştığını inceleyen süreçtir.

20. Miktar teorisinin Fisher denkleminde “MV=PT”eşitliğinde V ile aşağıdaki ifadelerden hangisi temsil edilmektedir?

A) Paranın dolaşım hızı
B) Para arzı
C) Fiyatlar genel düzeyi
D) Banka parası
E) İşlem hacmi

Cevap : A) Paranın dolaşım hızı

Açıklama : Irving Fisher’ın **Mübadele Denklemi (MV=PT)**’nde:
* **M:** Para Miktarı (Para Arzı)
* **V:** **Paranın Dolaşım Hızı** (Velocity) – Paranın birim zamanda kaç kez el değiştirdiğini ifade eder.
* **P:** Fiyatlar Genel Düzeyi
* **T:** İşlem Hacmi (Reel GSYH ile de gösterilebilir, yani Y)
Dolayısıyla **V**, paranın dolaşım hızını temsil eder.