Göktürkler Vize Deneme Sınavı -5

Cevap : a) Kurttan Türeme
NOT: Çin kaynaklarında Göktürklerin menşei ile ilgili kayıtlarda “kurttan türeme” ve “Suo ülkesinden çıkma” olarak özetleyebileceğimiz efsanevi rivayetler de mevcuttur.

Cevap : d) Sağdan Sola, Yukarıdan Aşağıya
NOT: Göktürk yazısında harfler birbirleri ile birleştirilmez, kelimeler de birbirinden üst üste konmuş iki nokta ile ayrılırdı. Yazı sağdan sola, istenirse yukarıdan aşağıya doğru yazılırdı.

Cevap : a) II.Justinos
NOT: İstemi Yabgu tarihte ilk defa olarak Orta Asya’dan bir elçilik heyetini Bizans’a yolladı. Bu Bizans-Göktürk menfaatlerinin birleşmesi, Sasanilerin ortadan kaldırılacağı bir siyasetin başlangıcı idi. Göktürk elçilerinin Orta Asya’dan İstanbul’a gelmeleri Bizans’da derhal bir alaka uyandırmış ve İmparator II.Justinos (565-578) derhal müzakerelere girişilmesini emretmişti.

Cevap : b) 1893, Wilhem Thomsen
NOT: 1890 yılında Heickel başkanlığında bir fen ilim heyeti, 1891’de de bir Rus ilim heyeti abidelerin
bulunduğu bölgeye giderek incelemelerde bulunmuşlar ve ilim dünyasına tanıtmışlardır. Danimarkalı Türkolog Wilhem Thomsen 1893 yılında yazılarda çok geçen “Tengri, Türk ve Kül Tigin” kelimelerini çözdükten sonra kitabelerin tamamını okumayı başarmıştır.

Cevap : b) Siyen-piler
NOT: Hun meselesinin Çin için hayati önemi haizdi. Hun kudretini kırmak için bir müttefik buldular: Siyen-pi’ler. Bu kavim aslen Moğol olup, Kore’nin kuzeyi ile Baykal civarında sakindi.

Cevap : a) Tarih ül-Ümem ve’l-Mülûk
NOT: Göktürklerden bahseden İslam kaynaklarından ilki Taberȋ’dir. Tarih ül-Ümem ve’l-Mülûk eserinde İslam öncesi devrini yazdığı Peygamberler Tarihi kısmında Göktürklerle ilgili bilgi vardır.

Cevap : c) 630
NOT: 630 senesinde T’ung Yabgu katledildi. Böylece Göktürklerin ikinci şaşaalı devri olan 619–630 seneleri de sona ermiş oldu. 582 yılında Çin hileleriyle ikiye bölünen Göktürk Devleti’nin doğu kısmı 627 yılına kadar Çin için en büyük tehlike olarak addedilmiştir. Göktürkler bu tarihlere kadar güçlerinin zirvesindeydiler. Fakat kıtlık, yozlaşma ve Çin oyunları neticesinde 630 yılında I. Göktürk Devleti yıkıldı. Batı Göktürk Devleti de kısa bir süre sonra Çin’e tâbi oldu.

Cevap : a) Tengri, Türk ve Kül Tigin
NOT: Danimarkalı Türkolog Wilhem Thomsen 1893 yılında yazılarda çok geçen “Tengri, Türk ve Kül Tigin” kelimelerini çözdükten sonra kitabelerin tamamını okumayı başarmıştır.

Cevap : a) Çi-ki
NOT: Şi-pi’nin küçük kardeşi Çi-ki (Ch’i-chi) Şad’ı gözlerine kestirdiler. Bu tegini Şi-pi’ye karşı kullanmak istediler. Faziletli bir Göktürk tegini olan Çi-ki Şad kendisine verilmek istenen Çin prensesini reddetti ve “Ben Türk töresinden ve Hakandan ayrılmam” diye karşılık verdi.

Cevap : d) Çi-çi’nin Sert tabiatlı Olması, Ha-han-ye’nin Sakin Tabiatta Olması
NOT: Eski Hun yurdunda kalan kısım, Ho-han-ye ve oğulları zamanında sükûnet içerisinde yaşadılar. Çi-çi sert yaradılışlı, diğer kardeşi ise sakin tabiatlı bir şahıstı.

Cevap : d) Li-u Çang, M.S. 311
NOT: Çin baskısı ne kadar fazla olursa olsun, Hunlar ilk fırsatta istiklallerini kazanıyor veya mücadeleye
girişiyorlardı. Bu sülaleden biri Li-u Çang, büyük bir kudret göstererek 311 senesinde Çin payitahtı Lo Yang’ı zaptetti.

Cevap : e) Çinlilerin Akıl Hocası ve Yazar
NOT: Çinliler Göktürklerin yeniden canlanmaya başladığını ve ilk teşebbüslerinin başarılı olmaması üzerine bu sefer başka bir hile düşündüler. Bu defaki planlarının akıl hocası diğer korkunç bir entrikacı olan P’ei-kü idi. Göktürkleri iyi tanıyan ve aynı zamanda yazar olan bu zatın Orta Asya’ya dair bir eseri vardır.

Cevap : e) Göktürk Abideleri

Cevap : a) Semerkant, Buhara, Taşkent, Fergana
NOT: Eftalit Devleti böylece İstemi’nin tazyiki altında yıkılmış bulunuyordu. Fakat bu meselede aslan payını Anuşirvan almıştır. Eftalit toprakları taksim edildi ve büyük kısmı İran hükümdarına geçti. İstemi ise şu bölgeleri almıştı: Semerkant, Buhara, Taşkent, Fergana sahası.

Cevap : a) Anuşirvan
NOT: İran-Bizans arasında 590’a kadar devam eden bu savaş iki imparatorluğu da sarstı. Anuşirvan 579’da öldükten sonra yerine geçen oğlu IV. Hürmüz (İstemi’nin kızından doğmuştu-) de bu savaşı devam ettirdi. İstemi Yabgu kızını Sasani hükümdarı Anuşirvan ile evlendirerek, Akhunlara karşı Göktürk – Sasani ittifakının kurulmasını sağladı.

Cevap : a) M.S. 155 Yılında, Tan-çe-hui
NOT: Devamlı mücadele sonunda Hunlar azaldılar, zayıfladılar; I.asır nihayetinde kudretlerini kaybettiler. Güney Hunları bu mücadeleler sırasında hiçbir zaman Kuzey Hunları lehine müdahale etmediler. Sıra kendilerine gelmesine rağmen ayrılık devam etti. Kuzey Hunları böylece sahneden çekilince, Siyen-pi kralı Tan-çe-hui, Güney hunlarını da ezdi ve eski Hun topraklarında bir Siyen-pi İmparatorluğu kuruldu.

Cevap : d) T’ang Hanedanlığı
NOT: 618’den 906’ya kadar devam eden T’ang hanedanlığının hükümdarlarının ilki Lü-yüan Kao-tsu unvanını aldı.

Cevap : a) 50
NOT: Göktürk ülkesi 6 idari bölgeye ayrıldı. Bu olaylarda 630’dan itibaren olmuştu. Göktürklerin bu devri 50 yıl sürmüştür. 680-681 yılları arasında Göktürklerin Çin’e karşı bir tepki gösterdiklerini müşahede ederiz. Bu uyanış Şad, Tegin ve beylerde olduğu kadar halk arasında da vardı. Bu uyanışın neticesinde Göktürk Devleti ikinci defa kurulacaktır. Türklerin 50 yıllık fetret devirleri henüz hatıralardan silinmeyen haşmetli devirler yanında bir hüzün ve ıstırap kaynağıdır.

Cevap : a) Kansu Bölgesi
NOT: Çin’deki Kansu bölgesinden başlayan İpek Yolu küçük krallıkların bulunduğu İç Asya’ya geliyor, burada kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılıyordu.

Cevap : b) Sasanilerin İpek Ticaretini Engellemeleri
NOT:  İstemi aradaki ticaretin kesilmesi üzerine İran şehinşahına heyet gönderdi. ‘‘Biz iki komşuyuz ve
müttefikiz. Sogd halkının ticaretine mani olmayınız. İran’dan geçip Bağdat yolu ile Suriye’ye nakledilmesine müsaade edin’’ dedi. İranlılar da bu ticaretten hisselerini alacaktı. Ta Suriye kıyılarına kadar bütün yol İranlıların elinde bulunuyordu. 566’da giden bu heyetinin başında Maniakh vardı. Bu sebeple Maniakh İran’a gidince ipek ticaretinin münakaşasını yapabilecekti. Lakin İran hükümdarı bunu kabul etmedi, zira o da kendi bakımından, yani yabancıların ticaret yapmalarını önlemekte haklı idi. Fakat bu işin Göktürkler tarafından mutlaka halledilmesi lazımdı. Anuşirvan bunu önlerse Göktürkleri iktisadi bakımdan zayıf düşecekti. Anuşirvan’ın bu ticarete engel olmasını başka sebeplere bağlayanlar da var. Mesela Anuşirvan’ın yanında bir akıllı Eftalit varmış onun telkini ile müsaade etmemiş. Ligeti’ye göre Anuşirvan’ın direnmesinin en mühim sebebi kendi topraklarında Göktürklerin dolaşmalarını istememesidir. Zira ticaret için gelenlerin propagandaları ilerde bir istilaya sebep olabilirdi. Neticede Maniakh eli boş döndü.