Türk Sosyoloji Tarihi 2023-2024 Final Soruları

Özet

Bu makale, Türk sosyolojisinin temel çalışma alanlarını ve bu alanda öncülük eden önemli sosyologları incelemektedir. Özellikle Mübeccel Belik Kıray, Hilmi Ziya Ülken, Ziya Gökalp ve Şerif Mardin gibi isimlerin çalışmalarına odaklanılacaktır. Makale, bu isimlerin sosyolojiye katkılarını ve Türk toplumunun sosyolojik analizini nasıl şekillendirdiklerini ele almaktadır.

Giriş

Türk sosyolojisi, Batı sosyolojisinin etkisiyle gelişmiş ancak kendine özgü bir yapı kazanmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalar, Türkiye’nin toplumsal dinamiklerini anlamak ve çözümlemek için önemli katkılar sağlamıştır. Bu makale, Türk sosyolojisinin temel çalışma alanlarını ve bu alanda öncülük eden önemli isimleri incelemektedir.

Mübeccel Belik Kıray ve Toplumsal Değişim

Mübeccel Belik Kıray, Türkiye’de toplumsal değişim ve kırsal kalkınma üzerine önemli çalışmalar yapmış bir sosyologdur. Kıray, kırsal bölgelerde dinselliğin yaşanma biçimlerini ve kırsal kalkınmada değerlerin etkisini incelemiştir. Kıray’ın çalışmaları, Türkiye’nin kırsal alanlarında toplumsal değişim süreçlerini anlamak için önemli bir kaynak oluşturmuştur.

Le Play ve Ekonomi Sociale Yaklaşımı

Le Play ve takipçileri, Fransız İhtilali’yle yerleşen yeni sosyal, ekonomik ve siyasal düzeni eleştiren ve eski düzenin ekonomik ve toplumsal modelini anlatan “Economie Sociale” yaklaşımını geliştirmiştir. Bu model, yeni düzenin economie politique yaklaşımına karşı bir alternatif olarak sunulmuştur.

Hilmi Ziya Ülken ve Tercümenin Önemi

Hilmi Ziya Ülken, Türk düşünce hayatında önemli bir yere sahiptir. Ülken’e göre, medeniyetler arasındaki büyük uyanışlar, sürekli tefekkürle birbirine bağlıdır ve bu tefekkürü temin eden ise tercümedir. Ülken’in çalışmaları, Türkiye’de çağdaş düşünce tarihini ve Osmanlı modernleşmesini ele almaktadır.

Z. F. Fındıkoğlu ve Milli Terbiye

Z. F. Fındıkoğlu, sosyal meseleye içtimai siyaset çerçevesinde çözüm aramış ve kooperatifçilikle ilgili önemli çalışmalar yapmıştır. Fındıkoğlu’na göre milli terbiye evrensel olmalı ve sosyal meselenin çözümünde aile kurumu merkezi bir öneme sahiptir.

Ziya Gökalp ve İçtimai Mefkûrecilik

Ziya Gökalp, geliştirmiş olduğu dayanışmacı yönü öne çıkan toplum modelini “içtimai mefkûrecilik” olarak adlandırmıştır. Gökalp’in saha çalışmaları, Türk toplumunu anlamak için önemli katkılar sağlamış ve Kürt aşiretleri üzerine yaptığı çalışmalar sosyolojik tetkikler arasında yer almıştır.

Şerif Mardin ve Weberci Yaklaşım

Şerif Mardin, epistemolojik ve metodolojik olarak Max Weber’e sadık kalmıştır. Mardin’in çalışmaları, Türkiye’de modernleşme süreçlerini ve toplumsal yapıyı anlamak için önemli bir kaynak olmuştur.

Sonuç

Türk sosyolojisi, Batı sosyolojisinden etkilenmiş ancak kendine özgü bir yapı kazanmıştır. Mübeccel Belik Kıray, Hilmi Ziya Ülken, Ziya Gökalp ve Şerif Mardin gibi isimler, Türk sosyolojisinin gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Bu makale, bu isimlerin çalışmalarını ve Türk sosyolojisine katkılarını inceleyerek, Türkiye’nin toplumsal dinamiklerini anlamak için önemli bir perspektif sunmaktadır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Mübeccel Belik Kıray’ın temel çalışma alanları içerisinde değerlendirilemez?

A) Toplumsal değişim
B) Kırsal bölgelerde dinselliğin yaşanma biçimleri
C) Kırsal kalkınma
D) Kırsal kalkınmada değerlerin etkisi
E) Kalkınma

Cevap: B) Kırsal bölgelerde dinselliğin yaşanma biçimleri

Açıklama: Mübeccel Belik Kıray’ın temel çalışma alanları toplumsal değişim, kırsal kalkınma ve değerlerin etkisi ile kalkınmadır, ancak kırsal bölgelerde dinselliğin yaşanma biçimleri onun temel çalışma alanları arasında değildir.

2. Le Play ve takipçileri, Fransız İhtilali’yle yerleşen yeni sosyal, ekonomik ve siyasal düzeni eleştirmekte ve 18. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan aydınlanma fikirlerine ve kuramsal yaklaşımlara da karşı çıkmaktaydı. Bu ideoloji, yeni düzenin economie politique yaklaşımına karşıt olarak, eski düzenin ekonomik ve toplumsal modelini anlatan bir yaklaşım geliştirdiler. Yukarıdaki paragrafta ifade edilenlere göre, Le Play ve takipçilerinin sunmuş oldukları bu toplumsal ve ekonomik model aşağıdakilerden hangisidir?

A) Komünizm
B) Kapitalizm
C) Liberalizm
D) Economie Sociale
E) Sosyalizm

Cevap: D) Economie Sociale

Açıklama: Le Play ve takipçileri, yeni düzenin ekonomi politique yaklaşımına karşıt olarak economie sociale modelini geliştirmiştir.

3. Ayrı ayrı medeniyetleri açar gibi görünen büyük uyanışlar, hakikatte gittikçe genişleyen sürekli tefekkürle birbirine bağlıdır. Bu sürekli tefekkürü temin eden ise bilhassa …… Hilmi Ziya Ülken’in düşünceleri ve çalışmaları dikkate alındığında yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) bilimdir.
B) ilimdir.
C) sanayidir.
D) tercümedir.
E) tarımdır.

Cevap: D) tercümedir.

Açıklama: Hilmi Ziya Ülken’in düşüncelerine göre, sürekli tefekkürü temin eden tercümedir.

4. Z. F. Fındıkoğlu ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Fındıkoğlu’na göre milli terbiye, evrensel olmak zorundadır.
B) Fındıkoğlu ,1930’lardan 1970’lere kadar sosyal meseleye içtimai siyaset çerçevesinde çözüm aramış, bu konuda sayısız eser vermiştir.
C) Kendisi için merkezî bir önemde olan kooperatifçilikle ilgili olarak 1950’li yıllarda Meslek Dergisi’ni yayınlamıştır.
D) Dile yabancı kelimelerin girerek Türkçeyi kirletmesi tehdidi Fındıkoğlu’nu ömrü boyunca rahatsız etmiştir.
E) Fındıkoğlu için sosyal meselenin sosyal boyutu açısından en önemli kurum ‘aile’ kurumudur.

Cevap: A) Fındıkoğlu’na göre milli terbiye, evrensel olmak zorundadır.

Açıklama: Fındıkoğlu’na göre milli terbiye evrensel olmak zorunda değildir, bu ifade yanlıştır.

5. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de Batı sosyolojisinin tanıtımında ve yaygınlaştırılmasında öncü bir rol üstlenmiş aydınlarımız arasında sayılamaz?

A) Ahmet Rıza
B) Ahmed Şuayb
C) Ziya Gökalp
D) Ahmet Cevdet Paşa
E) Sabahaddin Bey

Cevap: D) Ahmet Cevdet Paşa

Açıklama: Ahmet Cevdet Paşa, Batı sosyolojisinin tanıtımında ve yaygınlaştırılmasında öncü bir rol üstlenmemiştir.

6. Yöntem itibarıyla birçok farklı Batılı düşünürden yararlanmış olsa da Şerif Mardin’in ilk çalışmalarından itibaren epistemolojik ve metodolojik olarak sadık kaldığı Batılı düşünür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gabriel Tarde
B) Alexis de Tocqueville
C) Max Weber
D) Ortega y Gasset
E) Arnold Toynbee

Cevap: C) Max Weber

Açıklama: Şerif Mardin, çalışmalarında Max Weber’in epistemolojik ve metodolojik yaklaşımlarına sadık kalmıştır.

7. Aşağıdaki Batılı düşünürlerden hangisi Z. F. Fındıkoğlu’nun ideolojik görüşleri üzerinde belirleyici etkide bulunmuş isimlerden biridir?

A) Herbert Spencer
B) Adam Smith
C) Werner Sombart
D) Anthony Giddens
E) Adam Ferguson

Cevap: C) Werner Sombart

Açıklama: Z. F. Fındıkoğlu’nun ideolojik görüşleri üzerinde belirleyici etkide bulunan isimlerden biri Werner Sombart’tır.

8. Ziya Gökalp’in gerçekleştirilmiş olduğu saha çalışması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal Yapı Tartışmaları
B) Türk Toplumunu Tanıma Yolu
C) Bazı Ankara Köyleri Üzerinde Araştırma
D) Osmanlı Tarihinin Sosyal Bilimle Açıklanması
E) Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler

Cevap: E) Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler

Açıklama: Ziya Gökalp’in gerçekleştirilmiş olduğu saha çalışması “Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler”dir.

9. Nilüfer Göle’nin “araştırmacının da içinde bulunduğu sosyokültürel ve sembolik bir gerçeklik” şeklinde tanımladığı toplumu araştırmak için en uygun yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pozitivist Yaklaşım
B) Yorumsamacı/Yorumlayıcı Yaklaşım
C) Naturalist Yaklaşım
D) Eleştirel Realizm
E) Marksist Sosyal Teori

Cevap: B) Yorumsamacı/Yorumlayıcı Yaklaşım

Açıklama: Nilüfer Göle’nin tanımladığı toplumu araştırmak için en uygun yaklaşım Yorumsamacı/Yorumlayıcı Yaklaşım’dır.

10. Bir kavmin vicdanında yaşayan kıymet hükümlerinin toplamına o kavmin ….. denilir. Terbiye, bu ….. o kavmin fertlerinde ruhî melekeler hâline getirmektir. Bir kavmin zihninde yaşayan şe’niyet hükümlerinin (hakikat hükümleri) toplamına o kavmin fenniyatı (technologie) denir. Ziya Gökalp’e ait yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) harsı – medeniyeti
B) harsı – fenniyatı
C) medeniyeti – medeniyeti
D) medeniyeti – harsı
E) harsı – harsı

Cevap: E) harsı – harsı

Açıklama: Ziya Gökalp’e göre bir kavmin vicdanında yaşayan kıymet hükümlerinin toplamına o kavmin harsı denir ve terbiye, bu harsı o kavmin fertlerinde ruhî melekeler hâline getirmektir.

11. Psiko-sosyolojik eğilim bağlamında Gustave Le Bon’un düşüncelerini Türkiye’de tanıtan Osmanlı aydını aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahmet Şuayp
B) Abdullah Cevdet
C) Sabahattin Bey
D) Mehmet Ali Şevki Bey
E) Ethem Necdet

Cevap: B) Abdullah Cevdet

Açıklama: Gustave Le Bon’un düşüncelerini Türkiye’de tanıtan Osmanlı aydını Abdullah Cevdet’tir.

12. Niyazi Berkes’in McGill Üniversitesinde yürüttüğü akademik çalışmalarının merkezinde yer alan kavram/konu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sekülerleşme/çağdaşlaşma
B) Siyasal propaganda
C) Kırsal kalkınma
D) Türkiye’de köylülük
E) Türk milliyetçiliği ve ırkçılık

Cevap: A) Sekülerleşme/çağdaşlaşma

Açıklama: Niyazi Berkes’in McGill Üniversitesinde yürüttüğü akademik çalışmalarının merkezinde sekülerleşme ve çağdaşlaşma kavramları yer almaktadır.

13. Ziya Gökalp, geliştirmiş olduğu “dayanışmacı yönü öne çıkan toplum modeli”ni aşağıdaki kavramlardan hangisiyle adlandırmıştır?

A) Türk örf ve âdeti
B) Dayanışmacılık
C) Türk milliyetçiliği
D) Türk töresi
E) İçtimai mefkûrecilik

Cevap: E) İçtimai mefkûrecilik

Açıklama: Ziya Gökalp’in geliştirdiği dayanışmacı yönü öne çıkan toplum modeli “içtimai mefkûrecilik” olarak adlandırılmıştır.

14. Aşağıdakilerden hangisi modern toplumu oluşturan süreçlerden biri değildir?

A) Siyasal devrimler
B) Aydınlanma felsefesi
C) Doğa bilimlerinin gelişimi
D) Endüstriyel devrim
E) Kutsalın dönüşü

Cevap: E) Kutsalın dönüşü

Açıklama: Modern toplumu oluşturan süreçler arasında kutsalın dönüşü yer almaz.

15. Ahmed Rıza’nın pozitivist düşünceyle ilişkisinde, üzerinde en fazla etkili olmuş kişi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gustave Le Bon
B) Pierre Laffitte
C) Gustave Flaubert
D) Edmond Demolins
E) Hyppolite Taine

Cevap: B) Pierre Laffitte

Açıklama: Ahmed Rıza’nın pozitivist düşünceyle ilişkisinde Pierre Laffitte en fazla etkili olmuş kişidir.

16. Temel çalışma gündeminin belirlendiği/şekillendiği 1960’larda Baykan Sezer’in zihnini meşgul eden (Türkiye’nin sorunlarını da ondan bağımsız düşünmediği) temel sorun aşağıdakilerden hangisidir?

A) Az gelişmişlik meselesi
B) Batı sosyolojisinin geleceği
C) Marksist teorinin geleceği
D) Batı sorunu
E) Modernleşme tartışmaları

Cevap: D) Batı sorunu

Açıklama: 1960’larda Baykan Sezer’in zihnini meşgul eden temel sorun Batı sorunudur.

17. Sosyolojinin başlangıç döneminde kazandığı özelliklere ilişkin aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Sosyoloji, doğa bilimlerine benzer biçimde pozitif bir bilim olarak kabul görmüştür.
B) İlk dönem sosyolojisi, dine dönüş ideolojisinin bilimsel ifadesidir.
C) İlk dönem sosyolojisi, kapitalizmin gelişimi ve dünyevileşmeyle birlikte kilisenin temsil ettiği din anlayışının yaşadığı krizlere çözüm üretmek çabasındaydı.
D) İlk dönem sosyolojisi, toplumun kaçınılmaz bir biçimde yok oluşa doğru ilerlediği ön kabulünden hareket etmiş ve geçmişe duyulan özlemin ifadesi olmuştur.
E) İlk dönem sosyolojisi, ırkların ve cinsiyetlerin eşitliği fikri üzerine kurulmuştur.

Cevap: A) Sosyoloji, doğa bilimlerine benzer biçimde pozitif bir bilim olarak kabul görmüştür.

Açıklama: Sosyolojinin başlangıç döneminde doğa bilimlerine benzer biçimde pozitif bir bilim olarak kabul görmüştür.

18. Hilmi Ziya’nın Osmanlı ve Türk modernleşmesinin tarihini ele aldığı ve düşünce hareketlerini değerlendirdiği eseri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi
B) Türk Tefekkür Tarihi
C) İçtimai Doktrinler Tarihi
D) Dünyada ve Türkiyede Sosyoloji Öğretim ve Araştırmaları
E) Yirminci Asır Filozofları

Cevap: A) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi

Açıklama: Hilmi Ziya’nın Osmanlı ve Türk modernleşmesinin tarihini ele aldığı ve düşünce hareketlerini değerlendirdiği eseri “Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi”dir.

19. Auguste Comte, pozitivizmin Doğu’da ve özellikle de Osmanlı İmparatorluğu’nda yayılmasına özel bir önem verir ve bu çerçevede Mustafa Reşit Paşa’ya pozitivizmi ve insanlık dinini tebliğ eden bir mektup yazar. Mektubunda pozitivizmin tarih, toplum ve siyaset anlayışından söz eder. Comte’un ve ondan sonra Pierre Laffitte gibi takipçilerinin Osmanlı İmparatorluğu şahsında Müslüman dünyaya yönelik bir dinî ve siyasi propaganda faaliyeti yürütmelerini motive eden yaklaşımları aşağıdakilerden hangisidir?

A) Osmanlı İmparatorluğu’nun güçlü, merkezî bir devlet olması
B) Osmanlı İmparatorluğu’nun zengin bir ülke olması
C) İslamiyet’i diğer dinlere göre daha ileri aşamada bir din olarak değerlendirmeleri
D) Osmanlı devlet adamlarının Fransa’ya duydukları antipati
E) Mustafa Reşit Paşa’nın bilime duyduğu kuvvetli inanç

Cevap: C) İslamiyet’i diğer dinlere göre daha ileri aşamada bir din olarak değerlendirmeleri

Açıklama: Comte ve takipçileri, İslamiyet’i diğer dinlere göre daha ileri aşamada bir din olarak değerlendirmişlerdir.

20. İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun felsefî fikirleri üzerinde etkili olmuş Batılı filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) A. Schopenhaur
B) Martin Heidegger
C) Henri Bergson
D) J. P. Sartre
E) G. W. F. Hegel

Cevap: C) Henri Bergson

Açıklama: İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun felsefî fikirleri üzerinde Henri Bergson etkili olmuştur.