Psikoloji 2024 Ünite -4

Giriş

Dürtü ve güdü, insan ve hayvan davranışlarını açıklamada temel kavramlardır. Dürtü, organizmanın içsel bir dengesizliği ortadan kaldırma amacıyla ortaya çıkan bir enerji kaynağıdır. Güdü ise bu enerjinin belirli bir hedefe yönlendirilmesini ifade eder. Bu iki kavram, psikolojik süreçlerin ve motivasyonel teorilerin temelinde yer alır ve davranışların şekillenmesinde önemli rol oynar​.

Dürtü Teorileri

Dürtü teorileri, organizmaların içsel bir dengesizlik durumunda olduklarında bu durumu düzeltmek amacıyla davranış sergilediklerini savunur. En yaygın teorilerden biri olan homeostatik teori, organizmaların içsel dengelerini korumak için davranış sergilediklerini öne sürer. Örneğin, açlık veya susuzluk gibi fizyolojik dürtüler, organizmada bir gerginlik yaratır ve bu gerginliği azaltmak için yeme veya su içme davranışı ortaya çıkar​.

Bir başka önemli teori ise Hull’un dürtü azaltma teorisidir. Bu teoriye göre, davranışların temelinde dürtülerin azaltılması ihtiyacı yatar. Dürtü, organizmanın içsel bir dengesizlik durumundan kaynaklanır ve bu dengesizliği ortadan kaldırmak amacıyla davranışa yönelir​.

Motivasyonun Biyolojik Temelleri

Motivasyonel süreçler biyolojik temeller üzerine kuruludur ve bu temeller organizmaların hayatta kalma stratejilerini anlamada kritik rol oynar. Hipotalamus, motivasyonel süreçlerde anahtar bir rol oynar. Özellikle açlık, susuzluk ve cinsel dürtüler gibi temel biyolojik ihtiyaçların kontrolünde etkilidir. Hipotalamusun lateral bölgesi, açlık dürtüsünü tetiklerken, ventromedial bölge tokluk hissini düzenler. Bu süreçler, organizmanın enerji dengesini korumasına yardımcı olur​.

Hormonlar da motivasyonel süreçlerde önemli rol oynar. Örneğin, ghrelin hormonu açlık hissini artırarak yeme davranışını tetiklerken, leptin hormonu tokluk hissini düzenleyerek yeme davranışını sınırlar. Bu hormonların etkisi, motivasyonel süreçlerin biyolojik temellerini anlamada önemli ipuçları sağlar​.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi, insan davranışlarını açıklamak için en bilinen teorilerden biridir. Bu teori, insanların fizyolojik ihtiyaçlardan başlayarak daha yüksek düzeydeki psikolojik ihtiyaçlara kadar bir dizi gereksinimi karşılamaya çalıştığını öne sürer. En alt seviyede fizyolojik ihtiyaçlar yer alırken, en üst seviyede kendini gerçekleştirme bulunur. Maslow’a göre, temel fizyolojik ihtiyaçlar karşılanmadığında, daha üst düzeydeki ihtiyaçlar motive edici olmayacaktır​.

Ödül ve Ceza

Davranışsal psikolojinin önemli kuramcılarından B.F. Skinner, ödül ve ceza kavramlarıyla davranışları açıklamıştır. Skinner’a göre, ödüller davranışların tekrarlanma olasılığını artırırken, cezalar davranışların azalmasına yol açar. Ödül ve ceza dengesi, bireylerin motivasyonel süreçlerini şekillendirmede kritik öneme sahiptir​.

Sonuç

Dürtü ve güdü, insan ve hayvan davranışlarının anlaşılmasında kritik bir rol oynar. Dürtü teorileri, organizmaların içsel gerginliklerini azaltmak amacıyla davranış sergilediklerini açıklarken, güdü bu davranışların belirli bir hedefe yönlendirilmesini sağlar. Motivasyonun biyolojik temelleri, hormonlar ve hipotalamus gibi yapılar üzerinden anlaşılabilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi ise insan davranışlarını ihtiyaçlar doğrultusunda açıklar. Ödül ve ceza gibi dışsal faktörler, bireylerin davranışlarını yönlendiren önemli mekanizmalardır. Bu teoriler ve süreçler, hem insan hem de hayvan davranışlarının daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunur.

1- Homeostatik teoriye göre, organizmalar neden davranış sergiler?

A) Çevresel baskılara uyum sağlamak için
B) İçsel dengelerini korumak ve içsel gerginlikleri azaltmak için
C) Sosyal çevreye uyum sağlamak için
D) Yeni deneyimler kazanmak için
E) İçsel motivasyonlarını tatmin etmek için

Cevap: B) İçsel dengelerini korumak ve içsel gerginlikleri azaltmak için

Açıklama: Homeostatik teori, organizmanın içsel dengesini korumak amacıyla davranış sergilediğini öne sürer. Organizmanın, gerginlik yaratan içsel dengesizlikleri azaltarak homeostazı sağlaması bu teorinin temelini oluşturur.

2- Hull’un dürtü azaltma teorisi neyi savunur?

A) Davranışların tamamen içsel güdülerle yönlendirildiğini
B) Davranışların genetik olarak belirlendiğini
C) Davranışların sosyal faktörlerle şekillendiğini
D) Davranışların temelinde dürtülerin azaltılması ihtiyacının olduğunu
E) Davranışların öğrenme süreçlerinden etkilendiğini

Cevap: D) Davranışların temelinde dürtülerin azaltılması ihtiyacının olduğunu

Açıklama: Hull’un dürtü azaltma teorisi, davranışların motivasyonel kaynağının dürtülerin yarattığı gerilim olduğunu savunur. Davranışlar bu dürtüleri azaltmak amacıyla ortaya çıkar.

3- Hipotalamusun motivasyonel davranışlar üzerindeki rolü nedir?

A) Sadece duygusal süreçleri düzenler
B) Açlık, susuzluk ve cinsel arzu gibi temel dürtüleri kontrol eder
C) Beynin sadece ödül merkezlerini aktive eder
D) Biyolojik olmayan motivasyonları düzenler
E) Sadece sinir sistemi ile ilgili işlevleri yönetir

Cevap: B) Açlık, susuzluk ve cinsel arzu gibi temel dürtüleri kontrol eder

Açıklama: Hipotalamus, temel biyolojik dürtüleri, özellikle açlık, susuzluk ve cinsel arzu gibi davranışları düzenler. Bu nedenle, hayatta kalma için kritik bir öneme sahiptir.

4- Ghrelin hormonu ne tür bir motivasyonel davranışı tetikler?

A) Sosyal bağ kurma
B) Uyuma
C) Açlık hissini artırma
D) Cinsel arzu
E) Ödül beklentisi

Cevap: C) Açlık hissini artırma

Açıklama: Ghrelin hormonu açlık hissini tetikleyen ve yemek yeme davranışını artıran bir hormondur. Özellikle açlık sinyalleri üzerinde önemli bir rol oynar.

5- Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde en temel ihtiyaç hangisidir?

A) Kendini gerçekleştirme
B) Güvenlik ihtiyaçları
C) Fiziksel ihtiyaçlar
D) Sosyal ihtiyaçlar
E) Saygı ihtiyaçları

Cevap: C) Fiziksel ihtiyaçlar

Açıklama: Maslow’un hiyerarşisinde en temel ihtiyaçlar, bireyin hayatta kalması için gerekli olan fiziksel ihtiyaçlardır. Bunlar, beslenme, barınma ve su gibi hayatta kalma ihtiyaçlarıdır.

6- Deci ve Ryan’ın öz-belirleme teorisine göre, bireylerin içsel motivasyonlarını artıran faktörler nelerdir?

A) Yetkinlik, otonomi ve ilişki kurma
B) Ödül ve ceza
C) Dışsal motivasyon ve sosyal onay
D) Biyolojik ihtiyaçlar
E) Refleksif tepkiler

Cevap: A) Yetkinlik, otonomi ve ilişki kurma

Açıklama: Deci ve Ryan’ın öz-belirleme teorisi, bireylerin içsel motivasyonlarının, yetkinlik, otonomi (özgür irade) ve sosyal ilişki kurma gereksinimlerinin karşılanmasıyla arttığını savunur.

7- İçsel motivasyonun bir örneği nedir?

A) İyi not almak için ders çalışmak
B) Bir hobiyi keyif almak için sürdürmek
C) Maaş artışı için fazla mesai yapmak
D) Ceza almamak için kurallara uymak
E) Sosyal onay almak için davranış sergilemek

Cevap: B) Bir hobiyi keyif almak için sürdürmek

Açıklama: İçsel motivasyon, bireyin dışsal bir ödül beklemeksizin, sadece yaptığı işten keyif almasıyla güdülenmesidir. Bir hobiyi keyifle sürdürmek buna iyi bir örnektir.

8- B.F. Skinner’ın davranışsal psikolojideki ödül ve ceza kavramları neyi açıklar?

A) İçsel motivasyonun tamamen biyolojik olduğunu
B) Nöronal sinyallerin davranış üzerindeki etkisini
C) Sosyal çevrenin davranışlar üzerindeki etkisini
D) Bireylerin sadece içgüdüsel davranışlarını
E) Ödüllerin davranışları artırdığını, cezaların ise azalttığını

Cevap: E) Ödüllerin davranışları artırdığını, cezaların ise azalttığını

Açıklama: Skinner, ödül ve ceza kavramlarıyla davranışları şekillendiren dışsal etkenleri incelemiştir. Ödüller davranışın tekrar edilme olasılığını artırırken, cezalar azaltır.

9- Albert Bandura’nın kendilik algısı teorisi neyi vurgular?

A) Bireylerin genetik olarak belirlenmiş davranışları
B) Bireylerin yeteneklerine olan inançlarının motivasyonu nasıl etkilediğini
C) Çevresel faktörlerin davranışlar üzerindeki etkisini
D) Bireylerin sadece dışsal ödüllerle motive olduklarını
E) Reflekslerin bireyler üzerindeki etkisini

Cevap: B) Bireylerin yeteneklerine olan inançlarının motivasyonu nasıl etkilediğini

Açıklama: Bandura’nın kendilik algısı teorisi, bireyin kendi yeteneklerine olan inancı (öz yeterlilik), motivasyonunu ve performansını güçlü bir şekilde etkilediğini savunur.

10- İçgüdüsel davranışların bir örneği nedir?

A) Öğrenilmiş davranışlar
B) Ceza almamak için kurallara uymak
C) Kuşların göç etme davranışı
D) Sosyal ödüllerle davranışların şekillendirilmesi
E) Problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesi

Cevap: C) Kuşların göç etme davranışı

Açıklama: İçgüdüsel davranışlar, doğuştan gelen ve öğrenilmeyen, hayvanlarda sıkça görülen davranışlardır. Kuşların göç etmesi bu tür davranışlara iyi bir örnektir.