Psikoloji 2024 Ünite -5

Giriş

Klasik öğrenme, Ivan Pavlov’un yaptığı deneylerle öğrenme psikolojisi alanına kazandırılan bir teoridir. Pavlov, sindirim sistemi üzerine yaptığı araştırmalar sırasında köpeklerin sadece yiyecek gördüklerinde değil, yiyecek ile ilişkili uyaranlara da (zil sesi gibi) salya salgıladığını keşfetmiştir. Bu bulgu, iki uyaran arasında öğrenme yoluyla bağlantı kurulabileceğini göstermiş ve bu öğrenme süreci “klasik koşullanma” olarak adlandırılmıştır.

Klasik Koşullamanın Temel İlkeleri

Pavlov’un deneylerinde gözlemlenen klasik koşullanma, koşulsuz ve nötr uyaranlar arasında bir ilişki kurulmasına dayanır. Temel olarak, koşulsuz bir uyarıcıya (örneğin yemek) doğal bir tepki (salya salgılama) verilirken, nötr bir uyarıcı (zil sesi) bu koşulsuz uyarıcıyla eşleştirilir. Zamanla, nötr uyarıcı tek başına bu koşulsuz tepkiyi uyandırabilir hale gelir. Bu süreç, koşullu uyarıcı (CS) ve koşullu tepki (CR) kavramlarını doğurmuştur.

Pavlov’un klasik koşullama deneylerinde kullanılan temel kavramlar şunlardır:

Koşulsuz Uyarıcı (UCS): Doğal olarak bir tepki uyandıran uyarıcı (örneğin yemek).
Koşulsuz Tepki (UCR): Koşulsuz uyarıcıya karşı verilen doğal tepki (örneğin salya salgılama).
Koşullu Uyarıcı (CS): Başlangıçta nötr olan ancak koşulsuz uyarıcıyla eşleştirildikten sonra bir tepki uyandıran uyarıcı (örneğin zil sesi).
Koşullu Tepki (CR): Koşullu uyarıcıya karşı öğrenilen tepki (örneğin zil sesine salya salgılama).
Pavlov’un Köpek Deneyleri
Pavlov, köpeklerle yaptığı deneylerde klasik koşullama sürecini detaylıca incelemiştir. Köpeklere yemek verilmeden önce bir zil sesi çalınmış ve zamanla köpekler zil sesini yemekle ilişkilendirmiştir. Bu deney sonucunda köpekler, yalnızca zil sesi duyduklarında bile salya salgılamaya başlamıştır. Bu durum, köpeklerin zil sesini yemekle ilişkilendirdiğini ve öğrendiğini göstermektedir. Bu deneyde, zil sesi koşullu uyarıcı, salya salgılama ise koşullu tepki olarak tanımlanır​.

Klasik Koşullamanın Uygulamaları

Eğitim: Klasik öğrenme, eğitimde öğrencilerin öğrenme süreçlerini desteklemek amacıyla kullanılabilir. Örneğin, öğrencilerin derslere başlarken kullanılan bir müzik veya sinyal ile öğrenme sürecini başlatmaları, bu uyaranların öğrenmeyle ilişkilendirilmesine yardımcı olabilir​.

Psikoterapi: Klasik öğrenme teorisi, fobilerin tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Maruz bırakma terapisi, bireyin korkulan uyarıcıyla güvenli bir ortamda karşı karşıya gelmesini sağlayarak korku tepkisinin sönmesini amaçlar. Bu terapi, Pavlov’un koşullanma ilkelerine dayanmaktadır​.

Reklamcılık: Klasik öğrenme, reklamcılıkta ürünlerin pozitif duygularla eşleştirilmesi amacıyla kullanılır. Örneğin, bir marka ürünlerini mutluluk veya rahatlama gibi olumlu duygularla ilişkilendirerek, tüketicilerin bu duyguları ürünle bağdaştırmalarını sağlar​.

Sonuç

Klasik öğrenme teorisi, yalnızca hayvan davranışlarını değil, insan davranışlarını da anlamamıza yardımcı olan temel bir psikolojik yaklaşımdır. Pavlov’un çalışmaları, öğrenmenin pasif bir süreç olmadığını, aksine çevresel uyaranlar ve tepkiler arasındaki ilişkilerin zamanla pekiştirildiğini göstermiştir. Bu teori, eğitimden psikoterapiye, reklamcılıktan sağlık alanına kadar geniş bir uygulama alanına sahiptir.

Kaynaklar

Pavlov, I. P. (1927). Conditioned Reflexes: An Investigation of the Physiological Activity of the Cerebral Cortex.
Psikoloji eKitap (2024). Öğrenme ve Klasik Koşullama Üniteleri​.

1- Öğrenme nedir?

A) Doğuştan gelen davranışların tekrarlanması
B) İçgüdüsel tepkilerin gelişmesi
C) Bireylerin genetik olarak kazandığı bilgi
D) Sadece sosyal etkileşimler yoluyla öğrenilen davranışlar
E) Bir organizmanın deneyim yoluyla bilgi ve davranışlarında kalıcı değişiklikler yaşaması

Cevap: E) Bir organizmanın deneyim yoluyla bilgi ve davranışlarında kalıcı değişiklikler yaşaması

Açıklama: Öğrenme, bir organizmanın deneyim ve yaşantılar yoluyla davranışlarında kalıcı değişiklikler meydana getirmesi olarak tanımlanır.

2- Alışma (Habituasyon) süreci neyi ifade eder?

A) Yeni bir uyaran karşısında organizmanın tepkisinin artması
B) Tekrar eden bir uyarana karşı organizmanın tepkisinin azalması
C) Organizmanın tehlike oluşturan uyaranlara karşı tepkiler geliştirmesi
D) Öğrenilen bilgilerin unutulması
E) Zararlı uyaranlara karşı duyarlılığın artması

Cevap: B) Tekrar eden bir uyarana karşı organizmanın tepkisinin azalması

Açıklama: Alışma, bir organizmanın tekrar eden bir uyarana karşı tepki düzeyinin azalması sürecidir. Bu, organizmanın tekrarlanan uyarana karşı daha az tepki vermesiyle görülür.

3- Duyarlılaşma (Sensitizasyon) nedir?

A) Zararsız uyaranlara karşı tepkilerin azalması
B) Öğrenme sürecinde bilgilerin sönmesi
C) Organizmanın yeni uyaranlara karşı duyarsızlaşması
D) Belirli bir uyarana karşı organizmanın tepkisinin artması
E) Yalnızca pozitif uyarıcılara karşı tepki verilmesi

Cevap: D) Belirli bir uyarana karşı organizmanın tepkisinin artması

Açıklama: Duyarlılaşma, organizmanın belirli bir uyarana karşı verdiği tepkinin artmasıdır. Bu süreç, özellikle tehlike veya zarar içeren uyaranlara karşı daha duyarlı hale gelinmesiyle gözlemlenir.

4- Klasik koşullama nedir?

A) Bireylerin doğuştan gelen davranışlarını değiştirmesi
B) İki uyarıcı arasında bağlantı kurarak bir organizmanın öğrenmesi
C) Sadece insanlar arasında görülen bir öğrenme biçimi
D) Yeni davranışların öğrenilmesi süreci
E) Organizmanın içsel motivasyonlarını geliştirmesi

Cevap: B) İki uyarıcı arasında bağlantı kurarak bir organizmanın öğrenmesi

Açıklama: Klasik koşullama, iki uyarıcı arasında bir ilişki kurularak organizmanın bu uyarıcılar arasındaki bağlantıyı öğrenmesi sürecidir. Bu süreç, Pavlov’un deneylerinde gösterildiği gibi, bir nötr uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının eşleştirilmesiyle gerçekleşir.

5- Pavlov’un klasik koşullama deneyinde, zil sesi hangi tür uyarıcıya dönüşmüştür?

A) Koşulsuz uyarıcı (UCS)
B) Nötr uyarıcı (NS)
C) Koşullu uyarıcı (CS)
D) Koşulsuz tepki (UCR)
E) Koşullu tepki (CR)

Cevap: C) Koşullu uyarıcı (CS)

Açıklama: Pavlov’un deneyinde başlangıçta nötr olan zil sesi, yemekle eşleştirildikten sonra koşullu uyarıcıya (CS) dönüşür ve bu uyarıcıya koşullu tepki (CR) olarak salya salgısı meydana gelir.

6- Sönme süreci klasik öğrenme bağlamında neyi ifade eder?

A) Koşulsuz uyarıcı olmadan koşullu uyarıcının tekrar edilmesi sonucunda koşullu tepkinin zayıflaması
B) Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıyla eşleştirilmesi
C) Koşullu tepkinin kendiliğinden geri gelmesi
D) Yeni bir uyaranla koşulsuz uyarıcının yer değiştirmesi
E) Koşullu tepkinin kalıcı hale gelmesi

Cevap: A) Koşulsuz uyarıcı olmadan koşullu uyarıcının tekrar edilmesi sonucunda koşullu tepkinin zayıflaması

Açıklama: Sönme süreci, koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı arasındaki ilişki zayıfladığında ve koşulsuz uyarıcı olmadan koşullu uyarıcı tekrarlandığında, koşullu tepkinin giderek zayıflaması anlamına gelir.

7- Pavlov’un köpeklerle yaptığı deneyde, koşulsuz tepki nedir?

A) Zil sesine verilen salya tepkisi
B) Yemek verilmesine karşı salya salgılanması
C) Işık yandığında salya salgılanması
D) Koşullu uyarıcının ortadan kalkması
E) Uyaran ayırt etme süreci

Cevap: B) Yemek verilmesine karşı salya salgılanması

Açıklama: Pavlov’un deneyinde, köpeklerin yemek verilmesine karşı gösterdikleri doğal tepki, koşulsuz tepki olarak adlandırılır. Bu, yemek karşısında otomatik olarak salya salgılamalarıdır.

8- John B. Watson ve Rosalie Rayner’ın “Little Albert” deneyi neyi göstermiştir?

A) Koşulsuz uyarıcıların her zaman koşullu tepkiler oluşturduğunu
B) Duygusal tepkilerin de klasik koşullama yoluyla öğrenilebileceğini
C) Sadece hayvanların koşullu tepkiler geliştirebileceğini
D) Tüm öğrenme süreçlerinin bilinçsiz olduğunu
E) Koşullu uyarıcıların etkisiz olduğunu

Cevap: B) Duygusal tepkilerin de klasik koşullama yoluyla öğrenilebileceğini

Açıklama: “Little Albert” deneyi, klasik koşullama yoluyla sadece fiziksel değil, duygusal tepkilerin de öğrenilebileceğini göstermiştir. Albert, beyaz fare gibi nötr uyarıcılara korku tepkisi geliştirmiştir.

9- Klasik öğrenmenin reklamcılıkta kullanım amacı nedir?

A) Tüketicilerin ürünleri eleştirmelerini sağlamak
B) Ürünleri olumsuz duygularla ilişkilendirmek
C) Ürünleri pozitif duygularla eşleştirerek tüketicilerin tercih etmesini sağlamak
D) Tüketicilerin ürünleri unutmasını sağlamak
E) Ürünlerin kalitesini artırmak

Cevap: C) Ürünleri pozitif duygularla eşleştirerek tüketicilerin tercih etmesini sağlamak

Açıklama: Klasik öğrenme, reklamcılıkta ürünlerin pozitif duygularla eşleştirilmesi amacıyla kullanılır. Tüketiciler, olumlu duygular hissettikleri ürünleri daha çok tercih ederler.

10- Maruz bırakma terapisi hangi klasik öğrenme prensibine dayanır?

A) Kendiliğinden geri gelme
B) Uyaran ayırt etme
C) Koşullu tepkinin pekiştirilmesi
D) Korkulan uyarıcı ile güvenli bir ortamın eşleştirilmesi
E) Koşulsuz uyarıcının artırılması

Cevap: D) Korkulan uyarıcı ile güvenli bir ortamın eşleştirilmesi

Açıklama: Maruz bırakma terapisi, korku yaratan uyarıcının güvenli bir ortamda tekrarlanarak bireyin korkusunun azalmasını sağlamaya dayanır. Bu, klasik koşullama prensiplerine dayalı bir tedavi yöntemidir.