Psikoloji 2024 Ünite -6

Giriş

Öğrenme, insan davranışlarını şekillendiren ve çevresel uyarıcılara karşı tepkileri düzenleyen önemli bir süreçtir. Psikolojide öğrenme süreçleri farklı yaklaşımlarla ele alınırken, araçsal koşullama bu yaklaşımlardan biridir. Bu makalede, araçsal koşullamanın temel ilkeleri, öne çıkan teorisyenleri ve eğitimdeki uygulama alanları ele alınacaktır.

Araçsal Koşullama Nedir?

Araçsal koşullama, bireyin davranışlarının sonuçlarına göre şekillendiği bir öğrenme biçimidir. Bu öğrenme sürecinde, bir davranışın sonucunda ödül veya ceza alınıp alınmaması, gelecekte aynı davranışın tekrarlanma olasılığını etkiler. B.F. Skinner tarafından geliştirilen bu teori, davranışın sonuçlarıyla şekillendiği fikrine dayanır.

Temel İlkeler

Araçsal koşullamanın en temel ilkeleri pekiştirme ve ceza kavramlarına dayanır:

Pekiştirme:
Pekiştirme, bir davranışın tekrarlanma olasılığını artıran bir süreçtir. İki tür pekiştirme bulunur:

Olumlu Pekiştirme:

Davranışın ardından olumlu bir uyaran verilir, bu da davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını artırır.

Olumsuz Pekiştirme:

Davranışın ardından rahatsız edici bir uyaran kaldırılır, bu da davranışın tekrarlanma olasılığını artırır.

Ceza:

Ceza, istenmeyen bir davranışın tekrarlanmasını azaltmak amacıyla kullanılır:

Olumlu Ceza:

Davranışın ardından rahatsız edici bir uyaran eklenir.

Olumsuz Ceza:

Davranışın ardından hoş bir uyaran kaldırılır.
Araçsal Koşullama ve Skinner’ın Deneyleri
Skinner’ın deneyleri araçsal koşullamanın etkilerini net bir şekilde gösteren deneysel çalışmalardır. Skinner Kutusu olarak bilinen deney düzeneğinde bir fare, bir pedala bastığında ödül (yiyecek) alırsa bu davranışın tekrarlanma olasılığı artar. Eğer fare pedala bastığında ceza (elektrik şoku) alırsa, bu davranışın tekrarlanma olasılığı azalır.

Bu deneyler, davranışların sonuçlarına göre nasıl şekillendiğini ve öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini göstermiştir. Bu tür deneysel çalışmalardan elde edilen veriler, öğrenme süreçlerinin hem insanlarda hem de hayvanlarda benzer şekilde işlediğini ortaya koymuştur.

Araçsal Koşullamanın Eğitimde Kullanımı

Araçsal koşullamanın eğitimdeki uygulamaları oldukça geniştir. Davranış yönetimi ve ödül sistemleri gibi araçsal koşullama teknikleri, öğrencilerin öğrenme süreçlerini hızlandırmak ve olumlu davranışları pekiştirmek için yaygın olarak kullanılır.

Ödül Sistemleri:

Öğrencilerin olumlu davranışları ödüllendirilerek, bu davranışların tekrarlanması teşvik edilir. Örneğin, bir öğrenci sınıfta dikkatli dinlediği zaman bir puan alabilir ve bu puanlar belirli bir ödüle dönüşebilir.

Cezalandırma:

İstenmeyen davranışların azaltılması için ceza sistemleri kullanılabilir. Ancak cezanın eğitsel süreçte dikkatli kullanılması gerektiği, aksi takdirde öğrencinin öğrenme sürecine olumsuz etkiler yapabileceği unutulmamalıdır.

Sonuç

Araçsal koşullama, insan davranışlarının öğrenme sürecinde nasıl şekillendiğini açıklayan güçlü bir teorik modeldir. B.F. Skinner’ın çalışmaları, bu modelin temelini oluştururken, özellikle eğitimde ve davranış yönetiminde geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Öğrencilerin motivasyonlarını artırmada ve olumlu davranışları pekiştirmede etkili bir yöntem olarak araçsal koşullama, günümüzde hem psikoloji hem de eğitim bilimlerinde önemli bir yer tutmaktadır

1- Öğrenme süreci nedir?

A) Bireyin içsel motivasyonlarını geliştiren bir süreç
B) Davranışın sonuçları tarafından şekillendirildiği bir öğrenme süreci
C) İki uyarıcı arasında bağlantı kurmayı öğreten bir yöntem
D) Sadece olumlu pekiştirmeye dayalı bir öğrenme biçimi
E) Organizmanın çevresel uyarıcılara verdiği tepkileri analiz eden süreç

Cevap: B) Davranışın sonuçları tarafından şekillendirildiği bir öğrenme süreci

Açıklama: Araçsal koşullamada davranışlar, sonuçlar ile bağlantılıdır ve pekiştiriciler sonucunda şekillenir.

2- Edward Thorndike’ın etkili yasası neyi ifade eder?

A) Bir davranışın yalnızca olumsuz sonuçlarla değiştirilebileceğini
B) Davranışların yalnızca içsel motivasyonlarla değiştirilebileceğini
C) Yalnızca öğrenilmiş davranışların pekiştirilebileceğini
D) Organizmanın çevresel uyarıcılara karşı duyarlılığını artırdığını
E) Davranışın sonucunun gelecekteki davranışı belirlediğini

Cevap: E) Davranışın sonucunun gelecekteki davranışı belirlediğini

Açıklama: Thorndike’ın etkili yasasına göre bir davranışın sonucunun olumlu olması, o davranışın tekrarlanma olasılığını artırır.

3- Skinner’ın deneylerinde kullanılan “Skinner kutusu” neyi ifade eder?

A) Sadece olumsuz pekiştirme ile çalışan bir deney düzeneği
B) Klasik koşullama süreçlerini test etmek için kullanılan bir araç
C) Yalnızca insan davranışlarını inceleyen bir yöntem
D) Davranışın pekiştirilmesini ve cezalandırılmasını incelemek için kullanılan bir deney ortamı
E) Organizmanın içsel motivasyonlarını test eden bir deney

Cevap: D) Davranışın pekiştirilmesini ve cezalandırılmasını incelemek için kullanılan bir deney ortamı

Açıklama: Skinner kutusu, bir davranışın sonuçlarının, özellikle pekiştirme ve ceza ile nasıl değiştiğini analiz etmek için kullanılır.

4- Olumlu pekiştirme nedir?

A) Davranışın ardından olumlu bir uyaranın verilmesiyle davranışın tekrarlanma olasılığının artırılması
B) Davranışın ardından olumsuz bir uyaranın verilmesi
C) Davranışın ardından olumlu bir uyaranın kaldırılması
D) Davranışın ardından rahatsız edici bir uyaranın kaldırılması
E) Davranışın ardından olumsuz bir uyaranın kaldırılması

Cevap: A) Davranışın ardından olumlu bir uyaranın verilmesiyle davranışın tekrarlanma olasılığının artırılması

Açıklama: Olumlu pekiştirme, organizmanın bir davranış sonrası ödül ile karşılaşmasıdır.

5- Olumsuz pekiştirme nedir?

A) Davranışın ardından olumlu bir uyaranın kaldırılması
B) Davranışın ardından rahatsız edici bir uyaranın kaldırılmasıyla davranışın tekrarlanma olasılığının artırılması
C) Davranışın ardından olumsuz bir uyaranın verilmesi
D) Davranışın ardından olumsuz bir uyaranın artırılması
E) Davranışın ardından olumlu bir uyaranın artırılması

Cevap: B) Davranışın ardından rahatsız edici bir uyaranın kaldırılmasıyla davranışın tekrarlanma olasılığının artırılması

Açıklama: Olumsuz pekiştirme, rahatsız edici bir uyaranın davranış sonrasında ortadan kaldırılmasıdır.

6- Değişken oranlı pekiştirme tarifesi nedir?

A) Belirli bir zaman aralığında sabit olarak verilen pekiştirme
B) Belirli bir sayıda yanlış davranışın ardından verilen pekiştirme
C) Belirli bir sayıda doğru davranışın ardından verilen pekiştirme
D) Rastgele zaman aralıklarında verilen pekiştirme
E) Rastgele belirli bir sayıda doğru davranışın ardından verilen pekiştirme

Cevap: E) Rastgele belirli bir sayıda doğru davranışın ardından verilen pekiştirme

Açıklama: Bu pekiştirme tarifesi, organizmanın davranışlarını sürdürmesi ve belirsiz pekiştirme oranlarıyla öğrenmenin hızlandırılmasını sağlar.

7- Hangi pekiştirme tarifesi en hızlı öğrenmeyi sağlar?

A) Sabit oranlı tarife
B) Değişken oranlı tarife
C) Sabit zaman aralıklı tarife
D) Değişken zaman aralıklı tarife
E) Belirli bir süre sonra yapılan pekiştirme

Cevap: B) Değişken oranlı tarife

Açıklama: Değişken oranlı tarife, sürekli bir belirsizlik oluşturur, bu da öğrenmeyi hızlandırır çünkü organizma daha sık pekiştirme arar.

8- Araçsal koşullama tekniklerinin eğitimde kullanımıyla ilgili hangisi doğrudur?

A) Öğrencilerin davranışları sadece ceza ile şekillendirilir
B) Ödül sistemleri öğrencilerin akademik başarılarını artırmak için kullanılır
C) Davranış yönetimi yalnızca olumsuz pekiştirme ile yapılır
D) Sınıf içi kuralların uygulanmasında ceza yerine pekiştirme kullanılmaz
E) Öğrenciler, yalnızca belirli davranışlar için pekiştirilir, akademik başarıları için değil

Cevap: B) Ödül sistemleri öğrencilerin akademik başarılarını artırmak için kullanılır

Açıklama: Araçsal koşullamada ödül sistemleri öğrencilere olumlu pekiştirme sağlar ve başarıyı artırır.

9- Klinik psikolojide araçsal koşullama hangi alanda yaygın olarak kullanılır?

A) Öğrencilerin ders çalışma alışkanlıklarını geliştirmede
B) Çalışanların performans değerlendirmelerinde
C) Bağımlılık tedavisinde olumlu davranışları pekiştirmede
D) Kişisel gelişim programlarında
E) Yalnızca psikolojik danışmanlıkta

Cevap: C) Bağımlılık tedavisinde olumlu davranışları pekiştirmede

Açıklama: Bağımlılık tedavisinde olumlu pekiştirme kullanılarak, istenmeyen davranışlar azaltılır ve yeni davranışlar geliştirilir.

10- Klasik koşullama ile araçsal koşullama arasındaki temel fark nedir?

A) Klasik koşullama, ödül ve ceza sistemlerine dayanır
B) Araçsal koşullama, yalnızca pasif tepkileri içerir
C) Klasik koşullama, bireyin aktif davranışlarını içerir
D) Araçsal koşullama, davranış ve sonuçları arasındaki ilişkiyi öğrenmeyi kapsar
E) Klasik koşullama, bireyin aktif olarak sonuçları öğrenmesini sağlar

Cevap: D) Araçsal koşullama, davranış ve sonuçları arasındaki ilişkiyi öğrenmeyi kapsar

Açıklama: Klasik koşullama daha pasif bir süreçtir, ancak araçsal koşullama doğrudan davranışın sonuçları ile ilgilidir.