Psikoloji 2024 Ünite -10

Giriş

Kişilik, bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını şekillendiren süreklilik gösteren özellikler bütünüdür. Psikoloji bilimi, kişiliğin bireyin hem genetik hem de çevresel faktörlerin bir birleşimi olduğunu savunur. Kişilik, bireyin iç dünyasını yansıtan bir olgudur ve bireylerarası etkileşimleri büyük ölçüde belirler. Bu makalede kişilik kavramı, mizaç, kimlik ve karakter gibi diğer temel psikolojik kavramlar bağlamında ele alınacaktır.

Kişilik Nedir?

Kişilik, bireyin duygu, düşünce ve davranışlarında süreklilik gösteren özelliklerin toplamı olarak tanımlanır. Kişilik, bireyin çevresel etkilere verdiği tepkilerden çok daha derindir; genetik özelliklerin yanı sıra yaşam boyu kazanılan deneyimler de kişiliği etkiler. Birey, toplumsal rollerini nasıl üstlenirse üstlensin, kişilik yapısı bu davranışların temelini oluşturur.

Mizaç ve Karakter: Kişiliğin Temel Unsurları

Mizaç, genetik olarak belirlenen ve genellikle yaşam boyu sabit kalan duygu durum eğilimleridir. Mizaç, bireyin genetik mirasıyla yakından ilişkilidir ve kişiliğin değişmeyen bir parçasıdır. Bu yüzden, mizaç bireyin çevresel faktörlerle değil, doğuştan gelen biyolojik yapısıyla ilgilidir.

Karakter ise bireyin toplumsal ve ahlaki değerler doğrultusunda şekillenen davranış kalıplarını ifade eder. Toplumun değerlerine uyum sağlayarak şekillenen karakter, bireyin sosyal çevresiyle nasıl ilişki kurduğunu yansıtır. Karakter, ahlaki yargılar ve toplumsal normlar doğrultusunda bireyin davranışlarını yönlendirir.

Freud’un Psikoanalitik Kişilik Teorisi

Sigmund Freud, kişilik yapısını id, ego ve süperego olarak üç temel yapıda incelemiştir. İd, bireyin ilkel dürtüleri ve arzularını temsil ederken; ego, bireyin rasyonel düşünme ve karar alma süreçlerini yönetir. Süperego ise toplumsal normlara uyum sağlayan ahlaki değerleri içerir. Freud’un teorisine göre, bu üç yapı arasındaki dengenin bozulması bireyin davranışlarında tutarsızlıklara neden olabilir.

Beş Faktör Kişilik Teorisi ve Dışadönüklük

Beş Faktör Kişilik Teorisi, kişiliği beş ana boyutta inceler: dışadönüklük, uyumluluk, sorumluluk, duygusal denge ve deneyime açıklık. Dışadönüklük, bireyin sosyal etkileşimlerde aktif olma ve enerji dolu olma eğilimini ifade eder. Bu kişilik özelliği, bireyin sosyalleşme kapasitesini ve enerjisini belirler.

Hans Eysenck’in biyolojik kişilik teorisine göre, dışadönüklük ve içedönüklük arasındaki fark bireyin sosyal uyarıcılara olan eğilimi ile belirlenir. Dışadönük bireyler, sosyal ve uyarıcı arayışında olurken, içedönük bireyler daha sakin ve içe dönük bir yapıya sahiptir.

Kendini Gerçekleştirme ve Anormal Kişilik Özellikleri

İnsancıl kişilik teorilerine göre, bireyin en önemli amacı kendini gerçekleştirme sürecidir. Bu süreç, bireyin potansiyelini en üst düzeye çıkarma ve anlam arayışında tatmin bulma süreci olarak tanımlanır. Bu teoriye göre, birey ancak kendini gerçekleştirdiğinde tam bir kişilik yapısına ulaşır.

Anormal kişilik özellikleri ise bireyin sosyal işlevselliğini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyen kalıcı davranış kalıplarıdır. Bu özellikler, bireyin sosyal ilişkilerini bozar ve yaşam kalitesini düşürür.

Sonuç

Kişilik, bireyin genetik mirası ve çevresel etkilerle şekillenen karmaşık bir yapıdır. Mizaç, karakter, kimlik ve Freud’un id-ego-süperego modeli gibi kavramlar, kişiliğin anlaşılmasında temel rol oynar. Beş Faktör Kişilik Teorisi, bireylerin sosyal yaşamlarındaki davranışlarını anlamaya yardımcı olurken, insan psikolojisi hakkında derinlemesine bilgi sağlar.

1. Kişilik nedir?

A) Bireyin çevresel etkilere verdiği tepkiler
B) Bireyin sadece genetik özelliklerinden kaynaklanan davranış kalıpları
C) Bireyin duygu, düşünce ve davranışlarında süreklilik gösteren özelliklerin toplamı
D) Bireyin toplumsal rollerini nasıl üstlendiği
E) Bireyin sadece biyolojik süreçleri

Cevap: C) Bireyin duygu, düşünce ve davranışlarında süreklilik gösteren özelliklerin toplamı

Açıklama: Kişilik, bireyin duygusal, düşünsel ve davranışsal özelliklerinde devamlılık gösteren faktörlerin bütünüdür.

2. Mizaç ile ilgili hangisi doğrudur?

A) Mizaç, bireyin toplumsal rollerine dayalı kimliğidir
B) Mizaç, bireyin genetik olarak belirlenen ve genellikle yaşam boyu sabit kalan duygu durum eğilimleridir
C) Mizaç, bireyin çevresel etkilerle sonradan geliştirdiği özelliklerdir
D) Mizaç, bireyin yalnızca bilinçli kararlarının sonucudur
E) Mizaç, bireyin sadece öğrenme yoluyla geliştirdiği davranış kalıplarıdır

Cevap: B) Mizaç, bireyin genetik olarak belirlenen ve genellikle yaşam boyu sabit kalan duygu durum eğilimleridir

Açıklama: Mizaç, bireyin genetik yapısı doğrultusunda belirlenen ve yaşam boyunca pek değişmeyen duygu durum özellikleridir.

3. Karakter neyi ifade eder?

A) Bireyin doğuştan getirdiği biyolojik eğilimleri
B) Bireyin genetik mirasını
C) Bireyin sosyal çevresinde edindiği kimlikleri
D) Bireyin anlık duygusal tepkilerini
E) Bireyin toplumsal ve ahlaki değerler doğrultusunda şekillenen davranış kalıplarını

Cevap: E) Bireyin toplumsal ve ahlaki değerler doğrultusunda şekillenen davranış kalıplarını

Açıklama: Karakter, bireyin toplumsal ve ahlaki değerlerine göre şekillenen kalıcı davranış kalıplarını ifade eder.

4. Kimlik ile ilgili hangisi doğrudur?

A) Kimlik, bireyin sadece biyolojik özelliklerine dayalıdır
B) Kimlik, bireyin kendisini nasıl tanımladığı ve toplumda nasıl bir yer edindiği ile ilgilidir
C) Kimlik, sadece bireyin doğuştan gelen özelliklerine bağlıdır
D) Kimlik, bireyin yalnızca mesleki rolü ile ilgilidir
E) Kimlik, bireyin sadece kültürel arka planından kaynaklanır

Cevap: B) Kimlik, bireyin kendisini nasıl tanımladığı ve toplumda nasıl bir yer edindiği ile ilgilidir

Açıklama: Kimlik, bireyin kendisini nasıl algıladığı, çevresine nasıl yansıttığı ve toplum içinde nasıl bir rol oynadığı ile ilgilidir. Bu süreç, bireyin biyolojik, sosyal, kültürel ve psikolojik özelliklerinin bir kombinasyonu ile şekillenir. Sadece biyolojik, doğuştan gelen ya da kültürel faktörlere indirgenemez. Ayrıca, mesleki rol kimliğin yalnızca bir parçasıdır; tüm kimliği ifade etmez. Toplum içindeki yer ve bireyin öz algısı kimliğin temel unsurlarını oluşturur.

5. Freud’un psikoanalitik kişilik teorisinde, id, ego ve süperego’nun işlevleri nelerdir?

A) İd bilinçli kararları, ego ahlaki yargıları, süperego ise biyolojik dürtüleri yönetir
B) İd ilkel dürtüleri, ego rasyonel yönetimi, süperego ise toplumsal normlara uyumu temsil eder
C) İd çevresel etkileri, ego genetik eğilimleri, süperego ise öğrenmeyi temsil eder
D) İd toplumsal normları, ego ahlaki değerleri, süperego ise bilinçdışı süreçleri temsil eder
E) İd duygusal tepkileri, ego mantıklı kararları, süperego ise kimlik gelişimini temsil eder

Cevap: B) İd ilkel dürtüleri, ego rasyonel yönetimi, süperego ise toplumsal normlara uyumu temsil eder

Açıklama: Freud’un teorisine göre, id ilkel dürtüleri yönetir, ego rasyonel kararlar alır ve süperego toplumsal normlara uyum sağlar.

6. Beş Faktör Kişilik Teorisi’ne göre, “dışadönüklük” hangi özellikleri içerir?

A) Yaratıcılık ve yenilik arayışı
B) Düzenlilik ve dikkat
C) Empati ve işbirliği
D) Sosyallik ve enerji
E) Duygusal istikrar ve stresle başa çıkma

Cevap: D) Sosyallik ve enerji

Açıklama: Dışadönüklük, bireyin sosyal ortamlarda aktif olması ve enerji dolu bir yapıya sahip olması ile ilgilidir.

7. Hans Eysenck’in biyolojik kişilik teorisine göre, dışadönüklük ve içedönüklük arasındaki fark nedir?

A) Dışadönük bireyler daha fazla stres yaşarken, içedönük bireyler daha az stres yaşar
B) Dışadönük bireyler sosyal ve uyarıcı arayışında olurken, içedönük bireyler daha sakin ve içe dönük olma eğilimindedir
C) Dışadönük bireyler genetik olarak daha az etkilenirken, içedönük bireyler genetik faktörlerden daha fazla etkilenir
D) Dışadönük bireyler daha duygusal, içedönük bireyler ise daha mantıklı olur
E) Dışadönük bireyler empati yoksunluğu yaşarken, içedönük bireyler daha empatik olur

Cevap: B) Dışadönük bireyler sosyal ve uyarıcı arayışında olurken, içedönük bireyler daha sakin ve içe dönük olma eğilimindedir

Açıklama: Eysenck’e göre dışadönük bireyler sosyal ortamlarda uyarıcı arayışı içindedir, içedönük bireyler ise daha içe dönük ve sakin bir yapı sergiler.

8. İnsancıl kişilik teorilerine göre, bireyin kendini gerçekleştirme süreci nedir?

A) Bireyin potansiyelini en üst düzeye çıkarma ve anlam arayışında tatmin bulma süreci
B) Bireyin toplumsal normlara uyum sağlaması
C) Bireyin içedönük kişilik özelliklerini geliştirmesi
D) Bireyin biyolojik dürtülerini kontrol altına alması
E) Bireyin çevresel faktörlere direnç göstermesi

Cevap: A) Bireyin potansiyelini en üst düzeye çıkarma ve anlam arayışında tatmin bulma süreci

Açıklama: İnsancıl teorilere göre, birey kendini gerçekleştirme yolunda potansiyelini en üst düzeye çıkararak tatmin bulur.

9. Anormal kişilik özellikleri ile ilgili hangisi doğrudur?

A) Anormal kişilik özellikleri, bireyin sosyal ilişkilerini ve yaşam kalitesini olumlu yönde etkiler
B) Anormal kişilik özellikleri, bireyin sosyal işlevselliğini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyen kalıcı davranış kalıplarıdır
C) Anormal kişilik özellikleri sadece geçici bir durumdur
D) Anormal kişilik özellikleri genellikle çevresel faktörlerle sınırlıdır
E) Anormal kişilik özellikleri, bireyin işlevselliği üzerinde herhangi bir etkisi yoktur

Cevap: B) Anormal kişilik özellikleri, bireyin sosyal işlevselliğini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyen kalıcı davranış kalıplarıdır

Açıklama: Anormal kişilik özellikleri, bireyin sosyal işlevlerini bozarak yaşam kalitesini düşüren kalıcı davranış bozukluklarıdır.

10. Kişilik ve kimlik arasındaki ilişki hakkında hangisi doğrudur?

A) Kimlik, bireyin içsel dünyasını ve duygusal tepkilerini belirler
B) Kişilik, bireyin toplumsal rollerini ve sosyal kimliğini belirler
C) Kimlik, bireyin kendisini nasıl tanımladığı; kişilik ise bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını nasıl ifade ettiği ile ilgilidir
D) Kişilik, bireyin sosyal kimliğini tamamen belirler
E) Kişilik ve kimlik birbirinden bağımsız kavramlardır

Cevap: C) Kimlik, bireyin kendisini nasıl tanımladığı; kişilik ise bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını nasıl ifade ettiği ile ilgilidir

Açıklama: Kimlik, bireyin toplum içindeki rolünü nasıl tanımladığını ifade ederken; kişilik, bireyin duygu ve düşüncelerini ifade ediş biçimidir.