Ata Aöf Ailelerle Sosyal Hizmet Ünite -1

Tarih boyunca farklı toplumlarda yapısal ve işlevsel değişimlere uğrayan aile, her toplumda kendine özgü bir yapıya sahip olmasına rağmen evrensel bir kurum olarak varlığını sürdürmüştür. Aile, toplumsal yapılar içinde en temel ve önemli kurum olarak kabul edilir. Evrensel bir kurum olan aileyi diğer sosyal kurumlardan ayıran belli başlı özellikler, Maclver ve Page tarafından şöyle sıralanmaktadır:

– Duygusal temele dayanır: Aile ilişkileri, duygusal bağlar üzerine kuruludur.
– Şekillendirme özelliği vardır: Aile bireylerinin kişisel ve toplumsal gelişimlerine yön verir.
– Kapsamı sınırlıdır: Aile, geniş toplum içindeki en küçük sosyal birimdir.
– Çekirdek niteliği taşır: Aile, toplumsal yapının çekirdek bir parçası olarak kabul edilir.
– Sorumluluk içerir: Aile üyelerinin birbirine karşı sorumlulukları bulunur.
– Toplumsal kurallarla çevrilidir: Ailenin işleyişi, toplumsal norm ve kurallarla düzenlenir.
– Süreklilik ve geçicilik özelliği taşır: Aile ilişkileri, hem kalıcı hem de zamanla değişime uğrayabilir.
Aile kavramı, toplumsal değişimlere paralel olarak zaman içerisinde yapısal değişikliklere uğramıştır. Bu değişimlerin temelinde üç önemli faktör bulunmaktadır:

1- Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş: Üretim biçimlerindeki değişim, aile yapısını da etkilemiştir.
2- Feodalizmin gerilemesi ve kapitalist üretim ilişkilerinin yaygınlaşması: Tarım üretimi elit grupların tekelinden çıkarak endüstriyel üretime dönüşmüştür.
3- Bireylerin özgür iradelerine göre hareket etme eğilimindeki artış: Geleneksel toplumsal normlara göre belirlenen davranışlar, yerini bireylerin özgür seçimlerine bırakmıştır.

Ailelerin sınıflandırılmasına yönelik farklı yaklaşımlar mevcuttur ve aile tipleri çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma ölçütlerinden bazıları şunlardır:

1- Egemenlik ilişkilerine göre aile tipleri:

– Patriarkal (Babaerkil) Aile: Ailede kararların babanın egemenliğinde alındığı aile türüdür.
– Matriarkal (Anaerkil) Aile: Egemenliğin annede olduğu aile yapısıdır.
– Egaliter (Eşitlikçi) Aile: Anne ve babanın eşit şekilde söz sahibi olduğu aile modeli.

2- Evlenme biçimlerine göre aileler:

– Monogamik Aile: Tek eşlilik esasına dayanan aile türü.
– Poligamik Aile: Birden fazla eşin olduğu aile modeli. Bu modelin alt türleri de bulunmaktadır:
– Polijini: Bir erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi.
– Poliandri: Bir kadının birden fazla erkekle evlenmesi.

3- Akrabalık ilişkilerine göre aile tipleri:

– Patrilineal (Baba soyuna dayalı) Aile: Bireyin baba tarafından akrabalarıyla ilişkide olduğu aile türü.
– Matrilineal (Ana soyuna dayalı) Aile: Bireyin anne tarafından akrabalarıyla ilişkide olduğu aile yapısı.
– Bilineal (Hem ana hem baba soyuna dayalı) Aile: Bireyin hem anne hem baba soyundan gelen akrabalarla ilişkisini sürdüren aile yapısı.

4- İkamet şekline göre aile tipleri:

– Patrilokal Aile: Evlendikten sonra kadının, erkeğin ailesinin yanında yaşamaya başladığı aile.
– Matrilokal Aile: Evlendikten sonra erkeğin, kadının ailesinin yanında yaşadığı aile.
– Neolokal Aile: Evlendikten sonra çiftin bağımsız olarak kendi evlerini kurdukları aile tipi.

Aile yapısındaki bu farklılıklar ve değişimler, geniş aile ve çekirdek aile gibi yaygın iki temel aile biçimiyle de ifade edilmektedir:

– Geniş Aile: Geleneksel toplumlarda sıklıkla görülen, birden fazla kuşağın bir arada yaşadığı ve birçok kişinin aynı evde ya da birbirine yakın evlerde oturduğu aile yapısıdır. Bu tür ailelerde ekonomik işlevler kolektif olarak yerine getirilir ve aile içi kararlar büyük oranda erkekler ve yaşlılar tarafından alınır.
– Çekirdek Aile: Sanayileşmiş toplumlarda yaygın olan bu aile türünde sadece anne, baba ve çocuklardan oluşan iki kuşak bir arada yaşar. Ekonomik olarak bağımsız olan bu aile türünde, bireyler kendi kararlarını alma ve kendi potansiyellerini geliştirme fırsatına sahiptirler.

Sanayi sonrası toplumlarda aile yapıları, geniş ve çekirdek aile modellerinin yanında yeni yaşam biçimleri ve aile türleri de ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında; tek ebeveynli aileler, karışık aileler, birlikte yaşam modeli ve yolcu aileler sayılabilir. Bu aile türleri, modern toplumların sosyal yapılarındaki değişimlerin bir sonucudur.

Aile, toplumsal yapı içerisindeki işlevleri ile vazgeçilmez bir kurum olma özelliğini taşır. Aile işlevleri, biyolojik, psikolojik, sosyal ve ekonomik alanlarda çeşitlenir ve ailelerin topluma kazandırdığı bireylerin sosyal hayata entegrasyonunu sağlar.

1. Türk Aile Yapısı Özel İhtisas Komisyonu tarafından yapılmış olan aile tanımında aşağıdaki ifadelerden hangisi yer almaz?

A) Kan bağlılığı, evlilik ve diğer yasal yollardan akrabalık ilişkisi
B) Çoğunlukla aynı evde yaşayan bireyler
C) Bireylerin cinsel, psikolojik, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarının karşılanması
D) Topluma uyum ve katılımın sağlanması
E) Maddî ve manevî zenginliklerin kuşaktan kuşağa aktarılması

Cevap: E) Maddî ve manevî zenginliklerin kuşaktan kuşağa aktarılması

Açıklama: Türk Aile Yapısı tanımı, bireylerin yaşamsal ihtiyaçlarını ve toplumsal uyumu içerir, ancak zenginlik aktarımı tanımda yer almaz.

2. Evrensel bir kurum olan ailenin diğer sosyal kurumlardan farklı olarak taşıdığı özelliklerden hangisi aşağıda yanlış verilmiştir?

A) Şekillendirme özelliğine sahiptir.
B) Kapsamı sonsuzdur.
C) Üyelerinin sorumlulukları vardır.
D) Toplumsal kurallarla çevrilidir.
E) Hem sürekli hem de geçici bir özelliği vardır.

Cevap: B) Kapsamı sonsuzdur.

Açıklama: Ailenin kapsamı toplum içinde sınırlıdır ve toplumsal kurallarla çevrilidir. “Sonsuz” kapsam ifadesi doğru değildir.

3. Aile yapısında değişimlere neden olan etkenler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Tarıma dayalı üretimden sanayi üretimine geçiş
B) Bireylerin geleneksel yaklaşımla belirlenmiş standartlara göre eylemde bulunması
C) Mesleklerde farklılaşma ve özelleşme
D) Bireylerin kendi özgür iradelerine göre davranmalarında görülen artış
E) Üretimin aile içinden aile kontrolündeki diğer odaklara geçmesi

Cevap: B) Bireylerin geleneksel yaklaşımla belirlenmiş standartlara göre eylemde bulunması

Açıklama: Geleneksel yaklaşımlar aile yapısındaki değişimi desteklemez; modern değişimlere daha çok özgür irade ve farklılaşma neden olur.

4. “Yeni doğan bireyin sadece baba tarafından akrabalarıyla ilişkide bulunması ve baba soyunu izlemesi sonucu ortaya çıkan aile” ifadesine karşılık gelen aile tipi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Monogamik
B) Poligamik
C) Bilineal
D) Matrilineal
E) Patrilineal

Cevap: E) Patrilineal

Açıklama: Patrilineal aile yapısı, soyun baba tarafından izlenmesiyle karakterize edilir.

5. Geniş ailenin özelliklerinden hangisi yanlış verilmiştir?

A) Bireysel istek ve ihtiyaçlar ön plandadır.
B) Birkaç kuşaktan oluşur.
C) Tüm ailenin ihtiyaçları aynı gelir kaynağından karşılanır.
D) Hiyerarşik bir yapı söz konusudur.
E) İş bölümü ve rol farklılığı mevcuttur.

Cevap: A) Bireysel istek ve ihtiyaçlar ön plandadır.

Açıklama: Geniş aile yapısında bireysel istek ve ihtiyaçlar ön planda değildir, genellikle kolektif ihtiyaçlar ve sorumluluklar ön plandadır.

6. Endüstri sonrası toplumda aile kurumunda meydana gelen gelişmeler sonucunda ortaya çıkan aile modelleri ve alternatif yaşam biçimleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Tek ebeveynli aile
B) Ana soylu aile
C) Karışık aile
D) Babasız aile
E) Yolcu aile

Cevap: B) Ana soylu aile

Açıklama: Ana soylu aile (matrilineal) geleneksel bir aile modeli olup, endüstri sonrası ortaya çıkan alternatif yaşam biçimleri arasında sayılmaz.

7. McMaster tarafından aile işlevlerine ilişkin yapılmış sınıflandırmanın boyutları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Statü sağlama
B) Problem çözme
C) Roller
D) Gereken ilgiyi gösterme
E) Davranış kontrolü

Cevap: A) Statü sağlama

Açıklama: McMaster modeli aile işlevlerinde statü sağlama yerine, problem çözme, roller ve davranış kontrolü gibi işlevlere odaklanır.

8. Ailede iletişimin sağlıklı olduğunu gösteren iletişim türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Açık-Doğrudan
B) Açık-Dolaylı
C) Örtük-Doğrudan
D) Örtük-Dolaylı
E) Açık-Yarı Dolaylı

Cevap: A) Açık-Doğrudan

Açıklama: Sağlıklı aile içi iletişim açık ve doğrudan yapılır. Bu tür iletişimde yanlış anlamaların önüne geçilir.

9. Duygusal katılım düzeylerinden sembiyotik katılımı aşağıdakilerden hangisi ifade eder?

A) Aile bireyleri birbirleriyle ilgilenmeyip sadece pratik işleri yürütürler.
B) Aile bireylerinin birbirlerinin etkinliklerine entelektüel düzeyde katıldıklarına ilişkin bazı ipuçları olmakla beraber bireylerin birbirlerine duygusal yatırımları yoktur.
C) Ben merkezcil düzeyde katılım vardır, kişi kendi duygusal gereksinimlerini karşılamak üzere diğerleriyle ilgilenir.
D) Bireyler birbirlerinin yaşamı ve etkinlikleriyle derin bir şekilde empati yapabilme yeteneğindedir.
E) İki ya da daha fazla aile bireyi arasındaki sınırların bulanık ve ilişkilerin yoğun olması söz konusudur.

Cevap: E) İki ya da daha fazla aile bireyi arasındaki sınırların bulanık ve ilişkilerin yoğun olması söz konusudur.

Açıklama: Sembiyotik katılım, bireyler arasındaki sınırların bulanık olduğu ve ilişkilerin yoğun olduğu durumu ifade eder.

10. Ailenin, üyelerinin davranışlarına standart koyma ve disiplin sağlama biçimlerinden hangisi en sağlıklı olanıdır?

A) Katı kontrol
B) Esnek kontrol
C) Değişken kontrol
D) Gevşek kontrol
E) Kaotik kontrol

Cevap: B) Esnek kontrol

Açıklama: Esnek kontrol, disiplin sağlarken üyelerin ihtiyaçlarına uygun hareket etme imkanı tanır ve en sağlıklı yöntem olarak kabul edilir.

1- Aile hangi temel ihtiyaçları karşılar?

A) Sadece ekonomik
B) Sadece sosyal
C) Fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik
D) Sadece psikolojik
E) Hiçbiri

Cevap : C) Fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik

Açıklama : Aile, bireylerin bu dört temel ihtiyacını karşılayan bir sosyal birimdir.

2- Aile yapısındaki değişikliklerin temel nedenlerinden biri nedir?

A) Teknolojinin gelişmesi
B) Tarıma dayalı üretimden sanayiye geçiş
C) Eğitim seviyesinin artması
D) Bireylerin yalnız yaşama isteği
E) Medya etkisi

Cevap : B) Tarıma dayalı üretimden sanayiye geçiş

Açıklama : Sanayi devrimi, aile yapısındaki önemli değişimlerin nedenlerinden biridir.

3- Patriarkal aile ne anlama gelir?

A) Anne egemenliğine dayalı aile
B) Babanın egemen olduğu aile
C) Eşitlikçi bir aile
D) Anne ve babanın eşit olduğu aile
E) Çocukların egemen olduğu aile

Cevap : B) Babanın egemen olduğu aile

Açıklama : Patriarkal aile, babanın egemen olduğu aile yapısını ifade eder.

4- Neolokal aile nedir?

A) Kadının erkeğin ailesi ile yaşadığı aile
B) Çiftin bağımsız bir eve taşındığı aile
C) Çiftin kadının ailesiyle yaşadığı aile
D) Çocukların ebeveynlerle yaşadığı aile
E) Büyükbabanın başkanlık ettiği aile

Cevap : B) Çiftin bağımsız bir eve taşındığı aile

Açıklama : Neolokal aile, evlendikten sonra çiftin kendi bağımsız evlerini kurduğu aile tipidir.

5- Geniş aile hangi özelliği taşır?

A) İki kuşaktan oluşur
B) Üç veya daha fazla kuşağı içerir
C) Sadece ebeveyn ve çocukları içerir
D) Çiftin ayrı evde yaşadığı bir yapı
E) Çekirdek aile yapısındadır

Cevap : B) Üç veya daha fazla kuşağı içerir

Açıklama : Geniş aile, büyükbaba, anne-baba ve çocuklardan oluşan birden fazla kuşağı kapsar.

6- Tek ebeveynli aile nedir?

A) Sadece annenin veya babanın sorumluluğunda olan aile
B) Eşlerin eşit sorumluluğu paylaştığı aile
C) Babanın olmadığı aile
D) Annenin olmadığı aile
E) Çocukların tek başına yaşadığı aile

Cevap : A) Sadece annenin veya babanın sorumluluğunda olan aile

Açıklama : Tek ebeveynli aile, çocukların yalnızca bir ebeveynle yaşadığı aile türüdür.

7- Aşağıdakilerden hangisi, geniş aile ile çekirdek aile arasındaki farklardan biridir?

A) Geniş aile sadece iki kuşaktan oluşur
B) Çekirdek ailede daha az akraba bağı vardır
C) Geniş ailede bireyler bağımsız hareket eder
D) Çekirdek aile çok sayıda kuşağı içerir
E) Geniş ailede bireysel özgürlükler fazladır

Cevap : B) Çekirdek ailede daha az akraba bağı vardır

Açıklama : Çekirdek aile, sadece anne-baba ve çocuklardan oluşurken geniş aile daha fazla akraba içerir.

8- Poligamik aile ne anlama gelir?

A) Tek eşlilik
B) Birden fazla eşliliğe dayalı aile
C) Anne egemenliğine dayalı aile
D) Baba egemenliğine dayalı aile
E) Eşitlikçi aile yapısı

Cevap : B) Birden fazla eşliliğe dayalı aile

Açıklama : Poligamik aile, birden fazla eş ile kurulan aile yapısını ifade eder.

9- Aşağıdakilerden hangisi, neolokal ailenin bir özelliğidir?

A) Çiftin bağımsız bir eve taşınması
B) Kadının ailesiyle yaşaması
C) Babanın evinde yaşamak
D) Anne ve babanın ayrı yaşaması
E) Eşitlikçi yapı

Cevap : A) Çiftin bağımsız bir eve taşınması

Açıklama : Neolokal ailede çift, kendi bağımsız evlerinde yaşar.

10- Ailenin toplumsal işlevlerinden biri nedir?

A) Bireylerin bireysel isteklerine öncelik vermek
B) Topluma uyum ve katılım sağlamak
C) Sadece ekonomik ihtiyaçları karşılamak
D) Bireyleri bağımsız hale getirmek
E) Akrabalarla ilişkileri koparmak

Cevap : B) Topluma uyum ve katılım sağlamak

Açıklama : Aile, bireylerin topluma uyum sağlamasında ve katılmalarında önemli bir rol oynar.