Ata Aöf Ailelerle Sosyal Hizmet Ünite -12

Engellilik Kavramı

Engellilik, geçmişten günümüze toplumda dezavantajlı gruplar için kullanılan bir terimdir ve genellikle fiziksel ya da zihinsel sorunları olan kişilere işaret eder. Bu kişiler, çoğu zaman toplumdan dışlanmış ve acıma duygusuyla karşılanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Dünya Engellilik Raporu’na göre, dünya genelinde engelli bireylerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu artışın temel nedenlerinden biri nüfusun yaşlanmasıdır. Yaşlı bireylerde engellilik riski daha yüksektir ve kronik hastalıklar, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar ve zihinsel rahatsızlıklar gibi sağlık sorunları engellilik oranını artırmaktadır. Özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde, engellilik nedeniyle kaybedilen yılların %66,5’inin kronik hastalıklardan kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

Engellilik Tanımı

Engellilik kavramı, çeşitli kurumlar tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) engelliliği üç farklı başlıkta tanımlamaktadır:

– Yetersizlik (Impairment): Psikolojik, fizyolojik ve anatomik (fiziksel) yapı ya da fonksiyonlarda eksiklik veya anormallik durumu.

– Özürlülük (Disability): Normal sınırlar içerisinde bir aktiviteyi gerçekleştirmekteki kısıtlılık ya da yetersizlik.

– Engellilik (Handicap): Yetersizlik veya özür nedeniyle yaşa, cinsiyete, sosyal ya da kültürel faktörlere bağlı olarak kişinin sosyal rollerini yerine getirememe durumu.

Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre, engellilik doğuştan veya sonradan çeşitli nedenlerle bedensel, zihinsel ya da sosyal yetenek kaybı yaşayan ve bu nedenle günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmekte zorlanan kişiler için kullanılır. Engelli bireyler genellikle düşük eğitim başarıları, daha az ekonomik fırsatlar ve daha yüksek yoksulluk oranları ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu durum, büyük ölçüde onların yaşadığı sosyal engellerden kaynaklanmaktadır.

Engelliliğin Nedenleri

Engellilik, birçok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir ve bu nedenlerin çoğu aslında önlenebilir durumdadır. Engellilik nedenleri genel olarak üç başlık altında incelenebilir:

1- Doğum Öncesi Nedenler (Prenatal): Anneye bağlı sağlık sorunları, yetersiz beslenme, radyasyon maruziyeti, viral ve bakteriyel enfeksiyonlar, erken ya da geç yaşta hamilelik, alkol ve sigara kullanımı gibi nedenler doğum öncesi engelliliğe neden olabilir.

2- Doğum Sırası Nedenler (Natal): Doğumun uzman olmayan kişiler tarafından yapılması, dar pelvis, kordon komplikasyonları gibi nedenler de engelliliğe yol açabilir.

3- Doğum Sonrası Nedenler (Postnatal): Doğum sonrası yaşanan hastalıklar, ateşli hastalıklar, yetersiz beslenme, çocuk felci gibi etkenler engelliliğe neden olabilir. Ayrıca kazalar, doğal afetler ve yaşlılık gibi etkenler de bu kategoride değerlendirilir.

Engelliliğin Sınıflandırılması

Engellilik, farklı türlerde sınıflandırılabilir ve bu türler arasında kesin sınırlar bulunmamakla birlikte genel olarak aşağıdaki gruplar altında incelenir:

– Ortopedik Engelliler: Hareket kabiliyetinde eksiklik olan kişilerdir. Baston, koltuk değneği veya tekerlekli sandalye gibi yardımcı cihazlarla hareket ederler.

– Görme Engelliler: Tam veya kısmi görme kaybı yaşayan kişilerdir. Körler ve az görenler olarak gruplandırılırlar.

– İşitme Engelliler: Tek ya da iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybı yaşayan kişilerdir. Sağırlar ve ağır işitenler olarak iki gruba ayrılırlar.

– Zihinsel Engelliler: Zihinsel fonksiyonları normalin altında olan kişilerdir. Hafif, orta ve ağır dereceli zeka geriliği olarak sınıflandırılırlar.

– Otizm Spektrum Bozukluğu: Genetik orijinli, sosyal ve iletişimsel bozukluklarla karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluktur.

– Diğer Engelliler: Süreğen hastalıkları olan, örneğin kanser, kalp hastalıkları, sinir sistemi bozuklukları gibi hastalıklarla mücadele eden bireylerdir.

Engelli Bireylerin ve Ailelerinin Karşılaştığı Zorluklar

Engelli bir bireye sahip olmak, aile yapısında çeşitli değişikliklere yol açar. Aileler, engelli bireylerin bakımını üstlenirken ekonomik ve psikososyal zorluklarla karşılaşabilirler. Özellikle ekonomik zorluklar, rehabilitasyon ve tedavi süreçlerinin uzun süreli olması aileler için önemli bir yük oluşturabilir.

Sosyal hizmet uygulamaları, engelli bireylerin ve ailelerinin bu zorluklarla başa çıkmasına yardımcı olmayı amaçlar. Sosyal çalışmacılar, bireysel ve aile görüşmeleri ile hem engelli bireylerin hem de ailelerinin sosyal yaşamlarına destek olmayı hedefler.

1. Dar pelvis, erken ya da geç doğum engelliliğin hangi nedenleri arasında sayılmaktadır?

a) Doğum öncesi nedenler
b) Doğum sırası nedenler
c) Doğum sonrası nedenler
d) Sekonder koşul nedenleri
e) Yaşa bağlı nedenler

Cevap: b) Doğum sırası nedenler

Açıklama: Dar pelvis ve erken/ geç doğum, doğum sırasında karşılaşılan komplikasyonlar olup engellilik nedenleri arasında yer almaktadır.

2. İşitme kaybı 71-90 dB arasında olan kişiler nasıl adlandırılmaktadır?

a) Orta derecede işitme kaybı bulunanlar
b) Orta ileri derecede işitme kaybı bulunanlar
c) İleri derecede işitme kaybı bulunanlar
d) Çok ileri derecede işitme kaybı bulananlar
e) Hafif derecede işitme kaybı bulunanlar

Cevap: c) İleri derecede işitme kaybı bulunanlar

Açıklama: 71-90 dB arasında işitme kaybı olan kişiler, ileri derecede işitme kaybı bulunanlar olarak adlandırılır.

3. IQ seviyesi 20-35 olan zihinsel engelli birey nasıl adlandırılmaktadır?

a) Çok ağır derecede zekâ geriliği bulunanlar
b) Ağır derecede zekâ geriliği bulunanlar
c) Orta derecede zekâ geriliği bulunanlar
d) Hafif derecede zekâ geriliği bulunanlar
e) Çok hafif derecede zekâ geriliği bulunanlar

Cevap: b) Ağır derecede zekâ geriliği bulunanlar

Açıklama: IQ seviyesi 20-35 arasında olan bireyler, ağır derecede zekâ geriliği olarak sınıflandırılır.

4. “Çoğunlukla sözel dili çok sınırlı kullanılan ya da hiç kullanmayan bu çocuklar iletişimin diğer biçimlerinde de önemli gecikmeler göstermektedirler. Bu tanı grubundaki çocuklarda motor problemlere ek olarak mide-bağırsak problemleri ve kemik yoğunluğu anomalileri sıklıkla görülmektedir.” Verilen açıklamalar aşağıdaki otizm çeşitlerinden hangisine aittir?

a) Asperger Sendromu
b) Yaygın Gelişimsel Bozukluk
c) Çocukluğun Dezintegratif Bozukluğu
d) Rett Sendromu
e) Spektrum Bozukluğu

Cevap: d) Rett Sendromu

Açıklama: Rett Sendromu, özellikle sözel dilin sınırlı olduğu ve motor sorunların da eşlik ettiği bir nörogelişimsel bozukluktur.

5. Afazi hangi engel grubuna girmektedir?

a) Görme engelliler
b) İşitme engelliler
c) Zihinsel engelliler
d) Ortopedik engelliler
e) Dil ve konuşma engelliler

Cevap: e) Dil ve konuşma engelliler

Açıklama: Afazi, dil ve konuşma bozuklukları kapsamında değerlendirilir.

6. Engelli bir çocuğa sahip aile bu durumu kabul edebilmek için çeşitli aşamalardan geçer. Aşağıdakilerden hangisi 2. aşamadaki tepkilerden biridir?

a) Şok
b) İnkâr
c) Depresyon
d) Suçluluk
e) Pazarlık

Cevap: d) Suçluluk

Açıklama: İkinci aşamada suçluluk, ebeveynlerin çocuklarının engelli olma durumu nedeniyle kendilerini suçlamasıdır.

7. Engellilerle sosyal hizmet uygulamasında kurulan grupların hangisinde gruba dâhil olan her üyenin duygularının farkına varması ve bu duygularının birbirleri üzerindeki etkilerini görmesi amaçlanır?

a) Destek gruplar
b) Eğitici gruplar
c) Etkileşim grupları
d) Toplumsallaşma grupları
e) Önleyici gruplar

Cevap: c) Etkileşim grupları

Açıklama: Etkileşim gruplarında bireylerin duygularının farkına varılması ve bu duyguların grup içerisindeki etkilerinin analiz edilmesi amaçlanır.

8. Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Bir aktiviteyi normal tarzda veya normal kabul edilen sınırlar içinde gerçekleştirmedeki kısıtlık veya yetersizlik.” şeklinde tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

a) Yetersizlik
b) Özürlülük
c) Engellilik
d) Komorbidite
e) Duyuşsak bozukluk

Cevap: b) Özürlülük

Açıklama: Özürlülük, bir aktiviteyi normal sınırlar içerisinde gerçekleştirememe durumu olarak tanımlanır.

9. Gerekli düzeltmelerden sonra iyi gören gözündeki görme keskinliği 20/200 ya da az görme alanı kaç dereceden az olan kişiler kör olarak adlandırılır?

a) 10
b) 15
c) 20
d) 30
e) 40

Cevap: c) 20

Açıklama: 20 derecenin altındaki görme alanı, görme keskinliğinde ciddi kayıp yaşayan bireylerin kör olarak adlandırılmasına neden olur.

10. Engelli bireylerin yaşamlarını sınırlandıran koşullardan hangisi aşağıda yanlış verilmiştir?

a) Artan bağımlılık
b) Düşük eğitim
c) Yüksek yoksulluk
d) Kötü sağlık koşulları
e) Artan ekonomik katılım

Cevap: e) Artan ekonomik katılım

Açıklama: Engelli bireylerin ekonomik katılımı genellikle düşüktür. Artan ekonomik katılım yanlış verilmiştir.