Auzef İnsan Davranışı ve Sosyal Çevre -1 Ünite -4

Başlamadan Önce

Bu bölümde, önceki kısımda yer almayan davranışsal, ekolojik ve etolojik çocuk gelişim kuramları ele alınacaktır. Bu çağdaş psikolojik kuramlar, çocuğun gelişim sürecine dair yeni bilgi sağlamanın yanı sıra, çocuğa ve genel olarak insana yönelik bakış açımızı şekillendiren yönelimler sunar. Sosyal hizmet öğrencilerinin bu kuramlar sayesinde çocuk gelişimini çok yönlü olarak değerlendirmeleri beklenmektedir.

Birlikte Düşünelim

İnsanı diğer canlılardan ayıran özelliklerin neler olduğunu düşünüyorsunuz?
İnsanın diğer canlılara benzer özellikleri nelerdir?
Yaşamda her şeyin birbiriyle ilişkili olduğunu düşünüyor musunuz? Neden?
Bu ilişkileri nasıl tanımlayabilirsiniz?
Kazanımlar

Konu Kazanım Nasıl Elde Edileceği

Çocuk Gelişiminde Davranışsal, Etolojik ve Ekolojik Kuramlar Bu kuramlar çerçevesinde çocuk gelişiminde davranış ve çevrenin rolü öğrenilecektir. Metinler, durum örnekleri, yaşantılar ve interaktif materyaller aracılığıyla daha kolay anlaşılacaktır.
Anahtar Kavramlar

Bağlam
Bilgi işleme
Bilişsel gelişim kuramı
Çocuk gelişimi
Davranışçılık
Ekolojik sistemler kuramı
Etoloji
Kuram
Olgunlaşma
Psikoanalitik bakış açısı
Psikoseksüel kuram
Bilişsel Kuramlar
Sürekli gelişim

Giriş

Birkaç yıl önce, kitapçıda rastladığım “Ne Biliyorsam Anaokulunda Öğrendim” başlıklı kitap, insan gelişimi ve öğrenmenin en basit anlardan bile nasıl başlayabileceğini gözler önüne seriyordu. Kitabın yazarının, Robert Fulghum’un, gündelik olayları nasıl büyük derslere çevirdiğini görünce şaşırdım. Bu, insanoğlunun çocukluktan itibaren hayatı anlamlandırmak için basit ama derin deneyimlerden nasıl dersler çıkardığını düşündürüyor.

Farklı kültürlerde büyüyen insanlar, birbirinden farklı anılara ve oyunlara sahip olsalar da, temel deneyimlerde ve hislerde benzerlikler taşır. Örneğin, çocukken simit ve gazoz keyfi yaptığım Ankara Atatürk İlkokulu’ndaki anılarım, Fulghum’un Amerikalı bir çocuğun anaokulu anılarıyla benzer bir duygusal bağ kurduruyor. Bu evrensel bağ, çocuk gelişiminde ele alınan temel yaklaşımlar için ilham kaynağıdır.

Çağdaş Çocuk Gelişim Kuramları II

Davranışsal Kuramlar

Davranışsal kuramlar, çocuk gelişiminde çevrenin etkisini merkeze alır. Watson ve Pavlov gibi öncülerin çalışmaları, davranışların çevresel uyarıcılara nasıl tepki verdiğini göstermiştir. Ivan Pavlov, köpeklerin koşullanma yoluyla belirli uyarıcılara tepki verdiğini keşfetmiş ve bu fenomeni “klasik koşullanma” olarak tanımlamıştır. Benzer şekilde, Watson da çocuklarda klasik koşullanmayı araştırmış ve Küçük Albert deneyi ile çocukların belirli uyarıcılara nasıl tepki geliştirdiğini göstermiştir.

Skinner’ın Operant Şartlanması

Skinner, ödül ve cezanın davranışın tekrarını şekillendirdiği “operant koşullanma” kuramını geliştirmiştir. Ona göre, ödüller olumlu davranışları pekiştirirken, cezalar bu davranışların azalmasına yol açar. Çocuk gelişiminde, ödül ve ceza mekanizmalarının etkisi büyüktür, çünkü çocukların davranışları bu süreçle şekillenir. Skinner, gelişimin ana bileşeni olarak düşünce ve duygulardan ziyade gözlemlenebilir davranışları öne çıkarmıştır.

Bandura’nın Sosyal Bilişsel Kuramı

Albert Bandura, bireylerin çevrelerindeki insanları gözlemleyerek çok sayıda davranış ve düşünce kazandıklarını ifade etmiştir. “Sosyal bilişsel kuram,” çevre ve bilişin çocuk gelişiminde nasıl bir rol oynadığını açıklar. Bu kuram, çocukların çevrelerinde gördükleri davranışları model alarak öğrendiklerini ve bu gözlemlerle toplum içinde gelişim gösterdiklerini vurgular. Bu yaklaşım, çocukların yalnızca ödül ve ceza yoluyla değil, aynı zamanda sosyal öğrenme yoluyla da gelişim gösterdiğini belirtir.

Etolojik Kuram

Etolojik kuram, davranışların evrimsel uyum sağlama sürecindeki rolünü inceler. John Bowlby, çocukların erken dönemde bağlanma ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak etolojik kuramı insan davranışına uyarlamıştır. Bowlby’ye göre, güvenli bir bağlanma geliştiren çocuklar, ilerleyen yaşlarda daha sağlıklı bir gelişim sergilerken, güvensiz bağlanma biçimleri olumsuz davranışlara yol açabilir. Bu, çocuğun ilk ilişkilerinin gelişim üzerindeki önemini gözler önüne serer.

Ekolojik Kuram

Urie Bronfenbrenner, ekolojik sistemler kuramıyla, çocuğun gelişiminin çok katmanlı çevresel sistemler içinde gerçekleştiğini vurgulamıştır. Bu kurama göre, çocuk gelişimini etkileyen beş çevresel sistem vardır:

Mikrosistem: Çocuğun ailesi, okulu ve arkadaş çevresi gibi doğrudan etkileşimde olduğu çevreyi kapsar.
Mezosistem: Farklı mikrosistemler arasındaki ilişkilerle ilgilidir; örneğin, okul ve aile arasındaki bağ.
Ekzosistem: Çocuğun doğrudan içinde yer almadığı ancak dolaylı olarak etkilediği sosyal çevreyi içerir.
Makrosistem: Kültürel değerler, gelenekler ve toplumun genel yapısını kapsar.
Kronosistem: Çocuğun yaşamında zamanla meydana gelen değişimler ve bunların gelişim üzerindeki etkilerini inceler.
Bu sistemler çocuğun içinde bulunduğu çevrenin çok yönlü etkilerini ele alır.

Dinamik Sistemler Bakışı

Dinamik sistemler yaklaşımı, çocuk gelişiminde tüm çevresel ve biyolojik faktörlerin bir bütün olarak ele alınmasını önerir. Çocukların davranışlarındaki küçük değişikliklerin tüm sistemi etkilediği kabul edilir. Bu kuram, çocukların çevreleriyle etkileşimi sırasında kazandıkları yeni becerilerin, gelişim sürecinin önemli bir parçası olduğunu belirtir.

Eklektik Kuramsal Yönelim

Eklektik yaklaşım, tek bir kurama bağlı kalmak yerine, farklı kuramların en uygun yönlerini birleştirir. Çocuk gelişiminin çok yönlü yapısı nedeniyle, her kuramın kendine özgü katkıları vardır. Eklektik yaklaşım, çocuk gelişimini anlamak için en uygun kuramları bir araya getirerek bütüncül bir bakış açısı sunmayı amaçlar.

Çocuk Gelişim Kuramlarının Karşılaştırılması

Bu bölümde ele alınan farklı çocuk gelişim kuramları, çeşitli yönlerden karşılaştırılabilir. Örneğin:

Odağı: Psikoanalitik ve etolojik kuramlar duygusal gelişime odaklanırken, bilişsel kuramlar düşünsel gelişimi inceler.
Gelişim Süreci: Bazı kuramlar gelişimi sürekli bir süreç olarak değerlendirirken, bazıları belirli evrelere ayırır.
Doğumdan Etkilenen Faktörler: Genetik faktörlerin rolü bazı kuramlarda öne çıkarken, bazıları çevresel etkenlere vurgu yapar.
Bu Bölümde Ne Öğrendik?

Bu bölümde, davranışsal, etolojik, ekolojik kuramlar, dinamik sistemler bakışı ve eklektik kuramsal yönelim ele alınmıştır. Çocuk gelişiminde bu kuramlar, her birinin kendine özgü perspektifleri ile çocuk gelişiminin farklı yönlerini anlamamıza yardımcı olur. Farklı kuramların karşılaştırılması, çocuğun gelişim sürecine çok yönlü bir bakış sağlayarak, çocuk gelişiminin tüm boyutlarını kapsamaya çalışır

1- Davranışçılık kuramları arasında adı öne çıkan Rus Fizyolog aşağıdakilerden hangisidir?

A) Watson
B) Erikson
C) Freud
D) Sullivan
E) Pavlov

Cevap: E) Pavlov

Açıklama: Pavlov, davranışçılık kuramlarının temelini atan fizyologlardan biridir. Köpekler üzerinde yaptığı klasik koşullanma deneyleri ile ünlüdür.

2- Çokça bilindiği gibi Pavlov köpeklerin yemek verildiğinde refleks olarak salya salgıladıklarını ortaya koymuştur. Daha sonra zil sesini verilen yemekle eşleştirerek köpeklerin yemek verilmeden de zil sesiyle salya bıraktıklarını tespit etmiş ve buna “klasik koşullanma” adını vermiştir. ……………… ise klasik koşullanmanın çocukların davranışlarındaki etkisini incelemiştir. Yaptığı deneylerde halen çokça tartışılmaktadır. Dikkate alınması gerekecek sayıda bilim adamı, çocukların bu deneylerde kullanılmalarının etik prensiplere uygun olmadığı üzerinde neredeyse hem fikirdirler. Tüm bunlarla birlikte, Watson’ın yaptığı deney göstermiştir ki, yetişkinlerin çocukların davranışlarını uyaran-tepki bağlantısını dikkatle kontrol ederek hareket etmeleri çocuk gelişimi açısından çok önemlidir.

A) Watson
B) Erikson
C) Freud
D) Sullivan
E) Pavlov

Cevap: A) Watson

Açıklama: Watson, klasik koşullanmanın çocuklar üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla “Küçük Albert” deneyi gibi çalışmalar yapmıştır.

3- “İnsan her davranışını mutlak hi, yaşamdan fark ettiği, alma çabası içinde olduğu, anlamlandırdığı bilgi ve deneyimlerle oluşturarak bir sonuç olarak ortaya koyar. Bir davranışı ortaya koymak ne kadar kişi ve etkilenim süreci ile ilgili olsa da, sonuçları ötekilerin o davranışı nasıl tanımladıkları, o davranışla nasıl ilişkilendikleri ve karşı tepkilerinin ne olduğu ile çok ilgilidir. Böyle her davranış, öteki ya da ötekilerin karşı tutum ve davranışlarıyla bize yönelir ve bu iki harman bizim bu davranışı yeniden deneyip, denemeyeceğimizi ortaya koyar. Bir davranışın arkasından ödüllendirici bir uyaran gelirse o davranışın tekrarlanma olasılığı artacağı gibi, bir davranış sonrasında bir cezalandırma söz konusu ise, o davranışın tekrarlanma olasılığı daha zayıftır. Skinner’e göre ödüller ve cezalar davranışı, davranışların yönü ve içeriği ise gelişimi biçimlendirmektedir. Ona göre gelişimin ana kavramı, düşünceler ve duygular değil, …………

A) Davranıştır
B) Bakıştır
C) Algıdır
D) Kültürdür
E) Toplumdur

Cevap: A) Davranıştır

Açıklama: Skinner’e göre, davranışların pekiştirilmesi veya cezalandırılması yoluyla şekillenmesi, gelişimin temel taşı olarak kabul edilir.

4- Opera, gelişimin ödül ve cezaların ortaya çıkardığı davranışsal değişim örüntülerini açıklayan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) İçgörü
B) Yanılma
C) Şartlanma
D) Operant şartlanma
E) Fonksiyonel şartlanma

Cevap: D) Operant şartlanma

Açıklama: Operant şartlanma, Skinner’in davranışların ödüller veya cezalarla değişimini açıklamak için kullandığı bir kavramdır.

5- ‘ ………………… göre davranış, ‘çevre’ ve ‘biliş’ gelişimin anahtar kavramlarıdır. Amerikalı olan Psikolog Albert Bandura bu kuramı oluşturan, önemli bir bilim insanıdır. Bandura kuramında, ‘bilişsel süreçlerin çevreyle ve davranışla önemli bağlantıları’ olduğunu ifade etmektedir. Bu kurama ve bu kuramcılara göre insanlar başkalarını gözleyerek oldukça geniş bir yelpazede davranışlar, düşünceler ve duygular kazandıklarını ve bu gözlemlerini yaşam boyu gelişimin önemli bir kısmını oluşturduğunu vurgulamaktadırlar. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere gelecek ifade aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Sosyal psikoloji kuramına
B) Psikoseksüel kuramına
C) Sosyal bilişsel kurama
D) Sosyal kriz kuramına
E) Sosyal adaptasyon kuramına

Cevap: C) Sosyal bilişsel kurama

Açıklama: Bandura’nın sosyal bilişsel kuramı, insanların sosyal çevrelerinde gözlem yoluyla edindikleri deneyimlerin davranışlarını nasıl şekillendirdiğini açıklar.

6- Sosyal bilişsel kurama göre, insanları, toplumları anlamada, anlamlandırmada ve özellikle çocuk, yetişkin doğal ……… sürecinin farkındalığını çok artırmaktadır. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere gelecek ifade aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Eğitim
B) Öğrenme
C) Gelişme
D) Değişme
E) Yönelme

Cevap: B) Öğrenme

Açıklama: Bandura’nın kuramı, gözlem yoluyla öğrenmenin sosyal etkileşimlerde önemli bir yer tuttuğunu savunur.

7- “………………………., kavramsal olarak davranışın uyumlayıcı ya da yaşamda kalmayı sağlamadaki önemi ve evrimsel tarihi ile ilgilenmektedir. Bu kurama göre davranışların biyolojiden kuvvetli bir biçimde etkilenmişlerdir. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere gelecek ifade aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Etoloji
B) Ekoloji
C) Zooloji
D) Fizyoloji
E) Zootekni

Cevap: A) Etoloji

Açıklama: Etoloji, davranışların biyolojik ve evrimsel temellerini inceleyen bilim dalıdır.

8- …………………… John Bowlby, etolojik kuramı insan davranışına uyarlamaya çalışmıştır. Ona göre yaşamın ilk yıllarından itibaren bir yakınına (anne gibi) bağlanmasının çok önemli sonuçları olabileceğini ifade etmektedir. Bu bağlanma olumlu ve güvenli ise kişi muhtemelen çocukluk ve erişkinliğinde olumlu bir gelişim gösterecektir. Eğer bu bağlanma olumsuz ise bu gelişimde güvensiz ve olumsuz pek çok yaşantıyı beraberinde getirecektir. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere gelecek ifade aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) John Bowlby
B) Watson
C) Erikson
D) Freud
E) Sullivan

Cevap: A) John Bowlby

Açıklama: Bowlby, güvenli bağlanmanın çocukluk ve erişkin gelişiminde kritik bir rol oynadığını savunan etolojik kuramı geliştirmiştir.

9- Urie Bronfenbrenner, hangi kuramın savunucusu olarak son 30 yıl içinde isminden en çok bahsedilen kuramcılardan birisi olmuştur?

A) Etoloji kuramı
B) Ekoloji kuramı
C) Davranış kuramı
D) Bilişsel yönelim kuramı
E) Gelişim kuramı

Cevap: B) Ekoloji kuramı

Açıklama: Bronfenbrenner, çocuğun gelişiminde çok katmanlı çevresel faktörlerin etkisini açıklayan ekolojik kuramı geliştirmiştir.

10- ………………. çocuğun gelişiminin çok katmanlı bir çevre tarafından etkilenen karmaşık bir ilişkiler sistemi içinde gerçekleştiğini kabul etmektedir. Bu yaklaşım içinde çevre, çocuğun günlük yaşamını çevreleyen ev, okul ve mahalleyi içine alacak ancak bunlardan da geniş bir biçimde tasarlandığını ifade edilmektedir. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere gelecek ifade aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Ekolojik sistemler kuramı
B) Sistemler kuramı
C) Etnolojik kuramı
D) Etnolojik sistemler kuramı
E) Davranışsal model

Cevap: A) Ekolojik sistemler kuramı

Açıklama: Ekolojik sistemler kuramı, çocuğun gelişiminin farklı çevresel sistemlerle etkileşim içinde olduğunu vurgular.

11- Ekolojik kuram beş çevresel sistemden bahseder. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biri değildir?

A) Mikrosistem
B) Mezo sistem
C) Egzo sistem
D) Kronosistem
E) Obential sistem

Cevap: E) Obential sistem

Açıklama: Ekolojik sistemler kuramında “Obential sistem” diye bir kavram yoktur; mikrosistem, mezo sistem, egzo sistem, kronosistem gibi sistemler yer alır.