Bilimsel Araştırma Teknikleri 2024-2025 Vize Soruları

Bilimsel Araştırma Teknikleri: Temel Kavramlar ve 2024-2025 Vize Soruları

Bilimsel araştırma teknikleri, bilgi edinme sürecinde belirli kurallar ve yöntemler doğrultusunda yapılan sistematik çalışmalar bütünü olarak tanımlanabilir. Bu alandaki teknikler, araştırma süreçlerini daha verimli, etkili ve objektif kılmak amacıyla geliştirilmiştir. 2024-2025 eğitim yılı vize soruları, bilimsel araştırmalarda kullanılan temel kavramları ve bu kavramların uygulanışını anlamaya yönelik konuları kapsamakta. Bu yazıda, bu sınav sorularının ışığında bilimsel araştırma tekniklerinin temel bileşenleri ve uygulama alanlarına dair bilgilere yer verilecektir.

1. Araştırma Yönteminin Seçimi ve Kriterleri

Bilimsel bir araştırmada kullanılacak yöntem, araştırmanın başarıya ulaşması için kritik bir adımdır. Yöntem seçimi yapılırken, strateji, alan ve veri toplama tekniği gibi unsurlar dikkate alınır. Yanlış yöntem seçimi, araştırma sonuçlarının geçerliliğini ve güvenilirliğini düşürebilir, bu yüzden dikkatle planlanmalıdır. Araştırmada yöntem gerekliliği sorgulanmamalı, sürece en uygun yöntemin ne olduğu belirlenmelidir.

2. Araştırma Amaçlarının Belirlenmesi

Araştırmanın doğru bir şekilde yapılandırılması için amacın net bir biçimde tanımlanması gerekir. Bu amaç, araştırmanın genel çerçevesini belirler ve daha sonra atılacak adımlara rehberlik eder. Amaç belirleme aşamasında konu, spesifik bir hedefe doğru daraltılarak detaylandırılmalıdır. Bu süreçte, konuyu araştırılabilir hale getirme, genel sorular oluşturma ve amaçların belirlenmesi gibi aşamalar izlenir.

3. Araştırma Konusunun Belirlenmesi

Araştırma konusu seçilirken topluma ve bilim dünyasına yeni bilgiler sunabilecek veya var olan problemleri çözmeye yönelik konular tercih edilmelidir. Bu aşamada yenilikçi bakış açısına sahip konulara yönelmek araştırmaya değer katar. Öte yandan, ikilemde bırakan analizler veya belirsiz noktalar bir araştırmanın konusu olarak uygun olmayabilir.

4. Bilimin Temel Özellikleri

Bilimi, diğer bilgi türlerinden ayıran özellikler, onun ampirik ve nesnel bir gerçeklik üzerine kurulmuş olmasıdır. Bilimsel bilgi, deney ve gözleme dayalı olup, öznel yargılardan arındırılmış olmalıdır. Bu, bilimin subjektif unsurlardan ziyade nesnel verilere dayanarak ilerlemesini sağlar.

5. Olgu ve Bilimsel Gerçeklik

Bilimsel araştırmalarda olgu, gözlemlenebilen ve nesnel gerçekliği olan durumları ifade eder. Olgular, doğada ya da sosyal yaşamda gözlemlenebilen olay ve durumları içerir; bu durum bilimsel araştırmalarda güvenilirliğin ve nesnelliğin temelidir. Bilimsel bir olgu, teorik veya ideolojik bir kavramdan ziyade, deney ve gözlemle doğrulanabilir bir gerçektir.

6. Araştırma Türleri ve Sınıflandırma Kriterleri

Bilimsel araştırmalar farklı kategorilere ayrılabilir. Örneğin, zaman boyutuna göre anlık veya uzun dönemli, bilim mantığına göre pozitivist veya yorumlayıcı ve katılımcılara göre deneysel veya gözlemsel gibi sınıflandırmalar yapılabilir. Bu kategoriler araştırmanın hedeflerini ve yöntemlerini anlamamıza yardımcı olur.

7. Pozitivist Yaklaşım ve Özellikleri

Pozitivizm, bilimin metafizik unsurlardan bağımsız olarak ilerlemesi gerektiğini savunan bir yaklaşımdır. Pozitivist yaklaşım, toplumsal dünyanın bağımsız bir gerçekliği olduğunu ve bu gerçekliğin deney ve gözlemlerle ölçülmesi gerektiğini öne sürer. Bu yaklaşım, bilimsel bilgiyi felsefi spekülasyondan kurtarmayı amaçlar.

8. İyi Bir Araştırma Konusunun Belirleyicileri

İyi bir araştırma konusunun seçimi, araştırmanın başarısı için büyük önem taşır. İyi bir konu, deneye dayalı olmanın ötesinde alana katkı sağlama, araştırmacıyla örtüşebilme ve uygulama açısından anlamlı olma gibi özelliklere sahip olmalıdır. Yalnızca deneye dayalı bir konu seçimi, araştırma konusunun kapsamını daraltabilir.

9. Keşifsel Araştırma Modeli

Keşifsel araştırma modeli, karar alma sürecinin ilk aşamalarında kullanılan, problem tanımlama ve çözüm yolları geliştirme amacına yönelik bir yaklaşımdır. Bu model, araştırmanın temelini oluşturarak daha sonraki adımların yönlendirilmesine katkı sağlar.

10. Pozitivizm Ötesi Yaklaşımlar

Pozitivizm ötesi yaklaşımlar, tek bir yöntemin her durumda geçerli olmadığını ve bilimsel çalışmaların değer yargılarından bağımsız olmadığını savunur. Bu yaklaşımda, bilim insanlarının kanaatleri ve öznel görüşleri de çalışmanın bir parçası olarak kabul edilir. Pozitivizm ötesi yaklaşımlar, bilimde esneklik sağlamayı amaçlar.

11. Bilimsel Araştırmalarda Yaygın Hatalar

Bilimsel araştırmalarda karşılaşılan yaygın hatalar, yanlış usavurum, yanlış denek seçimi ve yetersiz gözlem gibi durumları içerir. Bu tür hatalar, araştırmanın sonucunu etkileyebilir ve araştırma sürecinde dikkat edilmesi gereken unsurlardır.

12. Paradigmalar ve Bilimsel Gelişim

Paradigma, bilimsel bir alanda geçerli olan inanç ve yöntemler bütününü ifade eder. Bir paradigmanın eskisinin yerini alması, bilim insanlarının o alanda yeni bir anlayış benimsemesiyle mümkün olur. Eş ölçülemezlik, bir paradigmanın diğerine kıyasla daha iyi sonuçlar verip vermediğinin değerlendirilememesi durumunu ifade eder.

13. Tümevarım ve Tümdengelim

Tümevarım, belirli gözlemlerden genel bir sonuca varma yöntemidir. Tümdengelim ise genel önermelerden özel durumlara ulaşmayı sağlar. Bilimsel araştırmalarda bu iki yaklaşım, hipotez geliştirme ve test etme süreçlerinde sıklıkla kullanılır.

14. Tanımlayıcı Araştırmalar

Tanımlayıcı araştırmalar, keşifsel araştırmalardan farklı olarak araştırmacının neyi araştıracağını bildiği, belirlenmiş hipotezlere dayalı çalışmalardır. Bu araştırmalar, bilgi ihtiyacı tamamen belirlendikten sonra başlatılır ve belirli sorulara yanıt arar.

15. Temel Bilimsel Kavramlar

Bilimsel araştırmalarda kuram, hipotez, değişken ve olgu gibi kavramlar temel yapı taşlarını oluşturur. Ancak “kurgu” gibi daha subjektif ve kuramsal olmayan kavramlar bilimsel araştırmalarda kullanılmaz.

16. Kaynak İncelemesinde Eleştirellik

Kaynak incelemesi yapılırken mantıksal eleştirellik önemli bir rol oynar. Gözlemsel eleştirellik veya öz eleştiri gibi unsurlar, bilimsel kaynak incelemesinde öne çıkmaz.

17. Kuram ve Hipotezlerin Özellikleri

Bir kuram, hipotezler içermeli, tutarlı olmalı ve genel geçer yasaları barındırmalıdır. Bilimsel bir kuram, öznelliğe yer vermez; dolayısıyla “kendi bildiğini uygulama” gibi bir özelliğe sahip olamaz.

18. Araştırmanın Niteliksel Değerlendirilmesi

Bilimsel bir çalışmanın kabul edilmesi, her zaman yüksek kaliteyi garantilemez. Akademik camiada kabul görmüş çalışmaların bile belirli standartlara uyması, araştırmanın kalitesini değerlendirme sürecinin bir parçasıdır.

19. Bilim ve Toplum

Bilim, bilim insanları arasında farklı görüşlerin ortaya konulmasını destekler. Ancak geleneksel bilim, günümüz sorunları için her zaman yeterli olmayabilir. Günümüzde bilimsel çalışmalarda niteliksel değerlendirmeler yalnızca bilim insanlarına bırakılmamaktadır.

20. Anlık (Cross-sectional) Araştırmalar

Anlık araştırmalar, belirli bir zamandaki durumu yansıtarak toplumsal ya da doğal olayları o an için anlamaya çalışır. Bu araştırmalar, geniş bir zaman dilimini kapsayan dönemlik çalışmalardan farklı olarak “şimdiki zaman”ın fotoğrafını çekmeye odaklanır.

Bu yazı, 2024-2025 Bilimsel Araştırma Teknikleri vize sınavında işlenen temel konular üzerinden, bilimsel araştırma sürecine dair önemli kavram ve yaklaşımları kapsamlı bir şekilde özetlemektedir

1- Aşağıdakilerden hangisi araştırma yönteminin seçiminde yanıt verilmesi gereken sorulardan biri değildir?

A) Stratejiniz nedir?
B) Araştırmanın yapılacağı alan neresidir?
C) Yöntem gerekli mi?
D) Örneklem nasıl oluşturulmuştur?
E) Hangi veri elde etme tekniği kullanılacaktır?

Cevap : C) Yöntem gerekli mi?

Açıklama : Araştırma yönteminin seçiminde “Yöntem gerekli mi?” sorusu araştırma sürecine katkı sağlamaz, diğer sorular yöntemin etkinliğini ve uygulanabilirliğini değerlendirmeye yöneliktir.

2- I. Değişik ölçütler kullanarak konu ‘araştırılabilecek’ şekle getirilir.
II. Çok genel anlamda bir araştırma konusu bulunur.
III. Konuda nelerin tartışılacağına dair genel araştırma soruları ifade edilir.
IV. Araştırmanın amaçları belirlenir.

Yukarıdaki cümleler hangi sıralama ile yapılırsa araştırma amaçlarının yazılmasında doğru bir yol izlenmiş olur?

A) I-II-III-IV
B) I-IV-III-II
C) III-I-II-IV
D) II-I-III-IV
E) IV-I-III-II

Cevap : D) II-I-III-IV

Açıklama : Araştırmanın konusunun genel çerçevesinin belirlenmesi, araştırılabilir hale getirilmesi, soruların oluşturulması ve amaçların belirlenmesi şeklinde bir sıralama en doğru yöntemdir.

3- Aşağıdakilerden hangisi araştırma konusunun belirlenmesi için atılması gereken önemli adımlardan biri değildir?

A) Yeni ufuklar açabilecek konuları gündeme taşımak
B) Yeni konular bulmak
C) İkilemde bırakacak analizleri dile getirmek
D) Bir gerçeği açığa çıkartmak
E) Var olan problemlere çözüm aramak

Cevap : C) İkilemde bırakacak analizleri dile getirmek

Açıklama : Araştırma konusunun belirlenmesinde önemli olan, toplumda yeni bakış açıları sunmak ve çözümler üretmektir, ancak ikilem yaratan analizler belirgin bir hedef taşımayabilir.

4- Bilimsel bilgiyi büyü, fal, din, edebiyat ve sanat gibi diğer bilgi türlerinden ayıran en önemli ölçüt bilimin konusunun …. olmasıdır.

A) Sezgisel ve öznel gerçeklik
B) Sezgisel ve nesnel
C) Ampirik ve öznel gerçeklik
D) Septik ve nesnel
E) Ampirik ve nesnel gerçeklik

Cevap : E) Ampirik ve nesnel gerçeklik

Açıklama : Bilim, ampirik ve nesnel gerçeklere dayanır. Bu özellikleri, diğer bilgi türlerinden ayıran temel ölçütlerdir.

5- Aşağıdakilerden hangisi bir olgu değildir?

A) Yer çekimi
B) İdeolojik tavırlar
C) Fırtına
D) Zeka
E) Zamanın başlangıcı

Cevap : E) Zamanın başlangıcı

Açıklama : Zamanın başlangıcı, fiziksel bir olgu olarak kanıtlanmış ya da gözlemlenmiş bir gerçeklik değildir.

6- Aşağıda verilen sınıflandırma ölçütü – tür eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Zaman boyutu – Anlık
B) Benimsenen bilim mantığı – Pozitivist
C) Katılımcılar – Yorumlayıcı
D) Amaçlarına göre – Tanımlayıcı
E) Katılımcılar – Deneysel

Cevap : C) Katılımcılar – Yorumlayıcı

Açıklama :

7- Pozitivizm için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Pozitivist yaklaşımın amacı metafiziği insan bilgisinden dışlamak ve deneysel bilginin gücünü arttırmaktır.
B) Pozitivizme göre bizim dışımızda bağımsız sosyal bir dünya vardır ve buna ait özellikler nesnel yöntemler kullanılarak ölçülmelidir.
C) Pozitivist yaklaşımın temelleri 10. yüzyıla dayanmaktadır.
D) Pozitivizme göre bir önermenin doğru olup olmadığı, o önermenin ilişkin olduğu ve öngördüğü duyumların ortaya çıkıp çıkmadığına bağlıdır.
E) Pozitivizmin temel amacı bilimi felsefi spekülasyondan kurtarmaktır.

Cevap : C) Pozitivist yaklaşımın temelleri 10. yüzyıla dayanmaktadır.

Açıklama : Pozitivizmin temelleri, 19. yüzyılda Auguste Comte tarafından atılmıştır, dolayısıyla 10. yüzyıla dayandığı bilgisi yanlıştır.

8- I. Alana katkı sağlama
II. Araştırmacıyla örtüşebilme
III. Uygulama ve kuramsal anlamlı olma
IV. Sadece deneye dayalı olma

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri iyi bir konunun belirleyicisi değildir?

A) Yalnız I
B) I, II ve III
C) I ve III
D) I ve IV
E) Yalnız IV

Cevap : E) Yalnız IV

Açıklama : İyi bir konu belirleyicisi “sadece deneye dayalı” olma kriterine sahip değildir. Diğer seçenekler önemli kriterlerdir.

9- Karar alma sürecinin ilk aşamalarında yapılan çalışmalardır. Bu çalışmalar, karar probleminin tanımlanması ve problemin çözümü için gerekli hareket tarzlarının belirlenmesi çalışmalarıdır. Bu çalışmalarla problemin tüm boyutlarıyla saptanması, hipotezlerin geliştirilmesi hedeflenir.

Yukarıdaki açıklamada verilen araştırma modeli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nedensel Araştırma Modeli
B) Keşifsel Araştırma Modeli
C) Tanımlayıcı Araştırma Modeli
D) Yönetsel Araştırma Modeli
E) Kavramsal Araştırma Modeli

Cevap : B) Keşifsel Araştırma Modeli

Açıklama : Keşifsel araştırma modeli, karar verme sürecinde problemi tanımlama ve çözüm yolları geliştirme amacını taşır.

10- I. Tek doğru yöntem söz konusu değildir.
II. Bilimcilerin çalışmalarında kanaatlerini, inançlarını ve ikna yöntemlerini ve retoriği temel almaları matematik ve istatistiki yöntemleri temel almalarıyla eş değer değildir.
III. Bilimsel çalışma metafizik temellere dayandırılamaz.
IV. Bilimsel aşamaların hiçbir aşaması değer yargılarından bağımsız değildir.

Yukarıda verilenlerden hangileri pozitivizm ötesi bilim yaklaşımının özelliklerindendir?

A) II ve III
B) I, II ve IV
C) I, III ve IV
D) I ve IV
E) I ve II

Cevap : D) I ve IV

Açıklama :

11- I. Yanlış usavurum, muhakeme ve çıkarım
II. Yanlış denek seçimi
III. Dış etkiyi azaltma
IV. Yetersiz mülakat ve gözlemler

Yukarıda verilenlerden hangisi veya hangileri bilimsel araştırmalarda yapılan yaygın hatalardandır?

A) III ve IV
B) I, II ve IV
C) I, III ve IV
D) Yalnız III
E) I ve IV

Cevap : B) I, II ve IV

Açıklama : Yanlış usavurum, yanlış denek seçimi ve yetersiz mülakat veya gözlemler bilimsel araştırmalarda yaygın olarak yapılan hatalardandır. Dış etkiyi azaltma ise bir hata değil, genellikle istenilen bir durumdur.

12- Paradigmalarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Yeni bir paradigmanın eskisinin yerini almasında bilim insanının kişilik ve psikolojik yapısı önemli değildir.
B) Değişik paradigmaları karşılaştırıp bir paradigmanın diğer paradigmalarla daha iyi sonuçlar verdiği eş ölçülemezliktir.
C) Görünürde birbirleriyle karşılaştırılması mümkün olmayan paradigmalar arasında ilişki kurulamaz.
D) Paradigma doğrultusunda açıklanmayan ya da anlamlandırılmayan olguların izlenmesi kendi başına paradigma değişikliğine neden olur.
E) Rekabet halindeki paradigmaları rasyonel olarak değerlendirecek dışsal kıstaslar vardır.

Cevap : B) Değişik paradigmaları karşılaştırıp bir paradigmanın diğer paradigmalarla daha iyi sonuçlar verdiği eş ölçülemezliktir.

Açıklama : Paradigmalar arasında kıyaslama yapılamaması, eş ölçülemezlik kavramı ile ifade edilir.

13- ….. sınırlı sayıda örneğe (parçalara) bakarak genel hakkında kanaat sahibi olunmasını sağlar. Buna karşılık ….. esasta tümel önermelerden tikel önermelerin çıkarılmasını sağlayan yani, genele bakarak parça hakkında fikir sahibi olunmasını sağlayan ilişkilendirme yöntemidir.

A) Tümevarım – tümdengelim
B) Tümdengelim – tümevarım
C) Tamlama – tümleme
D) Tamdangelim – tümevarım
E) Tümdengelim – tamavarım

Cevap : A) Tümevarım – tümdengelim

Açıklama : Tümevarım, sınırlı gözlemlerden genelleme yapmayı sağlar. Tümdengelim ise genel bilgiden hareketle özel durumlar hakkında çıkarım yapmayı ifade eder.

14- I. Tanımlayıcı araştırmalarda keşifsel araştırmalardan farklı olarak araştırmacı hangi araştırma sorularını soracağını bilir.
II. Tanımsal araştırmaya bilgi ihtiyacı tamamen belirlendikten sonra başlanır.
III. Tanımsal araştırmaya hipotezler oluşturulmada önce başlanır.

Tanımsal araştırma için yukarıdaki bilgilerden hangisi veya hangileri doğrudur?

A) Yalnız II
B) I ve II
C) Yalnız III
D) Yalnız I
E) II ve III

Cevap : B) I ve II

Açıklama : Tanımlayıcı araştırmalarda bilgi ihtiyacı belirlendikten sonra araştırmaya başlanır ve araştırmacı sorularını bilir. Hipotezler ise sonrasında oluşturulur.

15- Aşağıdakilerden hangisi bilimsel araştırmalarda kullanılan temel kavramlardan biri değildir?

A) Kuram (Teori)
B) Hipotez
C) Değişken
D) Olgu
E) Kurgu

Cevap : E) Kurgu

Açıklama : Kurgu, bilimsel araştırmalarda kullanılan bir kavram değildir. Diğer seçenekler ise araştırmanın yapı taşlarını oluşturur.

16- I. Gözlemsel eleştirellik
II. Mantıksal eleştirellik
III. Öz eleştiri
IV. Saf eleştiri

Kaynak incelemesinde eleştirelliğe dair hususlara bakılacak olursa yukarıda verilenlerden hangisi veya hangileri bu konuyu karşılamaz?

A) I, II, III
B) I, III, IV
C) I, II, IV
D) Yalnız III
E) Yalnız I

Cevap : A) I, II, III

Açıklama :

17- I. Hipotez içerme
II. Tutarlı olma
III. Yasa içerme
IV. Kendi bildiğini uygulama

Yukarıda verilenlerden hangisi veya hangileri kuram tanımına karşılık gelmez?

A) Yalnız IV
B) Yalnız III
C) II ve IV
D) Yalnız I
E) I ve II

Cevap : A) Yalnız IV

Açıklama : Kuramlar, tutarlılık ve hipotez içerme özelliklerine sahiptir, ancak kendi bildiğini uygulama bilimsel bir kuram özelliği değildir.

18- Araştırmalara ilişkin olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Araştırmalar, bir amaca yönelik olarak yapılmak zorunda değildir.
B) Araştırma konusunun özgün olması gerekmez.
C) Kitaplar verileri yenileme konusunda esnektir.
D) Kabul edilmiş her tez mutlak kaliteyi garantilemez.
E) Belirlenen araştırma konularının araştırılabilir hale gelmeleri için değişik ölçütler kullanılarak genelleştirilmesi gerekir.

Cevap : D) Kabul edilmiş her tez mutlak kaliteyi garantilemez.

Açıklama : Bir tezin kabul edilmiş olması, onun mutlak bir kalitede olduğu anlamına gelmez. Diğer maddeler yanlıştır.

19- Bilim ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Belli bir konuda bilim insanları arasında anlaşmazlık olması, farklı görüşlerin ortaya konulması bilimsel faaliyetin doğası gereğidir.
B) Bilimsel uzmanlık ile toplumun kaygıları arasında köprü kurulması gerekmektedir.
C) Normal akademik bilimin yerini şirketleşmiş ve sektörleşmiş bilime bırakma olasılığı günümüzde artmıştır.
D) Riskin ve belirsizliğin arttığı günümüzde geleneksel bilim, toplumun çeşitli sorunlar karşısındaki bilgi eksikliğini tam anlamıyla doldurabilmektedir.
E) Günümüz biliminde bilimsel bir çalışmanın niteliksel açıdan değerlendirilmesi sadece bilim insanlarına bırakılmaz.

Cevap : D) Riskin ve belirsizliğin arttığı günümüzde geleneksel bilim, toplumun çeşitli sorunlar karşısındaki bilgi eksikliğini tam anlamıyla doldurabilmektedir.

Açıklama : Geleneksel bilim, günümüzdeki tüm risk ve belirsizlikleri karşılayacak düzeyde değildir, bu nedenle bu ifade yanlıştır.

20- Yapılan çalışmalar, araştırılan olgu veya olguların belli bir andaki durumunu ortaya koymaya yönelik olabilir. Yani amaç, olgunun belli bir anda resmini çekmek olabilir.

Yukarda bahsi geçen araştırma/çalışma türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anlık (cross-sectional) araştırmalar
B) Dönemlik (longitudinal) çalışmalar
C) Açıklayıcı araştırmalar
D) Keşfedici çalışmalar
E) Saptayıcı çalışmalar

Cevap : A) Anlık (cross-sectional) araştırmalar

Açıklama : Anlık araştırmalar, belirli bir zamandaki durumu yansıtarak ‘anlık resim’ sunar ve araştırmanın geçici bir durumunu inceler.