Uygarlık Tarihi (Güz) 2024-2025 Vize Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi Fernand Braudel’in anahtar kavramlarından biri değildir?

A) Kısa zaman
B) Konjonktürel zaman
C) Mimesis
D) Uzun süre
E) Yapı

Cevap: C) Mimesis

Açıklama: Fernand Braudel’in zaman kavramları arasında “Mimesis” yer almaz; bu terim daha çok sanat ve edebiyat alanında kullanılır.

2. Aşağıdakilerden hangisi Arnold Toynbee’ye göre uygarlıkların büyümesinde rol alan aktörlerden biri değildir?

A) Dış proletarya
B) İç proletarya
C) Egemen azınlık
D) Yaratıcı azınlık
E) Burjuvazi

Cevap: E) Burjuvazi

Açıklama: Toynbee’nin teorisinde “burjuvazi” uygarlıkların gelişiminde temel bir aktör olarak değerlendirilmez.

3. 2. Dünya Savaşı sonrasında uygarlık tarihi alanında ilişkisel bir kavrayışı savunan İngiliz tarihçi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Oswald Spengler
B) Fernand Braudel
C) Arnold Toynbee
D) Marcel Mauss
E) Johann Herder

Cevap: C) Arnold Toynbee

Açıklama: Arnold Toynbee, uygarlık tarihi alanında ilişkisel ve karşılaştırmalı bir yaklaşımı savunan önemli bir İngiliz tarihçidir. Toynbee, tarihsel olayların birbirleriyle ilişkili olduğunu ve medeniyetlerin gelişimini bu ilişkiler üzerinden değerlendirmek gerektiğini öne sürmüştür. İkinci Dünya Savaşı sonrası döneminde, uygarlıkların doğuşu, yükselişi ve çöküşü ile ilgili olarak geniş kapsamlı analizler yapmıştır. Toynbee’nin bu çalışmaları, farklı uygarlıklar arasındaki dinamiklerin anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Diğer seçeneklerdeki tarihçiler farklı alanlarda önemli katkılarda bulunmuş olsalar da, bu özellik Toynbee’ye özgüdür.

4. “Uygarlık’ kavramının çoğul kullanılmasını gerektiren tarihsel süreç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pazar ekonomisinin ortaya çıkışı
B) Farklı Hristiyan mezheplerinin ortaya çıkışı
C) Aristokrasinin güç kaybetmesi
D) Modern ulus devletlerin ortaya çıkışı
E) Uygarlık tarihi disiplininin geç ortaya çıkışı

Cevap: D) Modern ulus devletlerin ortaya çıkışı

Açıklama: Ulus devletlerin ortaya çıkışı, uygarlık kavramının çoğul olarak ele alınmasına yol açmıştır.

5. Avrupalı güçler, Amerikalı yerli uygarlıkları tasfiye ederken ve yerine yeni bir toplumsal siyasi düzen inşa ederken, geleneksel ötekinin yaşam alanlarında, Akdeniz’de, Orta Doğu’da, Asya’da aynı başarıyı sergileyememişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu, Çin ve Japonya üzerinde Avrupalı etkinliğinin tesirleri ancak 19. yüzyılın sonunda gerçekleştirilebilecektir. Bunun temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Geleneksel ötekilerin Batı deneyimi karşısında model oluşturamamaları
B) Yeni ötekilerin Batı deneyimine yabancı olmaları
C) Yeni ötekilerde siyasal olgunun güçlü olmasından ötürü kırılmanın hızlı ve sert olması
D) Geleneksel ötekilerin Batı’yı eskiden beri tanıyor olması
E) Geleneksel ötekilerin güçlü merkezî devlet geleneklerine sahip olmaları ve bu geleneğe dayanarak kendilerini Batı karşısında konumlandırmaları

Cevap: E) Geleneksel ötekilerin güçlü merkezî devlet geleneklerine sahip olmaları ve bu geleneğe dayanarak kendilerini Batı karşısında konumlandırmaları

Açıklama: Osmanlı İmparatorluğu, Çin ve Japonya gibi geleneksel toplumlar, güçlü merkezî devlet yapıları ve köklü bir devlet geleneğine sahip oldukları için Batı’nın nüfuzuna karşı daha dirençli bir yapı sergilemişlerdir. Bu devletler, Batı’nın müdahalelerine karşı kendi toplumsal ve siyasi düzenlerini koruma konusunda daha başarılı olmuşlardır. Bu nedenle, Avrupalı güçlerin Amerika’da yerli uygarlıkları hızla tasfiye etme başarısını bu bölgelerde elde etmeleri daha zor olmuştur. Geleneksel ötekiler, güçlü devlet geleneklerine dayanarak Batı’nın etkisine karşı kendilerini konumlandırabilmişler ve ancak 19. yüzyılın sonlarında bu etki belirgin hale gelebilmiştir.

6. Anadolu coğrafyası aşağıdaki mücadelelerden hangisine sahne olmamıştır?

A) Mısır-Roma
B) Haçlı Seferleri
C) Pers-Yunan
D) Bizans-Sasani
E) Roma-Vizigotlar

Cevap: E) Roma-Vizigotlar

Açıklama: Roma İmparatorluğu ve Vizigotlar arasındaki mücadeleler çoğunlukla Batı Avrupa’da, özellikle İber Yarımadası ve İtalya gibi bölgelerde yaşanmıştır. Vizigotlar, Roma İmparatorluğu’nun Batı topraklarına baskın yapmış ve Batı Roma İmparatorluğu’nun zayıflamasında rol oynamışlardır. Ancak Anadolu toprakları bu mücadelelerin yaşandığı bir bölge olmamıştır. Diğer seçeneklerde yer alan mücadelelerin hepsi Anadolu’da ya doğrudan ya da dolaylı olarak etkisini göstermiştir. Örneğin, Haçlı Seferleri Anadolu’da gerçekleşmiş ve Pers-Yunan mücadelesi ile Bizans-Sasani çatışmaları da bu coğrafyada yaşanmıştır.

7. Batı Avrupa’da 18. asırda toplumsal düşünüş alanında ortaya çıkan Orta Çağ düşüncesinden kopuşun olduğu ve ona karşı eleştirel düşüncelerin, değerlendirmelerin yükseldiği dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karşı Reform
B) Rönesans
C) Reform
D) Yüzyıl Savaşları Dönemi
E) Aydınlanma Çağı

Cevap: E) Aydınlanma Çağı

Açıklama: Aydınlanma Çağı, Orta Çağ düşüncesinden bir kopuş ve eleştirel düşüncenin yükseldiği dönemdir.

8. Aşağıdakilerden hangisi yerleşik tarıma geçişin sonuçlarından biri değildir?

A) Artan iş bölümüne bağlı olarak bürokratik aygıtın doğuşu
B) Tekerleğin icadı
C) Şehir hayatının oluşması
D) Şehrin güvenliğinden sorumlu askerî bir sınıfın ortaya çıkması
E) İş bölümünün ortaya çıkması

Cevap: B) Tekerleğin icadı

Açıklama: Tekerleğin icadı, yerleşik tarıma geçişin bir sonucu değildir.

9. Aşağıdaki uygarlıklardan hangisi yalnızca kendini oluşturmakla kalmamış, aynı zamanda kendi coğrafi sınırlarını aşarak kendi yapılarını ve uygulamalarını diğer bütün uygarlık bölgelerine yaymıştır?

A) Modern uygarlık
B) Mezopotamya uygarlığı
C) Çin uygarlığı
D) Hint uygarlığı
E) Mısır uygarlığı

Cevap: A) Modern uygarlık

Açıklama: Modern uygarlık, kendi sınırlarını aşarak küresel düzeyde etkiler oluşturmuştur.

10. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Batı dışı uygarlık bölgelerinin Batı ile karşılaşmasının sonucunda ortaya çıkmıştır?

A) Yeni aidiyetlerin yükselişi ve kimlik talepleri
B) Burjuva sınıfının ortaya çıkışı
C) Ulus devletlerin ortaya çıkışı
D) Köylü ayaklanmaları
E) Hristiyanlığın birliğinin bozulması

Cevap: A) Yeni aidiyetlerin yükselişi ve kimlik talepleri

Açıklama: Batı dışı uygarlık bölgelerinin Batı ile karşılaşmasının en belirgin sonuçlarından biri, bu bölgelerde yeni aidiyetlerin yükselişi ve kimlik taleplerinin artması olmuştur. Batı’nın sömürgecilik ve emperyalizm politikaları sonucunda, Batı dışındaki toplumlar kendi kültürel ve etnik kimliklerini sorgulamaya başlamış ve bağımsızlık, özerklik veya kültürel haklar gibi yeni kimlik taleplerinde bulunmuşlardır. Bu süreç, özellikle Asya, Afrika ve Orta Doğu’da güçlü bir kimlik bilincinin ve yeni aidiyetlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Diğer seçeneklerdeki gelişmeler Batı’nın kendi iç dinamiklerinden kaynaklanmıştır. Örneğin, burjuva sınıfının ve ulus devletlerin ortaya çıkışı, köylü ayaklanmaları ve Hristiyanlığın birliğinin bozulması gibi olaylar Avrupa’nın kendi sosyal, ekonomik ve dini yapılarının evriminden doğmuş gelişmelerdir.

11. Fernand Braudel’in “kısa ve devrevi zamanı çok çok aşan, yüzyıllık ya da çok yüzyıla yayılan olayların zamanı” olarak tanımladığı kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Uzun süre
B) Yavaş zaman
C) Kısa zaman
D) Konjonktürel zaman
E) Devrevi zaman

Cevap: A) Uzun süre

Açıklama: Braudel’in tarihsel analizinde “uzun süre,” çok yüzyıla yayılan olayları ifade eder.

12. Aşağıdakilerden hangisi sınırları net olarak belirlenmiş bir uygarlık tanımı yapılmasını zorlaştıran nedenlerden biri değildir?

A) Siyasi iktidarların kendi meşruiyetlerini sağlamak için uygarlık tarihi alanına müdahale etmesi
B) Kültür ile uygarlık kavramları arasında net bir ayrımın olmaması
C) Sosyal bilimlerin, doğa bilimlerinde olduğu gibi net tanımlar yapılmasına imkân vermemesi
D) Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması
E) Altı bin yıllık uygarlık tarihi içinde çok farklı uygarlık tecrübelerinin yaşanmış olması

Cevap: D) Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması

Açıklama: Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması, sınırları net bir uygarlık tanımı yapılmasını doğrudan zorlaştıran bir neden değildir. Diğer seçeneklerde belirtilen faktörler, uygarlık tanımını doğrudan karmaşık hale getiren durumlardır. Örneğin, siyasi iktidarların uygarlık tanımına kendi meşruiyetlerini desteklemek amacıyla müdahale etmesi, kültür ile uygarlık kavramları arasındaki ayrımın belirsizliği, sosyal bilimlerin net tanımlar yapmada doğa bilimleri gibi olamaması ve binlerce yıl süren farklı uygarlık tecrübelerinin çeşitliliği gibi durumlar, uygarlık tanımını netleştirmeyi zorlaştırır. Ancak uygarlıkların eski tarihlerde ortaya çıkması tek başına böyle bir zorluk yaratmamaktadır.

13. Anadolu coğrafyasının fiziki imkânları göz önünde bulundurularak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Yıllık yağış miktarı tarım için elverişlidir.
B) İklim şartları ve tarım sahaları bakımından sınırlı bir coğrafyadır.
C) En yaygın olarak görülen iklim tipi Akdeniz iklimidir.
D) Yükselti bakımından alçak bir coğrafyadır.
E) En yaygın olarak görülen bitki örtüsü makidir.

Cevap: B) İklim şartları ve tarım sahaları bakımından sınırlı bir coğrafyadır.

Açıklama: Anadolu’nun iklim ve tarım alanları sınırlıdır.

14. Braudel, I. Dünya Savaşı sonrasında Batı’nın çöküşü ya da uygarlıkların ölümlü olduğu tezlerine itiraz eder. Temel problem olarak da sürekliliklere odaklanmayı tercih eder. Braudel’deki bu süreklilik vurgusu, bir yerde I. Dünya Savaşı sonrasındaki iklime egemen olan çöküş kuramına itiraz etmenin yanında, içinde bulunulan şartlardan çıkışa dair bir pozisyon almaya da işaret eder. Braudel’in bu anlamda süreklilik arayışı ya da uzun süre kavramına vurgusu önemlidir. Bu hem Batı açısından hem de uygarlık tarihi çalışmaları açısından önemli bir değerlendirme, görüş açısıdır ve Batı tarih yazımında önemli bir yenilenmeye işaret etmektedir.
Yukarıdaki paragrafa göre aşağıdakilerden hangisi kesin olarak çıkarılamaz?

A) Braudel tarihte sürekliliklere odaklanarak Batı’nın içinde bulunduğu duruma bir çözüm üretmek ister.
B) Braudel bir yükseliş dönemi tarihçisidir.
C) Braudel’in yapı ve uzun dönem kavramsallaştırmasına ilgisi politik angajmanıyla ilişkilidir.
D) Braudel uygarlıkların yaşayan varlıklar olduğunu düşünür.
E) Braudel’in geliştirdiği uygarlık tarihi modeli çöküşe karşı yenilenmeyi vurgulayan bir modeldir.

Cevap: B) Braudel bir yükseliş dönemi tarihçisidir.

Açıklama: Paragrafta, Braudel’in tarihte sürekliliklere odaklandığı ve Batı’nın çöküşüne dair kuramlara karşı durduğu belirtilmiştir, ancak Braudel’in bir “yükseliş dönemi tarihçisi” olduğu yönünde kesin bir bilgi verilmemiştir. Braudel’in tarih anlayışının, çöküş kuramlarına karşı süreklilik ve uzun dönem kavramlarına odaklanmasıyla şekillendiği ifade edilmekte, ancak bu onun yükseliş dönemini temsil eden bir tarihçi olduğu sonucuna götürmez. Diğer seçenekler paragrafta yer alan bilgilerle uyumlu çıkarımlardır; özellikle Braudel’in sürekliliğe vurgu yaparak çöküş kuramlarına karşı bir bakış geliştirmesi ve bu yaklaşımın Batı tarih yazımında yenilenmeye işaret etmesi gibi unsurlar paragraftan çıkarılabilir.

15. Dünyanın yuvarlak olduğu fikrinden yola çıkılarak ve hep batı yönünde ilerleyerek doğu ülkelerine ulaşma girişimleri kimin Amerika Kıtası’nı keşfi ile sonuçlanmıştır?

A) Vasco da Gama
B) Erasmus
C) Kepler
D) Kristof Kolomb
E) Newton

Cevap: D) Kristof Kolomb

Açıklama: Kristof Kolomb, batı yönünde ilerleyerek Amerika’yı keşfetmiştir.

16. “Antropolog Morgan’ın “vahşet dönemi” olarak adlandırdığı döneme denk düşen toplayıcılık ekonomisi, gezegen üzerindeki yaşamın hemen hemen yüzde 98’ini tutan bir zamana karşılık gelir. Görünüşe göre ilkin Yakın Doğu’da bazı toplumlar doğa ile etkin bir iş birliğine girişerek, bitkiler yetiştirip ve çoğu kere aynı zamanda evcil hayvanlar besleyerek, doğada hazır bulunan yiyecek maddeleri stokunu artırmaya başladılar. Yeni yiyecek-üretici ekonomi, Morgan’ın barbarlık dönemi dediği dönemin ayırt edici özelliğidir.”
Yukarıdaki paragrafta antropolog Morgan’ın vahşet dönemi olarak adlandırdığı toplayıcılık ekonomisinden toplumların doğa ile etkin bir iş birliğine girdiği yeni yiyecek-üretici ekonomisine geçişe işaret eden dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Modern
B) Orta Çağ
C) Paleolitik
D) Neolitik
E) Kalkolitik

Cevap: D) Neolitik

Açıklama: Toplayıcılıktan üretime geçiş Neolitik Dönem’de başlamıştır.

17. Aşağıdakilerden hangisi Arnold Toynbee’nin uygarlıkların doğuş biçimine göre yaptığı sınıflandırmada yer almaz?

A) Akraba uygarlıklar
B) Kardeş uygarlıklar
C) Uydu uygarlıklar
D) Başkalarıyla ilişkisi olmayan uygarlıklar
E) Akraba olmayan uygarlıklar

Cevap: B) Kardeş uygarlıklar

Açıklama:

18. Sümer uygarlığında, bürokratik aygıtın şekillenmesinde, üretim süreçlerinin işletilmesinde ve toplumsal hayatı örgütlenmesinde etkili olan en önemli faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Din
B) Ekonomi
C) Bilim
D) Savaşlar
E) Sanat

Cevap: A) Din

Açıklama: Sümer uygarlığında din, toplumun örgütlenmesinde önemli bir rol oynamıştır.

19. Aşağıdaki uygarlıklardan hangisi sosyal bilimlerin ortaya çıkmasında öncü rol oynamıştır?

A) Mısır uygarlığı
B) Hint uygarlığı
C) Modern uygarlık
D) Yunan uygarlığı
E) Çin uygarlığı

Cevap: C) Modern uygarlık

Açıklama: Sosyal bilimler, özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda modern uygarlığın gelişimi sırasında Batı Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Modern uygarlık döneminde sanayi devrimi, Aydınlanma düşüncesi, bilimsel devrim ve toplumsal değişimler sosyal bilimlerin temellerinin atılmasına öncülük etmiştir. Bu dönemde insan davranışlarını ve toplumsal yapıları sistematik olarak inceleme ihtiyacı doğmuş, bu da sosyoloji, psikoloji, ekonomi, siyaset bilimi gibi sosyal bilimlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Diğer uygarlıklar önemli kültürel ve bilimsel katkılarda bulunmuş olsalar da, sosyal bilimlerin bir disiplin olarak gelişmesi modern uygarlık döneminde gerçekleşmiştir.

20. “Bugünün zamanı aynı zamanda dünün, onun bir öncesinin, eskinin tarihini taşımaktadır.”
Fransız tarihçi Fernand Braudel yukarıdaki sözü ile aşağıdakilerden hangisini ifade etmektedir?

A) Tarihin gelecek zamanla ilgilenmediğini
B) Tarihin belirli dönemleri olduğunu
C) Tarihte yaşanmış olayların, şimdiki zamanı etkilemeye devam ettiğini
D) Tarihsel süreçte değişme olmadığını
E) Tarih disiplininin modern dönemde ortaya çıktığını

Cevap: C) Tarihte yaşanmış olayların, şimdiki zamanı etkilemeye devam ettiğini

Açıklama: Braudel’in ifadesi geçmişin günümüz üzerindeki etkisini vurgulamaktadır.