Ata Aöf Araştırma Yöntem ve Teknikleri I Ünite -14

Ders: Araştırma Yöntem ve Teknikleri I

Ünite: Bilim ve Etik (Ünite 14)

Etik Nedir?

Etik, neyin yapılması ya da yapılmaması gerektiğiyle ilgilenen bir öğretidir.

• Amaç: “İyi” ve “kötü”nün ne olduğuna dair genel-geçer ilkeler belirlemek.
• Temel Tez: İnsan, özgür irade ve rasyonel davranış kapasitesine sahiptir.
• Etik ilkeler sadece bireyin ailesinden ya da toplumundan kazandığı değerler değil, aynı zamanda bireyin kendi varoluşunu anlamlandırmasıyla da ilgilidir.

Bilim ve Etik

Bilim, insan yaşamına yön veren bir faaliyettir ve insani her faaliyet gibi etik ilkelere uygun olmalıdır.

• Bilim insanı, bilgi üretiminde etik ilkelere uymak zorundadır.
• Elde edilen bilgilerin doğruluğunu topluma sunmalı ve kontrol edilebilir kılmalıdır.

Bilim İnsanının Etik Sorumluluğu

• Antik Yunan’dan Günümüze:
  Bilgi, insanı özgürleştiren bir araç olarak görülmüş, bilim ise bu bilginin yasalarını keşfetme alanı olmuştur.
• Bilim ve Siyaset:
  • Bilimsel çalışmaların siyasallaşması, bilimin etik dışı kullanımını artırır.
  • Bilim insanı, politik duruşuyla bilimsel çalışmaları arasında bir denge kurmalıdır.
• Modern Çağda Sorumluluk:
  • Bilim insanları, çalışmalarının toplumsal ve insani etkilerini dikkate almalı.
  • Etik eğitimi artırılmalı, bilim insanlarının hatasız olduğu algısı yıkılmalıdır.

Bilim ve Etik Çatışma Alanları

1. Teknolojik Gelişmeler:
   • Teknolojik ilerlemeler insan yaşamını kolaylaştırsa da etik problemleri de beraberinde getirmiştir.
   • Hakikat ile güç odaklarının etkisi arasında bilim insanları çelişkiler yaşayabilir.
2. Silahlanma:
   • Askeri araştırmalara katılmak etik açıdan tartışmalıdır.
   • Bilim insanı, hizmet ettiği kurumun etik değerlere uygunluğunu değerlendirmelidir.
3. Tıp Etiği:
   • Ötenazi, kürtaj gibi konular etik çatışmaların odak noktasıdır.
   • Tıbbi gelişmeler, insanı bir makine olarak görme anlayışıyla eleştirilmektedir.
4. Gen Teknolojisi:
   • Genetik manipülasyon, insani ve toplumsal yapıyı tehdit edebilir.
   • Genetik müdahale ekonomik kaygılarla birleştiğinde etik sorunlar daha da artar.
   • Bilim insanı, etik ilkelere bağlı kalarak gen teknolojisini kullanmalıdır.

Bilim ve Siyaset Etiği

• Bilimin Politik Bağı:
  Bilim, toplumdaki politik sistem ve etik anlayış ile ilişkilidir.
  • Bilimsel bulguların herkes için eşit erişilebilir olması sağlanmalıdır.
  • Siyasal erkin, toplumsal etik değerlerini koruyacak politikalar geliştirmesi gereklidir.
• Bilim İnsanının Görevleri:
  • Gerçeklik arayışında dürüstlük ve tarafsızlık.
  • Bilimsel özgürlüğü savunmak ve insanlık aleyhine çalışmaların önüne geçmek.

Bilimsel Araştırmalarda Etik ve İntihal

Bilimsel Araştırmalarda Etik İhlaller:

1. Aşırma: Başka çalışmaların verilerini atıfsız kullanma.
2. Çarpıtma: Verileri değiştirerek sonuçları manipüle etme.
3. Dilimleme: Tek bir araştırmayı parçalayıp farklı yayınlar oluşturma.
4. Duplikasyon: Aynı araştırmayı birden fazla yerde yayınlama.
5. Uydurma: Olmayan verileri varmış gibi gösterme.

İntihal (Aşırmacılık):

• En yaygın etik ihlaldir.
• Kaynak Göstermeden: Başka çalışmalardan bilgi alıp kendi çalışması gibi göstermek.
• Kaynak Göstererek: Yanlış veya eksik atıf yapmak.

İntihali Önlemek:

• Araştırmacıların etik farkındalığını artırmak.
• İntihal tespiti için yazılımlar kullanmak.

Bilim İnsanının Temel Etik İlkeleri

• Hakikati Arama Etiği: Bilim insanı gerçeği aramalıdır.
• Topluma Karşı Sorumluluk: Elde ettiği verileri topluma aktararak bilimsel özgürlüğü korumalıdır.
• Etik İlkelere Bağlılık: İnsanlık aleyhine olan hiçbir çalışmada yer almamalıdır.

Bilim insanının görevi, bilimi gücün emrine değil, insanlığın hizmetine sunmaktır. Etik değerler doğrultusunda hareket ederek toplumsal fayda için çalışmak en önemli misyonudur

1. Aşağıdakilerden hangisi etiğin doğru tanımıdır?

A) Etik din kaynaklıdır.
B) Etik neyin iyi neyin kötü olduğuna dair genel ilkeleri belirleyen bir disiplindir.
C) Etik genel-geçerdir.
D) Etik ahlakla aynıdır.
E) Etik politikanın bir alt dalıdır.

Cevap: B) Etik neyin iyi neyin kötü olduğuna dair genel ilkeleri belirleyen bir disiplindir.

Açıklama: Etik, ahlaki doğruluk ve yanlışlık ile ilgili ilkeleri inceleyen bir felsefe dalıdır.

2. Aşağıdakilerden hangisi bilim adamı için geçerlidir?

A) Mutlak nesnel olmalıdır.
B) Bilim araç olarak kullanır.
C) Gerçekliği bulma ethos’u ile hareket eder.
D) Öznel yöntemler kullanır.
E) Belirli bir dünya görüşüne sahip olamaz.

Cevap: C) Gerçekliği bulma ethos’u ile hareket eder.

Açıklama: Bilim adamı, araştırmalarında gerçekliği bulma amacı ile hareket eder.

3. Bilimsel gelişmeler aşağıdakilerden hangisini doğrudan etkilemez?

A) Birey
B) Toplum
C) Politika
D) Etik
E) Doğa

Cevap: E) Doğa

Açıklama: Bilimsel gelişmeler doğayı dolaylı yoldan etkiler, ancak doğrudan bir etki yapmaz.

4. Silahlanma-etik ilişkisi bağlamında aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgidir?

A) Silahlanmada temel ölçüt vatan savunması olmalı, insan öldürme olmamalıdır.
B) Vatan savunmasında etik ölçülere dikkat edilmez.
C) Silahlanma devlet politikası olduğundan devlet bu konuda tek yetkilidir.
D) Silahlanma ile etik arasında herhangi bir ilişki yoktur.
E) Güçlü ülkeler silahlanmayı etik ilkelere göre yaparlar.

Cevap: A) Silahlanmada temel ölçüt vatan savunması olmalı, insan öldürme olmamalıdır.

Açıklama: Etik, silahlanma gibi konularda insan haklarını ve yaşam hakkını korumayı öncelik alır.

5. Tıp-etik ilişkisini inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ontoloji
B) Epistemoloji
C) Deontoloji
D) Pragmatizm
E) Aksiyoloji

Cevap: C) Deontoloji

Açıklama: Deontoloji, tıbbi etik dahil olmak üzere ahlaki yükümlülükler ve doğru davranış ilkelerini inceler.

6. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel gelişmeler bağlamında çağımızda açığa çıkan problemlerden biri değildir?

A) Ötenazi
B) Tüp bebek
C) Genetik müdahale
D) Mutlu bir hayat nedir sorusu
E) Silahlanma

Cevap: D) Mutlu bir hayat nedir sorusu

Açıklama: “Mutlu bir hayat nedir” sorusu etik veya felsefi bir problem olabilir ancak bilimsel bir problem değildir.

7. Etik-politika ilişkisi bağlamında aşağıdakilerden hangisi geçerlidir?

A) İkisi birbirleriyle hiçbir biçimde ilişkili değildir.
B) Politika etik ilkelere önem vermez.
C) Birey toplumdan ne kadar uzaksa etik o politikadan o kadar uzaktır.
D) Etik ilkeler nesnel, politik ilkeler özneldir.
E) Etik-politika arasında esaslı bir karşılıklı ilişki söz konusudur.

Cevap: E) Etik-politika arasında esaslı bir karşılıklı ilişki söz konusudur.

Açıklama: Etik ve politika arasında karşılıklı bir etkileşim vardır, özellikle toplum yönetiminde bu ilişki önemlidir.

8. Aşağıdaki disiplinlerden hangisi etikle doğrudan ilgili değildir?

A) Psikoloji
B) Aksiyoloji
C) Biyoloji
D) Ahlak
E) Antropoloji

Cevap: C) Biyoloji

Açıklama: Biyoloji, etikle dolaylı olarak ilişkilidir ancak doğrudan bir bağlantısı yoktur.

9. Aşağıdakilerden hangisi bilim adamının sorumluluklarından biri değildir?

A) Bilimsel çalışmaların temeline çıkar ve faydayı koyma
B) Bilimi gerçeklik ethosu için yapma
C) İnsan onur ve haysiyetini koruma
D) Bilimsel sonuçların kötüye kullanılmasına sebep olmama
E) Bilimsel çalışmaların sonuçlarını toplumla paylaşma

Cevap: A) Bilimsel çalışmaların temeline çıkar ve faydayı koyma

Açıklama: Bilimsel çalışmaların temeli çıkar ve fayda değil, bilimsel gerçeklik ve etik olmalıdır.

10. Ahlaki ilkelerin ya da kavramların öznel olmadığını, onların nesnel gerçekliklerinin olduğunu savunan düşünürler aşağıdakilerden hangisi doğru olarak verilmiştir?

A) Herakleitos-Parmenides
B) Sokrates-Platon
C) Aristoteles-Aquino’lu Thomas
D) Farabi-Aristoteles
E) J. Betham-J. S. Mill

Cevap: B) Sokrates-Platon

Açıklama: Sokrates ve Platon, ahlaki ilkelerin nesnel gerçekliklerini savunan düşünürlerdir.