Ata-Aöf Engellilik ve Sosyal Hizmet Ünite -7

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN TANIMI

Zihinsel yetersizlik, bireyin bilişsel işlevlerinde ve uyumsal davranışlarında önemli sınırlılıklarla karakterize edilen, genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan bir durumdur.

• Amerikan Zekâ Geriliği Birliği (AAMR), zihinsel yetersizliği şu şekilde tanımlar: “Zihinsel işlevlerde ve uyumsal becerilerde görülen belirgin sınırlılıklar, bireyin bilişsel, sosyal ve pratik yaşam becerilerinde yetersizlikle kendini gösterir ve bu durum 18 yaşından önce başlar.”

Bu tanımda dikkat çeken üç önemli ölçüt:

1. Zihinsel işlevlerde sınırlılıklar.
2. Uyumsal davranışlarda sınırlılıklar.
3. Gelişim döneminde ortaya çıkış.

Zekâ bölümü (ZB) 70 ve altı bireylerde zihinsel yetersizlik belirtisi olarak kabul edilir.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN YAYGINLIĞI

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2011 yılı verilerine göre, 3 yaş ve üzeri bireylerin %6,9’u en az bir engellilik durumuna sahiptir. Zihinsel yetersizlik belirtileri olan bireylerin oranı ise %2’dir. Bu bireyler, özellikle okuma-yazma, basit matematik işlemleri ve günlük sorunları çözme gibi alanlarda güçlük yaşamaktadırlar.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN NEDENLERİ

1. Doğum Öncesi Nedenler:
   • Genetik: Down sendromu, Fragile X sendromu.
   • Metabolik: Fenilketonüri gibi bozukluklar.
   • Çevresel: Fetal alkol sendromu, annenin hamilelikte geçirdiği hastalıklar veya ilaç kullanımı.
2. Doğum Anı Nedenler:
   • Beyin hasarına yol açan oksijen eksikliği, erken veya geç doğum, zorlu doğum süreçleri.
3. Doğum Sonrası Nedenler:
   • Menenjit gibi hastalıklar, kazalar, yetersiz beslenme veya istismar.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN SINIFLANDIRILMASI

1. Nedenlere Göre:
   • Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler.
2. Tıbbi Sınıflandırma:
   • Eski terimlerle debil, moron, embesil ve idiot olarak adlandırılırdı; günümüzde kullanılmaz.
3. Eğitsel Sınıflandırma:
   • Eğitilebilir: ZB 50-70.
   • Öğretilebilir: ZB 25-50.
   • Ağır Yetersizlik: ZB 25 altı.
4. Zekâ Bölümüne Göre:
   • Hafif: ZB 50-70.
   • Orta: ZB 35-50.
   • Ağır: ZB 20-35.
   • Çok Ağır: ZB 20’nin altı.
5. Destek İhtiyacına Göre:
   • Aralıklı, sınırlı, kapsamlı ve yaygın destek gereksinimi olarak gruplandırılır.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN TANILANDIRILMASI

Zihinsel yetersizlik tanısı, bireyin zekâ işlevlerini ve uyumsal davranışlarını ölçen testlerle yapılır:

• Zekâ Testleri: Stanford Binet veya WISC-R (70 ve altı ZB).
• Uyumsal Davranış Testleri: Bireyin sosyal ve pratik becerilerdeki sınırlılıklarını ölçer.

Tanı koyulabilmesi için bireyin uyumsal becerilerden en az iki tanesinde belirgin sınırlılık göstermesi gerekir.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ

1. Bilişsel Özellikler:
   • Dikkat dağınıklığı, hafıza zayıflığı, yavaş öğrenme, genelleme ve transfer etme güçlüğü.
2. Dil ve Konuşma Özellikleri:
   • Konuşma başlatmada ve sürdürmede zorluk, alıcı ve ifade edici dil becerilerinde sınırlılık.
3. Sosyal-Duygusal Özellikler:
   • Sosyal becerilerin eksikliği, çevresel beklentilere uyumda zorlanma.
4. Fiziksel-Motor Özellikler:
   • Genetik ve metabolik faktörlere bağlı olarak akranlarından geç büyüme.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN AİLELERİ VE DESTEK İHTİYAÇLARI

Zihinsel yetersizliği olan bireyin ailesi genellikle eğitim, ekonomik ve psikolojik konularda büyük zorluklarla karşılaşır. Ailelerin karşılaştıkları sorunlar:

• Stres ve depresyon: Sosyal çevrenin yetersiz desteği bu durumları artırabilir.
• Bilgi İhtiyacı: Aileler, bireyin durumu ve ihtiyaçları hakkında bilgi eksikliği yaşamaktadır.
• Duygusal Destek: Aileler, bireyin gelişimine katkı sağlayabilmek için duygusal desteğe ihtiyaç duyar.

SONUÇ

Zihinsel yetersizliği olan bireyler ve aileleri, kapsamlı sosyal destek, erken tanı ve bireyselleştirilmiş eğitim programları ile daha iyi bir yaşam kalitesine ulaşabilir. Aileler için bilgi ve destek sistemlerinin güçlendirilmesi, bireylerin topluma entegrasyonunda kilit rol oynamaktadır

1. Bireyin zekâ ölçeklerinde gösterdiği başarının standart sapmanın (-2) altında olması bireyin zekâ bölümünün hangi puanda olduğunu göstermektedir?

a) Zekâ bölümü 70
b) Zekâ bölümü 75
c) Zekâ bölümü 60
d) Zekâ bölümü 65
e) Zekâ bölümü 50

Cevap : a) Zekâ bölümü 70

Açıklama: Zekâ puanlamasında ortalama zekâ bölümü (IQ) 100 olarak kabul edilir. Standart sapma ise genellikle 15’tir. Zekâ bölümünün iki standart sapma altında olması, ortalama IQ’nun 30 puan aşağısına karşılık gelir, bu da yaklaşık olarak

70 IQ

puanına denk gelir. Bu puan zihinsel yetersizliği işaret eden en üst sınırdır. Diğer şıklar bu ölçütten daha düşük IQ seviyelerini ifade eder.

2. Bir bireye zihin yetersizliği tanısı konulabilmesi için gereken ölçütler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

a) Zekâ bölümünün ortalamanın bir standart sapma altında olması, uyumsal davranışların hepsinde sorun yaşanması ve 18 yaşın altında olması
b) Zekâ bölümünün ortalamanın bir standart sapma altında olması, uyumsal davranışların en az ikisinde sorun yaşanması ve 18 yaş altında olması
c) Zekâ bölümünün ortalamanın iki standart sapma altında olması, uyumsal davranışların en az ikisinde sorun yaşanması ve 18 yaş altında olması
d) Zekâ bölümünün ortalamanın iki standart sapma altında olması, uyumsal davranışların en az birinde sorun yaşanması ve 19 yaşın altında olması
e) Zekâ bölümünün ortalamanın üç standart sapma altında olması, uyumsal davranışların en az ikisinde sorun yaşanması ve 18 yaş altında olması

Cevap : c) Zekâ bölümünün ortalamanın iki standart sapma altında olması, uyumsal davranışların en az ikisinde sorun yaşanması ve 18 yaş altında olması

Açıklama: Zihinsel yetersizlik tanısında şu üç ölçüt gereklidir:

1. IQ puanı:

   İki standart sapma (IQ ≤ 70).

2. Uyumsal davranışlar:

   Günlük yaşam aktivitelerinden en az ikisinde sorun olması.

3. Başlangıç yaşı:

   18 yaşından önce belirtilerin görülmesi.
   Diğer şıklarda belirtilen farklılıklar tanı kriterleri ile uyumlu değildir.

3. Aşağıdakilerden hangisi zihinsel yetersizliği olan bireylerin bilişsel gelişim özelliklerinden değildir?

a) Zayıf bir bellek
b) Genelleme yapabilme
c) Yavaş öğrenme
d) Dikkatini toplayamama
e) Transfer edememe

Cevap : b) Genelleme yapabilme

Açıklama: Zihinsel yetersizliği olan bireyler genellikle öğrendiklerini farklı durumlara genelleyemezler. Bu, bilişsel gelişimlerinin sınırlı olduğunu gösterir. Diğer seçenekler, bu bireylerin öğrenme güçlüklerini ve bilişsel gelişim özelliklerini doğru bir şekilde tanımlar.

4. Aşağıdakilerden hangisi pratik uyumsal davranışlardan biridir?

a) Kuralları izleme
b) Benlik saygısı
c) Okuma yazma becerisi
d) Günlük yaşam etkinlikleri
e) Kurallara uyma

Cevap : d) Günlük yaşam etkinlikleri

Açıklama: Pratik uyumsal davranışlar, bireyin günlük yaşamda bağımsızlığını sürdürebilmesi için gerekli becerilerdir. Bunlar yemek yapma, giyinme, hijyen gibi günlük etkinlikleri içerir. Diğer seçenekler (ör. kuralları izleme) sosyal uyum veya duygusal becerilerle ilgilidir.

5. Zekâ bölümleri 35/40 ile 50/55 puan arasında olan grup aşağıdakilerden hangisinde yer almaktadır?

a) Çok hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler
b) Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler
c) Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler
d) Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler
e) Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler

Cevap : c) Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler

Açıklama: Bu IQ aralığı (35/40 ile 50/55), orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyleri tanımlar. Bu bireyler genellikle basit günlük aktiviteleri destekle yapabilirler. Ağır düzey (<35) veya hafif düzey (>55) bu gruba girmez.

6. Aşağıdakilerden hangisi zihin yetersizliği olan bireylerin fiziksel-motor becerilerinden biri değildir?

a) Boy, kilo ve iskelet yapısı ölçümleri yaşıtlarından daha yüksek düzeyde olabilmektedir.
b) Başını dik tutma, diş çıkarma gibi fiziksel gelişimlerde gerilikler gözlenebilmektedir.
c) Yürüme, dengede durma zıplama gibi büyük kas becerileri yaşıtlarından daha zayıftır.
d) Kalem tutma, ipe boncuk dizme gibi ince kas becerileri yaşıtlarına göre daha zayıftır.
e) Down sendromlu bireylerin kas tonuları normal gelişim gösteren bireylerden daha düşüktür.

Cevap : a) Boy, kilo ve iskelet yapısı ölçümleri yaşıtlarından daha yüksek düzeyde olabilmektedir.

Açıklama: Fiziksel-motor becerilerde gerilikler sıklıkla gözlenir; bu durum genellikle zihin yetersizliği olan bireylerin fiziksel gelişimlerini yaşıtlarına göre olumsuz etkiler. Ancak boy, kilo gibi ölçümlerin “yüksek düzeyde” olması genellikle bu bireylere özgü bir özellik değildir.

7. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin dil becerileri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

a) Sözcük dağarcıkları daha çok soyut sözcüklerden oluşmaktadır.
b) Sıfat ve zamirleri daha fazla kullanırlar.
c) Yönerge vermekte başarılıdırlar.
d) Alıcı dil becerileri gelişmiştir.
e) Daha kısa ve basit yapılarla cümleler kurarlar.

Cevap : e) Daha kısa ve basit yapılarla cümleler kurarlar.

Açıklama: Zihinsel yetersizliği olan bireylerin dil becerileri sınırlıdır; genellikle kısa ve basit yapılar kullanırlar. Soyut düşünceler veya sıfat/zamir gibi detaylı dil yapılarında zorluk çekerler.

8. Yaşam boyu yoğun desteğe ihtiyacı olan birey aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisinde yer almaktadır?

a) Sürekli desteğe gereksinim duyan bireyler
b) Yaygın desteğe gereksinim duyan bireyler
c) Kapsamlı desteğe gereksinim duyan bireyler
d) Sınırlı desteğe gereksinim duyan bireyler
e) Aralıklı desteğe gereksinim duyan bireyler

Cevap : b) Yaygın desteğe gereksinim duyan bireyler

Açıklama: Yaygın destek, bireyin yaşam boyunca sürekli olarak ihtiyaç duyduğu, kapsamlı bir desteği ifade eder. Sınırlı veya aralıklı destek genellikle daha az sıklıkla veya geçici durumlarda sağlanır.

9. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin bilişsel gelişim özelliklerine aşağıdaki yaklaşımlardan hangisi öğrenmelerini kolaylaştırıcı bir yaklaşım olmaz?

a) Bilgilerin küçük adımlar ile verilmesine dikkat etmek
b) Bilgilerin tekrar edilmesini sağlamak
c) Öğretilen becerinin yalnız bir ortam ile sınırlı kalmasını sağlamak
d) Somut örnekler vermek
e) Tek bir uyaran vermek

Cevap : c) Öğretilen becerinin yalnız bir ortam ile sınırlı kalmasını sağlamak

Açıklama: Beceri transferini artırmak için birden fazla ortamda pratik yapılmalıdır. Bir ortamla sınırlı tutmak, öğrenmeyi zorlaştırır.

10. Nüfus ve Konut Araştırması’na göre toplam nüfusun yüzde kaçı hatırlamada ve dikkatini toplamada çok zorlandığını veya hiç yapamadığını beyan etmiştir?

a) yüzde 5
b) yüzde 4
c) yüzde 3
d) yüzde 2
e) yüzde 1

Cevap : d) yüzde 2

Açıklama: Araştırmalara göre toplumun yaklaşık yüzde 2’si hatırlama ve dikkat toplama konularında ciddi zorluklar yaşamaktadır. Bu oran genel nüfusa kıyasla anlamlı bir istatistik sunar