Ata-Aöf Engellilik ve Sosyal Hizmet Ünite -8

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUKLARININ ÖNEMİ

Dil ve konuşma, iletişimdeki temel araçlardan biridir. Bu nedenle, dil ve konuşma alanındaki bozukluklar bireylerin günlük yaşamını, sosyal ilişkilerini ve eğitim süreçlerini olumsuz etkileyebilir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2010 verilerine göre, dil ve konuşma bozuklukları diğer engeller arasında %2’lik bir orana sahiptir.

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUKLARININ TANIMI

Dil ve konuşma bozukluğu, iletişimde ortaya çıkan ve bireyin ifade becerilerini etkileyen sorunlardır. Ancak “dil” ve “konuşma” terimleri birbirinden farklı bozuklukları ifade eder:

• Konuşma Bozukluğu: Konuşmayı sağlayan organlarda veya bu organların işlevlerinde ortaya çıkan bozukluklardır.
• Dil Bozukluğu: Dilin anlamını, örgütlenmesini ve ifade edilmesini etkileyen problemlerdir.

DİL VE KONUŞMA İLE BEYİN İLİŞKİSİ

Dil ve konuşma işlevleri, beynin farklı bölgeleri tarafından yönetilir:

• Broca Alanı: İfade edici dilin kontrolünden sorumludur.
• Wernicke Alanı: Alıcı dilin, yani anlamanın merkezidir.
  Marc Dax ve Paul Broca gibi bilim insanları, beynin sol yarıküresindeki hasarların dil bozukluklarına yol açtığını göstermiştir.

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ VE SINIFLANDIRILMASI

Dil ve konuşma bozuklukları, genellikle nedenlerine veya betimsel özelliklerine göre sınıflandırılır:

1. Nedensel Sınıflandırma:
   • Klinik tanıya dayanır ve dil bozukluğunun oluş nedenlerini ön plana çıkarır.
   • Eğitim yerine tıbbi etiketlemeye ağırlık verir.
2. Betimleyici Sınıflandırma:
   • Hem nedenleri hem de bu nedenlerin eğitimle ilişkisini inceler.
   • Gelişimsel temele dayanır ve eğitimi destekler.

DİL BOZUKLUKLARI

Dil bozuklukları, dilin bileşenlerine veya nedenlerine göre sınıflandırılabilir:

1. Dil Bileşenlerine Göre:
   • Fonolojik Bozukluklar: Dilin ses yapısının organize edilmesindeki sorunlar.
   • Sözdizimsel Bozukluklar: Dilin gramer yapısındaki problemler.
   • Semantik Bozukluklar: Anlam bilgisiyle ilgili eksiklikler.
   • Pragmatik Bozukluklar: Dilin kullanımına ilişkin sorunlar.
2. Nedenlere Göre:
   • Gelişimsel Dil Bozukluğu: Genetik faktörler, otizm, zihinsel yetersizlik gibi nedenlerle ortaya çıkar.
   • Edinilmiş Dil Bozukluğu: Kaza, travma veya hastalık sonucu gelişir.

KONUŞMA BOZUKLUKLARI

Konuşma bozuklukları, konuşmayı sağlayan mekanizmaların bozulmasından kaynaklanır ve üç başlıkta incelenir:

• Artikülasyon Bozuklukları: Seslerin doğru üretilememesi.
• Akıcılık Bozuklukları: Kekemelik gibi konuşma hızını ve ritmini etkileyen durumlar.
• Ses Bozuklukları: Sesin kalitesi, perdesi veya yüksekliğinde problemler.

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Değerlendirme sürecinde farklı yaklaşımlar kullanılabilir:

1. Norm Bağımlı Değerlendirme: Bireyin genel popülasyona göre durumunu belirler.
2. Ölçüt Bağımlı Değerlendirme: Belirli bir beceriyi ne düzeyde gerçekleştirdiğini ölçer.
3. Performansa Bağlı Değerlendirme: Bireyin dil ve konuşma yeteneklerini günlük bağlamda değerlendirir.
4. Dinamik Değerlendirme: Bireyin iletişim performansını artırmak için gereken desteği belirler.

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUKLARINA MÜDAHALE

Müdahale yaklaşımları, bireyin ihtiyaçlarına göre değişir ve genellikle üç temel yöntemle uygulanır:

1. Çocuk Merkezli Yaklaşım:
   • Dil uyaranlarını artırarak doğal öğrenme sürecini destekler.
2. Terapist Merkezli Yaklaşım:
   • Belirli dil hedeflerinin yapılandırılmış bir şekilde öğretilmesine odaklanır.
3. Karma Yaklaşım:
   • Hem doğal hem de yapılandırılmış yöntemleri birleştirir ve bireysel hedeflere odaklanır.

Dil ve konuşma bozukluklarının tanılanması, değerlendirilmesi ve müdahalesi, bireyin yaşam kalitesini artırma açısından büyük önem taşır. Erken müdahale ve uygun eğitim programları, dil ve konuşma becerilerindeki sorunların üstesinden gelmek için etkili bir yol sunar

1. Aşağıdakilerden hangisi dil ve konuşma bozukluklarına ilişkin kavramlar arasında yer almaz?

a) İletişim
b) Artikülasyon
c) Akıcılık
d) Etkileşim
e) Afazi

Cevap : d) Etkileşim

Açıklama : Dil ve konuşma bozuklukları, iletişim, artikülasyon, akıcılık ve afazi gibi kavramlarla doğrudan ilişkilidir. Ancak “etkileşim,” bireyler arasındaki sosyal ve duygusal bağlarla ilgilidir ve doğrudan bir dil veya konuşma bozukluğu kavramı olarak değerlendirilemez.

2. Aşağıdakilerden hangisi dil ve konuşma bozukluklarının nörofizyolojik nedenlerinden biridir?

a) Motor yetersizlik
b) Ortopedik yetersizlik
c) İşitsel yetersizlik
d) Görsel yetersizlik
e) Uyaran yetersizliği

Cevap : a) Motor yetersizlik

Açıklama : Dil ve konuşma bozukluklarının nörofizyolojik nedenleri arasında motor yetersizlik yer alır, çünkü bu durum ses üretimi ve artikülasyon süreçlerini etkiler. İşitsel veya görsel yetersizlikler dolaylı nedenlerdir ancak motor yetersizlikler, nörofizyolojik bir temel oluşturur.

3. Kısıtlı sözcük dağarcığı, konuşurken sözcük hataları yapılması veya sözcük hatırlama zorlukları yaşanmasıyla ortaya çıkan dil bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Fonolojik bozukluk
b) Sözdizimsel bozukluk
c) Kullanımsal bozukluk
d) Anlamsal bozukluk
e) Biçimbilgisel bozukluk

Cevap : d) Anlamsal bozukluk

Açıklama :  Anlamsal bozukluk, dilin anlam boyutunu etkiler ve sözcüklerin anlamlarının öğrenilmesi, hatırlanması ya da kullanımıyla ilgili sorunlara neden olur. Diğer bozukluklar, dilin farklı boyutlarını (ses, yapı, kullanım) etkiler.

4. Aşağıdakilerden hangisi özgül dil bozukluğunun özellikleri arasında yer almaz?

a) Nörobiyolojik bir gelişimsel dil bozukluğudur.
b) Sözel olmayan performansları kronolojik yaşları ile uyumludur.
c) Alıcı ve ifade edici dil performansları kronolojik yaşın alt sınırlarındadır.
d) %70-50’sinin ailesinde dil bozukluğuna rastlanmıştır.
e) Konuşmalarında artikülasyon görülmektedir.

Cevap : e) Konuşmalarında artikülasyon görülmektedir.

Açıklama : Özgül dil bozukluğu artikülasyon problemleriyle ilişkilendirilmez. Bu bozukluk genellikle dilin gelişiminde gecikme veya bozulmayla ilgilidir ve artikülasyon (sesletim) problemleri farklı bir kategoriye girer.

5. “Beynin dil ve konuşmadan sorumlu olan sol yarım küresindeki problemlerden kaynaklanan ve genellikle kafa travmaları ve felç sonucu meydana gelen bozukluktur.”
Yukarıda tanımı verilen dil bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Afoni
b) Semantik bozukluk
c) Afazi
d) Artikülatif bozukluk
e) Kekemelik

Cevap : c) Afazi

Açıklama : Afazi, beynin dil ve konuşma merkezi olan sol yarım küresindeki hasarlar sonucunda dil kullanımında ciddi bozukluklara yol açar. Kafa travması ve felç gibi durumlar afazinin en yaygın nedenlerindendir.

6. Afoni’nin tanımı aşağıdaki ifadelerden hangisinde verilmiştir?

a) Beyin travması sonucunda oluşan söz yitimidir.
b) Beyin travması sonucunda oluşan ses çarpıtmasıdır.
c) Beyin travması sonucunda oluşan karmaşık konuşmadır.
d) Beyin travması sonucunda oluşan ses yitimidir.
e) Beyin travması sonucunda oluşan ses eklenmesidir.

Cevap : d) Beyin travması sonucunda oluşan ses yitimidir.

Açıklama : Afoni, sesin tamamen kaybıdır ve genellikle beyin travması veya ses tellerinin zarar görmesi sonucunda meydana gelir.

7. Aşağıdakilerden hangisi artikülasyon/sesletim bozukluklarından biri değildir?

a) Atlama
b) Karmaşıklaştırma
c) Yerine koyma
d) Sesin bozulması
e) Sesin eklenmesi

Cevap : b) Karmaşıklaştırma

Açıklama : Artikülasyon bozuklukları seslerin yanlış üretilmesiyle ilgilidir. Atlama, yerine koyma, bozulma ve ekleme gibi sorunlar bu bozukluklar arasında yer alır. “Karmaşıklaştırma” artikülasyon bozuklukları arasında yer almaz.

8. Sözcükteki seslerin, düşürülmesi, başka bir sesle yer değiştirmesi, farklı bir ses eklenmesi ya da bozulması şeklinde görülen konuşma bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Artikülasyon bozukluk
b) Akıcılık bozukluğu
c) Afonik bozukluk
d) Ses bozukluğu
e) Travmatik bozukluk

Cevap : a) Artikülasyon bozukluk

Açıklama : Artikülasyon bozukluğu, seslerin doğru şekilde üretilememesi nedeniyle sözcüklerde ses eklenmesi, değiştirilmesi veya bozulması gibi sorunlara yol açar.

9. Ünsüz ve ünlü ses uzatmaları, sesli ya da sessiz duraklama, dolambaçlı konuşma, sözcüklerin büyük bir gerginlikle çıkartılması şeklinde ortaya çıkan konuşma bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Dizartri
b) Afazi
c) Kekemelik
d) Afoni
e) Karmaşık konuşma

Cevap : c) Kekemelik

Açıklama : Kekemelik, konuşma sırasında seslerin veya kelimelerin tekrarlanması, uzatılması ve duraksamalarla kendini gösteren bir akıcılık bozukluğudur.

10. Bireyin sesinin, yaşına ve cinsiyete göre olması gerekenden daha yüksek ya da daha alçak çıkması bireyde aşağıdaki ses bozukluklarından hangisinin olduğunu gösterir?

a) Ses şiddetinde görülen bozukluk
b) Ses rezonansında görülen bozukluk
c) Ses kalitesinde görülen bozukluk
d) Ses esnekliğinde görülen bozukluk
e) Ses perdesinde görülen bozukluk

Cevap : e) Ses perdesinde görülen bozukluk

Açıklama : Ses perdesi, sesin yüksekliği veya alçaklığıdır. Yaşa ve cinsiyete göre normalden sapması, ses perdesindeki bir bozukluğu işaret eder. Diğer şıklar sesin farklı yönlerini tanımlamaktadır, ancak bu problem ses perdesi ile ilgilidir.