Ata-Aöf Gerontolojik Sosyal Hizmet Ünite -1

Yaşlanma ve Yaşlılık

Yaşlanma Nedir?
Yaşlanma (aging) ve yaşlılık (elderly), birbiriyle ilişkili ancak farklı kavramlardır. Yaşlanma, bireyin yaşam boyunca biyolojik, psikolojik ve sosyal olarak değişim gösterdiği bir süreçtir. Yaşlılık ise bireyin yaşam evrelerinden biri olan, çocukluk, gençlik ve yetişkinlikten sonra gelen son dönemdir.

Yaşlanma sadece insanlara özgü değildir. Doğa, tüm canlılar için doğumdan ölüme kadar bir yaşam döngüsü sunar. Ancak bireylerin yaşam süresi, toplumun bilgi birikimi, sağlık koşulları ve kültürel değerler tarafından şekillenir.

Yaşlanma Sürecinin Sınıflandırılması
Yaşlanma, biyolojik, psikolojik ve sosyal süreçlerin etkileşimiyle şekillenir. Bu süreci anlamak için gerontoloji alanına bakmak gerekir. Gerontoloji, yaşlılıkla ilgili biyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları inceleyen bir bilim dalıdır. Geriatri ise yaşlı bireylerin sağlık sorunlarına odaklanan tıp alanıdır.

Yaşlanma Çeşitleri:

• Kronolojik Yaşlanma: Bireyin doğum tarihine göre yaşlanmayı ifade eder. Bu tür yaşlanma, bireyin fiziksel veya zihinsel durumuyla ilgili değildir.
• Biyolojik Yaşlanma: Organ sistemlerinde (kalp, akciğer, dolaşım sistemi vb.) meydana gelen fiziksel değişimlere dayanır.
• Psikolojik Yaşlanma: Hafıza, öğrenme, algılama ve motivasyon gibi zihinsel işlevlerde görülen değişikliklerdir.
• Sosyal Yaşlanma: Bireyin aile, iş hayatı ve toplum içindeki rollerinin değişmesiyle ilgilidir.

Demografik Yaklaşımla Yaşlanma:
Yaşlanma, nüfus analizlerinde üç ana başlıkta incelenir:

1. Demografik Yaşlanma: Toplumda yaşlı birey sayısının artması.
2. Tavan Yaşlanması: Yaşlı nüfus oranındaki artış.
3. Taban Yaşlanması: Genç nüfus oranındaki azalma.

Yaşlanma Sürecinin Evreleri

Yaşlanma, bireyin döllenmeden itibaren başlayan ve ölümle sonlanan bir süreçtir. Perlmutter ve Hall, yaşlanmayı şu üç başlık altında sınıflandırmıştır:

1. Birincil Yaşlanma: Evrensel ve genetik bir süreçtir.
2. İkincil Yaşlanma: Sağlıksız yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin etkisiyle oluşur.
3. Üçüncül Yaşlanma: Yaşamın sonunda hızlı bir bozulma dönemini ifade eder.

Dünyada ve Türkiye’de Yaşlı Nüfus

Yaşlanma, modern tıptaki ilerlemeler sayesinde insanların daha uzun ömürlü olmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfusun toplam nüfusa oranı hızla artmaktadır. Örneğin, Türkiye’de 65 yaş ve üzeri birey sayısı 1990’da 2.4 milyon iken, 2025’te bu rakamın 12.1 milyona ulaşması beklenmektedir.

Yaşlılık Döneminin Genel Özellikleri

Fiziksel Özellikler:
Yaşlılıkla birlikte kan damarlarında sertleşme, eklemlerde dejenerasyon ve biyolojik dokuların elastikiyet kaybı gibi fiziksel değişiklikler gözlemlenir.

Psikolojik Özellikler:
Yaşlanma, unutkanlık, uykusuzluk ve ölüm korkusu gibi psikolojik sorunları beraberinde getirir. Fiziksel gerilemeler, statü kaybı ve ölüm korkusu bu süreçte bireyi en çok etkileyen faktörlerdir.

Sosyal Özellikler:
Yaşlı bireylerin toplumdaki rollerinde değişiklikler görülür. Emeklilik ve sosyal statü kaybı, bireyin sosyal hayatında boşluk yaratabilir. Bu durum, yaşlı bireylerin sosyal hayattan izole olmasına neden olabilir.

Sonuç

Yaşlanma, biyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan bireyin hayatında derin değişikliklere yol açan bir süreçtir. Bu sürecin anlaşılması, bireylerin ve toplumların yaşlılık dönemine daha sağlıklı ve bilinçli bir şekilde hazırlanmasını sağlayacaktır

1. Aşağıdakilerden hangisi evde bakım hizmetlerine yönelik ihtiyacı ortaya çıkaran sebeplerden değildir?

a) Demokrasinin, insan haklarının ve sosyal adaletin gelişmesi
b) Düşük doğum ve ölüm hızı
c) Halk sağlığı hizmetlerinin yaygınlaştırılması
d) Teknolojinin insan yaşamına getirdiği kolaylıklar
e) Ortalama yaşam beklentisinin azalması

Cevap : e) Ortalama yaşam beklentisinin azalması.

Açıklama : Ortalama yaşam beklentisinin azalması evde bakım hizmetlerine yönelik bir ihtiyaç oluşturmaz. Tam aksine, ortalama yaşam süresinin artması, yaşlı bireylerin bakım ihtiyaçlarının artmasına neden olmaktadır.

2. Yalnızca sağlık yönünden değil aynı zamanda psikolojik ve sosyal yönden de tam bir iyilik hâlinin varlığını işaret eden yaşlılıkla ilgili kavram aşağıdakilerden hangisidir?

a) Yaşlanma
b) Yaşlılık
c) Başarılı Yaşlanma
d) Başarılı Yaşlılık
e) İşlevsellik

Cevap : c) Başarılı Yaşlanma.

Açıklama : Başarılı yaşlanma, bireyin fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan tam bir iyilik hâlini sürdürebildiği bir süreci ifade eder. Sağlık yönünden iyilik hâlinin yanı sıra sosyal ve psikolojik iyilik de bu kavramın kapsamına girer.

3. Aşağıdakilerden hangisi başarılı yaşlanmanın literatürde kabul edilen göstergelerinden değildir?

a) Yaşam uzunluğu
b) Cinsel yönelim
c) Bilişsel yeterlilik
d) Sosyal yeterlilik ve üretkenlik
e) Kişisel kontrol

Cevap : b) Cinsel yönelim.

Açıklama : Literatürde başarılı yaşlanmanın göstergeleri arasında yaşam uzunluğu, bilişsel yeterlilik, sosyal üretkenlik ve kişisel kontrol gibi unsurlar yer alır. Ancak cinsel yönelim bu kapsamda değerlendirilmez.

4. Evde bakım hizmetlerinin Avrupa’daki işleyişi hakkında aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

a) Eve yönelik bakım hizmetlerinin kurumlaştırılması ve sistemleştirilmesi açısından orta düzeydedir.
b) Bakıma muhtaç hâle gelen yaşlının, yaşamını mümkün olduğunca kendi evinde ya da ailesinin yanında sürdürebilmesi amacıyla evde bakım vakıflardan sağlanmaktadır.
c) Devlet güvencesi altındaki evde bakım; “bakıma muhtaçlık riski”ne karşı bakım sigortası primini yatırmamış olan yaşlılara sosyal güvenlik sistemi kapsamında sunulmaktadır.
d) Kendi ellerinde olmayan sebeplerden dolayı yoksulluğa düşen ve dolayısıyla gelir yetersizliği veya yokluğundan dolayı bakım sigortası primini yatırmamış kişilere de evde bakım hizmeti verilmemektedir.
e) Yardıma muhtaç yaşlılara “kamusal sosyal yardım sistemi”ndeki fonlar aracılığıyla evde bakım hizmetleri verilmektedir.

Cevap : e) Yardıma muhtaç yaşlılara “kamusal sosyal yardım sistemi”ndeki fonlar aracılığıyla evde bakım hizmetleri verilmektedir.

Açıklama : Avrupa’da evde bakım hizmetleri, kamusal sosyal yardım sistemi ve sosyal güvenlik fonları aracılığıyla sağlanmaktadır. Bu sistem, yaşlı bireylerin yaşamlarını mümkün olduğunca kendi ortamlarında sürdürmelerine destek verir.

5. Avrupa kıtasında bulunan bazı ülkelerde evde bakım kamusal sosyal yardım ve sosyal güvenlik içerisinde yer almaktadır. Aşağıdaki ülkelerden hangisi bu kapsamın dışında kalmaktadır?

a) İtalya
b) Fransa
c) İsveç
d) Romanya
e) Almanya

Cevap : d) Romanya.

Açıklama : Avrupa’nın birçok gelişmiş ülkesinde evde bakım hizmetleri kamusal sosyal yardım ve sosyal güvenlik kapsamında sunulmaktadır. Ancak Romanya gibi bazı ülkeler bu sistemin dışında kalmaktadır.

6. Yaşlanma ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

a) Kaçınılmaz ve geri dönülmez bir süreçtir.
b) Sadece insanoğluna özgü bir süreçtir.
c) Canlılarda zamana bağlı değişimleri içine alır.
d) Doğumdan ölüme kadar sürer.
e) Organizmanın hücre yapısındaki değişimler ile meydana gelen bio-psikososyal gelişim sürecidir.

Cevap : b) Sadece insanoğluna özgü bir süreçtir.

Açıklama : Yaşlanma sadece insanlara özgü değildir; tüm canlılarda meydana gelen doğal bir süreçtir. Diğer ifadeler yaşlanmanın genel tanımını ve özelliklerini doğru şekilde açıklar.

7. Aşağıdakilerden hangisi yaşam döngüsü içerisinde yer almaz?

a) Yetişkinlik Dönemi
b) Gençlik Dönemi
c) Yaşlılık Dönemi
d) Çocukluk Dönemi
e) Bebeklik Dönemi

Cevap : e) Bebeklik Dönemi.

Açıklama : Yaşam döngüsü yetişkinlik, gençlik, yaşlılık ve çocukluk dönemlerini kapsar. Ancak bebeklik dönemi genellikle yaşam döngüsünün bir aşaması olarak ayrı ele alınmaz.

8. Verilen tanımlar sırasıyla aşağıdakilerden hangilerine karşılık gelmektedir?

I. “Yaşlılığın biyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerinin bilimsel çalışmasıdır.”
II. “Yaşlıların sağlık sorunlarıyla ilgilenen ve tedavi etmeye çalışan tıp dalıdır.”

a) Sosyoloji – Pediatri
b) Geriatri – Gerontoloji
c) Pediatri – Sosyoloji
d) Gerontoloji – Geriatri
e) Sosyoloji – Pediatri

Cevap : d) Gerontoloji – Geriatri.

Açıklama : Gerontoloji, yaşlanmanın biyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerini incelerken, geriatri yaşlıların sağlık sorunlarını ele alır ve tedavi etmeye odaklanır.

9. Aşağıdakilerden hangisinde gerontologların nüfusla ilgili sınıflandırma türlerinden herhangi biri yoktur?

a) Fiziksel, Psikolojik, Sosyal, Tavan
b) Biyolojik, Psikolojik, Kronolojik, Taban
c) Kronolojik, Biyolojik, Sosyal, Psikolojik
d) Kronolojik, Kültürel, Psikolojik, Demografik
e) Tavan, Taban, Demografik

Cevap : c) Kronolojik, Biyolojik, Sosyal, Psikolojik

Açıklama :

10. Aşağıdakilerden hangisi “toplumda yaşlıların oranının artması” olarak tanımlanır?

a) Taban Yaşlanması
b) Demografik Yaşlanma
c) Sosyal Yaşlanma
d) Tavan Yaşlanması
e) Kronolojik Yaşlanma

Cevap : d) Tavan Yaşlanması.

Açıklama : Tavan yaşlanması, toplumda yaşlı bireylerin oranının artışını ifade eder ve demografik değişimlerle doğrudan ilişkilidir. Bu durum özellikle nüfusun yaşlanması ile bağlantılıdır.