Ata-Aöf Gerontolojik Sosyal Hizmet Ünite -10

BAŞARILI YAŞLANMA KURAMI VE TANIMI

Başarılı yaşlanma kuramı, yaşlanma sürecinin oluşum ve gelişimini anlamak için çok yönlü bir yaklaşım sunar. Yaşlılıkla ilgili çalışmalarda yaşam kalitesinin artırılması odaklı araştırmaların temel dayanağı olarak kullanılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1999 yılında yayımladığı “Sağlıklı Yaşlanma Deklarasyonu” ile yaşlı bireylerin yaşamlarına değer katılmasını bir hedef olarak belirlemiştir.

Başarılı yaşlanmaya yönelik tanımlamalar çeşitlidir. Bazı araştırmacılar başarılı yaşlanmayı bireyin fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal işlevlerini sürdürebilmesiyle ilişkilendirirken, diğerleri yaşam doyumu ve kişisel hedeflere ulaşmayı da önemli bir faktör olarak görmektedir. Başarılı yaşlanma, bireyin yaşamı boyunca kontrolü ve bağımsızlığı üst düzeyde sürdürmesini ifade eder.

BAŞARILI YAŞLANMA KURAMLARI

1. Baltes ve Baltes’in Başarılı Yaşlanma Kuramı

• Varsayımlar:
  • Yaşlı bireylerin kullanılmamış potansiyelleri vardır.
  • Bu potansiyel, yaşla birlikte ortaya çıkan kayıpları telafi etmek için geliştirilebilir.
• Yaklaşım:
  • Yaşlı bireyler, ileri yaşta da öğrenmeye devam edebilir.
  • Teknolojik araçlar ve bilişsel uygulamalar, yaşlı bireylerin işlevselliğini artırabilir.
  • Bilgelik ve yaşam deneyimleri, bireylerin daha anlamlı bir yaşam sürmesine katkı sağlar.

2. Rowe ve Kahn’ın Başarılı Yaşlanma Kuramı

• Üç Ana Bileşen:
  1. Hastalık ve özürlülük olasılığının düşüklüğü: Sadece hastalık olmaması değil, risk faktörlerinin de azaltılması.
  2. Yüksek bilişsel ve fiziksel kapasite: Bireyin eylem gücünü koruyabilmesi.
  3. Yaşamla aktif etkileşim: Kişilerarası ilişkiler ve üretken faaliyetlerin sürdürülmesi.
• Vurgular:
  • İzolasyonun sağlık için risk oluşturduğu.
  • Sosyal destek türlerinin (duygusal ve araçsal) olumlu etkiler sağladığı.
  • Destek türlerinin bireyin ihtiyaçlarına uygun şekilde geliştirilmesi gerektiği.

Başlıca Sorular:

1. Olağan yaşlanma süreci, yaşam tarzı ve sosyal bütünleşme gibi faktörlerden etkilenir mi?
2. Başarılı yaşlanan bireylerin yaşam tarzı ve risk faktörleri, farklı gruplarda nasıl değişiklik gösterir?

BAŞARILI YAŞLANMANIN TEMEL BİLEŞENLERİ

1. Fiziksel Sağlık ve Hastalık Yönetimi:
   • Hastalıklardan korunma ve fiziksel kapasitenin korunması.
2. Bilişsel ve Psikolojik Sağlık:
   • Zihinsel becerilerin sürdürülmesi ve olumlu bir yaşam perspektifi geliştirilmesi.
3. Sosyal Katılım ve Üretkenlik:
   • Sosyal ilişkilerin devamı ve toplumla aktif bir etkileşim.

ÖZET

Başarılı yaşlanma, bireyin fiziksel, bilişsel ve sosyal kapasitesini koruyarak yaşam kalitesini artırmayı hedefler. Baltes ve Baltes’in kuramı, yaşlı bireyin potansiyelini vurgularken, Rowe ve Kahn, sağlıklı yaşlanmanın sosyal katılım, bilişsel kapasite ve hastalık yönetimiyle mümkün olduğunu savunur. Bu kuramlar, yaşlılara yönelik hizmetlerin planlanması ve uygulanmasında disiplinler arası bir yaklaşımı gerekli kılar

1. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “Sağlıklı Yaşlanma Deklarasyonu” aşağıdakilerden hangisinde yayınlanmıştır?

a) 1997
b) 1998
c) 1999
d) 2000
e) 2001

Cevap : c) 1999.

Açıklama : Dünya Sağlık Örgütü, 1999 yılında “Sağlıklı Yaşlanma Deklarasyonu”nu yayınlamış ve yaşlılık konusundaki politikaları bu deklarasyonla yönlendirmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi başarılı yaşlanmanın gerçekleştirilmesinde etkili olan faktörlerden biri değildir?

a) Diyet uygulama
b) Egzersiz yapma
c) Dengeli beslenme
d) Sosyal izolasyonun güçlü olması
e) Sosyal destek ağlarının kuvvetli olması

Cevap : d) Sosyal izolasyonun güçlü olması.

Açıklama : Sosyal izolasyon başarılı yaşlanmanın bir engelidir. Sosyal destek ağlarının güçlü olması ise başarılı yaşlanmada önemli bir faktördür.

3. Başarılı yaşlanma terimi ilk olarak aşağıdakilerden hangisinde ortaya çıkmıştır?

a) M.Ö. 43 yılında
b) M.Ö. 44 yılında
c) M.Ö. 45 yılında
d) M.Ö. 46 yılında
e) M.Ö. 47 yılında

Cevap : b) M.Ö. 44 yılında.

Açıklama : Başarılı yaşlanma terimi, M.Ö. 44 yılında Cicero tarafından ilk kez ortaya atılmıştır.

4. Gerontolojik çalışmalara konu olan başarılı yaşlanma terimi ilk kez aşağıdakilerden hangisi tarafından kullanılmıştır?

a) Cicero
b) Rowe
c) Kahn
d) Pfeiffer
e) Gubrium

Cevap : a) Cicero.

Açıklama : Cicero, başarılı yaşlanma üzerine ilk ifadeleri kullanan kişidir ve yaşlılığın pozitif yönlerini ele almıştır.

5. Cicero’nun yaşlılığın bir düşüş ve kayıp safhası olmadığını, aksine pozitif yönde değişiklik ve üretken çalışmalar için birçok fırsatı içinde barındıran bir dönem olduğunu ileri sürdüğü eseri aşağıdakilerden hangisidir?

a) Epistulae
b) De Republica
c) Hortensius
d) De Finibus, Bonorum et Malorum
e) De Senectute

Cevap : e) De Senectute.

Açıklama : Cicero, yaşlılığı pozitif bir dönem olarak nitelendirdiği bu düşüncelerini De Senectute adlı eserinde detaylandırmıştır.

6. Başarılı yaşlanma süreci ile ilgili bilimsel araştırmalara aşağıdakilerden hangisinden itibaren başlanmıştır?

a) 1942
b) 1943
c) 1944
d) 1945
e) 1946

Cevap : c) 1944.

Açıklama : Başarılı yaşlanma süreci üzerine bilimsel çalışmalar 1944 yılında başlamış ve bu alanda önemli teoriler geliştirilmiştir.

7. John ve Catherine MacArthur tarafından “insan refahının geliştirilmesi için yapılan bireysel ve kurumsal çalışmaları desteklemek” amacıyla kurulmuş olan MacArthur Vakfı başarılı yaşlanma konusundaki çalışmaları teşvik etmeye başlamıştır. Başarılı yaşlanmanın kilometre taşını oluşturan bu çalışmalar aşağıdaki tarihlerden hangisinde başlamıştır?

a) 1981
b) 1982
c) 1983
d) 1984
e) 1985

Cevap : d) 1984.

Açıklama : MacArthur Vakfı, 1984 yılında başarılı yaşlanma üzerine kapsamlı çalışmalar başlatmış ve bu konuda önemli gelişmelere katkıda bulunmuştur.

8. MacArthur Vakfı’nın desteğiyle 1998 yılında yayınlanan “Başarılı Yaşlanma” isimli çalışma, başarılı yaşlanma konusunda yazılmış ilk kitaplardan biri olma özelliğini taşımaktadır. Bu kitabın yazar ya da yazarları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

a) John Wallis Rowe ve Robert Louis Kahn
b) Paul Baltes ve Margaret Baltes
c) Rodeheaver
d) Solomon ve Peterson
e) Kristjansson

Cevap : a) John Wallis Rowe ve Robert Louis Kahn.

Açıklama : Rowe ve Kahn’ın yazdığı Başarılı Yaşlanma kitabı, bu alandaki öncü çalışmalardan biridir ve 1998’de yayınlanmıştır.

9. Aşağıdakilerden hangisi yapılan literatür taramaları göz önüne alındığında başarılı yaşlanma konusunda öne sürülen modellerden biri değildir?

a) Baltes ve Baltes’in Başarılı Yaşlanma Modeli
b) Ouwehand’ın Başarılı Yaşlanma Modeli
c) Ridder’ın Başarılı Yaşlanma Modeli
d) Max Rubner’ın Başarılı Yaşlanma Modeli
e) Pfeiffer’ın Başarılı Yaşlanma Modeli

Cevap : d) Max Rubner’ın Başarılı Yaşlanma Modeli.

Açıklama : Max Rubner’ın adı daha çok biyolojik yaşlanma kuramlarıyla anılır. Ancak başarılı yaşlanma modeli geliştirmemiştir.

10. Yaşlanma ile birlikte görülen biyolojik değişimlerin fiziksel, psikolojik ve sosyal fonksiyonlarda değişime yol açtığını kabul etmektedir. Yaş, öğrenim durumu, karar alma süreçlerine katılım, başarılı yaşlanma sürecinin belirleyicilerindendir. Bu model, yaşlılıkta olumlu bir gelişim süreci için yaşlı bireyin var olan potansiyeli üzerinde durur. Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen yaklaşımı belirtmektedir?

a) Pfeiffer’in Başarılı Yaşlanma Modeli
b) Baltes ve Baltes’in Başarılı Yaşlanma Modeli
c) Rowe ve Kahn’ın Başarılı Yaşlanma Modeli
d) Von Faber’in Başarılı Yaşlanma Modeli
e) Ouwehand’in Başarılı Yaşlanma Modeli

Cevap : b) Baltes ve Baltes’in Başarılı Yaşlanma Modeli.

Açıklama : Baltes ve Baltes, başarılı yaşlanma sürecinde bireyin mevcut potansiyelinin önemli bir belirleyici olduğunu vurgulamıştır.