Ata-Aöf Gerontolojik Sosyal Hizmet Ünite -13

 YAŞAM KALİTESİ: TANIMI VE TARİHÇESİ

Yaşam kalitesi, bireylerin yaşamlarından duydukları tatmini, mutluluğu ve fonksiyonel kapasitelerini ifade eden çok boyutlu bir kavramdır. İlk olarak II. Dünya Savaşı sonrası sosyo-ekonomik göstergelerle ele alınan bu kavram, 1960’lı yıllarda sosyal politika ve sağlık alanlarında önemli bir hedef hâline gelmiştir. Amerikan Başkanı Lyndon Johnson’ın “büyük toplum programı” konuşmasında kullandığı yaşam kalitesi terimi, bu alandaki çalışmalara hız kazandırmıştır.

YAŞLILIKTA YAŞAM KALİTESİ

Yaşlılık, bireyin fiziksel, bilişsel ve sosyal fonksiyonlarında azalmaların görüldüğü yaşam evresidir. Bu dönemde yaşam kalitesi, bireyin toplumla bütünleşmesi, sosyal işlevselliğini sürdürmesi ve tatminkâr bir yaşlılık dönemi geçirmesi açısından kritik öneme sahiptir.
Yaşlı bireyler, genç kuşaklara kıyasla barınma, sosyal yaşam ve aile ilişkileri gibi konularda daha tatminkâr bir yaşam kalitesine sahip olabilirken, sağlık açısından yaşam kaliteleri genellikle daha düşüktür.

Sağlık ve Psikolojik Etkiler

• Fiziksel Sağlık: Yaşlılarda en sık görülen ölüm nedenleri; koroner arter hastalıkları, kanser, inme ve düşmelerdir. Özellikle kazalara bağlı ölümler, yaşlı nüfusta genel nüfusa göre üç kat daha yüksektir.
• Psikolojik Sağlık: İleri yaşlarda demans ve depresyonun görülme sıklığı artar. İntihar eğilimleri de yaşlılarda dikkat çeken bir diğer sorundur.

KURUMLARDA KALAN YAŞLILARIN YAŞAM KALİTESİ

Geleneksel aile yapısındaki değişimler, yaşlı bireylerin bakım ihtiyaçlarını kamusal ya da özel kurumlara devretmiştir. Gelişmiş ülkelerde yaşlı bireyler için çeşitli kurumsal bakım modelleri bulunmaktadır:

• Yaşlı Köyleri: Akranlarla birlikte, şehir merkezlerinden uzak güvenli alanlarda yaşam.
• Huzurevleri ve Bakımevleri: Günlük yaşam aktivitelerini bağımsız sürdüremeyen yaşlılara yönelik bakım hizmetleri.
• Düşkünler Evi ve Gece Barınakları: Sokakta yaşayan yaşlı bireylere geçici barınma sağlanması.

Kurum Bakımının Etkileri

Kurum bakımının yaşlılıkta yaşam kalitesi üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri vardır:

• Olumlu Etkiler:
  • Fiziksel, bilişsel ve ruhsal sağlığın desteklenmesi.
  • Sosyal çevreyle anlamlı ilişkiler kurulması.
• Olumsuz Etkiler:
  • Yalnızlık, sosyal izolasyon, istismar ve depresyon riskinin artması.

YAŞAM KALİTESİNİ ARTIRAN FAKTÖRLER

1. Sağlık Hizmetleri:
   Yaşlı bireylere yönelik sağlık taramaları, kronik hastalıkların yönetimi ve önleyici hizmetler.
2. Sosyal Katılım:
   Yaşlı bireylerin toplumsal etkinliklere katılması, kendilerini faydalı hissetmelerine olanak sağlar.
3. Ekonomik Destek:
   Gelir düzeyindeki iyileştirmeler, yaşlı bireylerin yaşam standartlarını yükseltir.
4. Yakın Çevre Desteği:
   Aile üyeleri, arkadaşlar ve bakım verenlerin desteği, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini olumlu yönde etkiler.
5. Psikolojik ve Manevi Destek:
   Yaşlı bireylerin duygu ve düşüncelerine değer verilmesi, psikolojik iyilik hâllerini artırır.

SONUÇ

Yaşlılıkta yaşam kalitesi, bireyin sağlık durumu, sosyal ilişkileri, ekonomik kaynakları ve psikolojik desteği ile doğrudan ilişkilidir. Bu süreçte bireylerin yalnızca fiziksel değil, sosyal ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılayan politikaların geliştirilmesi, toplumun yaşlı bireylere olan bakış açısını olumlu yönde değiştirerek, onların mutlu ve tatminkâr bir yaşam sürmelerine katkı sağlar

1. 2. Dünya Savaşı döneminde yaşam kalitesi aşağıdaki hangi gösterge temelinde ele alınmıştır?

a) Psikoloji
b) Eğitim
c) Ekonomi
d) Kültür
e) Sosyal çevre

Cevap : c) Ekonomi.

Açıklama : 2. Dünya Savaşı sırasında yaşam kalitesi genellikle ekonomik göstergeler temelinde değerlendirilmiştir. Bu dönemde ekonomik refah, yaşam kalitesinin ana unsuru olarak görülmüştür.

2. Yaşam kalitesi kavramının dünya genelinde popülerlik kazanması yaklaşık olarak aşağıdakilerden hangisinde gerçekleşmiştir?

a) 1950
b) 1960
c) 1970
d) 1980
e) 1990

Cevap : b) 1960.

Açıklama : Yaşam kalitesi kavramı 1960’larda sosyal bilimlerde ve halk sağlığı çalışmalarında önemli bir yer kazanmıştır.

3. Büyük toplum programı konuşmasında ilk defa yaşam kalitesi terimini kullanan aşağıdakilerden hangisidir?

a) Lyndon Johnson
b) Lowenstein
c) Campbell
d) Torres
e) Hansson

Cevap : a) Lyndon Johnson.

Açıklama : Lyndon B. Johnson, ABD’de Büyük Toplum Programı konuşmasında yaşam kalitesi kavramını ilk kez kullanmıştır.

4. Aşağıdaki kavramlardan hangisi yaşam kalitesi ile ilişkilendirilemez?

a) Psikolojik sağlık
b) Benlik saygısı
c) İyilik hâli
d) Yaşam doyumu
e) Uyum

Cevap : a) Psikolojik sağlık.

Açıklama : Psikolojik sağlık, yaşam kalitesi ile ilişkilidir ancak daha çok genel sağlık düzeyinin bir alt unsuru olarak değerlendirilir. Diğer seçenekler doğrudan yaşam kalitesi ile bağlantılıdır.

5. Aşağıdakilerden hangisi yaşam kalitesi alanında araştırma yapmamıştır?

a) Flanagon
b) Hargove
c) Perlman ve Uhlman
d) Nagotomo
e) Lowenstein ve Bergman

Cevap : e) Lowenstein ve Bergman.

Açıklama : Lowenstein ve Bergman yaşam kalitesi alanında araştırma yapmamış bilim insanlarıdır. Diğer isimler bu alanda çalışmaları ile tanınır.

6. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre yaşam kalitesinin tanımı “kişinin kendi durumunu, kültür ve değerler sistemi içinde algılayış biçimi “olarak kabul görmektedir.
DSÖ’nün bu tanımı aşağıdaki alanlardan hangisini kapsamaz?

a) Fiziksel sağlık
b) Psikolojik durum
c) Mesleki statü
d) Sosyal ilişkiler
e) Bağımsızlık düzeyi

Cevap : c) Mesleki statü.

Açıklama : DSÖ tanımı fiziksel, sosyal ve psikolojik sağlık ile bireyin bağımsızlık düzeyini içerir ancak mesleki statü bu tanıma dâhil edilmemiştir.

7. Aşağıdaki bilgilerden hangisi yaşlılıkta yaşam kalitesi açısından doğru değildir?

a) Bireyin yaşam kalitesini yalnızca onun öznel yaşam niteliğinden yola çıkarak saptamak mümkün değildir.
b) Yaşam kalitesini belirlerken bireyin içinde yaşadığı toplumdaki sosyal sistemler ile olan ilişki ve etkileşimi göz önünde bulundurulmalıdır.
c) Yaşam kalitesini belirlerken objektif ve subjektif göstergelerden yararlanılır.
d) Objektif yaşam kalitesinin belirlenmesinde kişinin sahip olduğu değerlere yüklediği anlamlar, bireysel amaçları, düşünceleri, değerleri ve duyguları önemli rol oynamaktadır.
e) Objektif yaşam kalitesinin göstergeleri istatistiki ve görgül verilere dayalı olarak ölçülebilir.

Cevap : d) Objektif yaşam kalitesinin belirlenmesinde kişinin sahip olduğu değerlere yüklediği anlamlar, bireysel amaçları, düşünceleri, değerleri ve duyguları önemli rol oynamaktadır.

Açıklama : Bu özellikler subjektif yaşam kalitesinin belirlenmesinde önemlidir. Objektif yaşam kalitesi, ölçülebilir verilerden oluşur.

8. Kane ve arkadaşları yapmış olduğu araştırmada yaşlılıkta yaşam kalitesi ile kurum bakımı arasında anlamlı bir ilişki olması için gereken farklı alan sayısı aşağıdakilerden hnagisidir?

a) 10
b) 11
c) 12
d) 13
e) 14

Cevap : b) 11.

Açıklama : Kane ve arkadaşları, yaşlılıkta yaşam kalitesi ile kurum bakımı arasındaki ilişkiyi belirlemek için 11 farklı alan üzerinde çalışmıştır.

9. Huzurevi sakinlerinin yaşam kalitesine etki eden etmenleri belirlemek amacıyla 96 yaşlı ile gerçekleştirilen araştırma ülkemizde aşağıdakilerden hangisinde yapılmıştır?

a) Edirne
b) Muğla
c) İzmir
d) Ankara
e) Çanakkale

Cevap : a) Edirne.

Açıklama : Huzurevi sakinlerinin yaşam kalitesi üzerine yapılan bu çalışma Edirne’de gerçekleştirilmiştir.

10. “İyi bir yaşamın en çok arzu edilen ve erdemli bir hayatın sonucu” olduğunu ileri süren aşağıdakilerden hangisidir?

a) Mevlana
b) Yunus Emre
c) Konfüçyüs
d) Farabi
e) Aristoteles

Cevap : e) Aristoteles.

Açıklama : Aristoteles, iyi bir yaşamın erdemli bir hayatın sonucu olduğunu savunan filozof olarak bilinir.