Ata Aöf Tıbbi Sosyal Hizmet Ünite -1

Tıbbi Sosyal Hizmetin Tarihçesi

Tarihçe

20. yüzyılın başlarında, sosyal hizmet uzmanlarının hastanelerde tedavi ekibinin bir parçası olarak çalışmaya başlaması, tıbbi sosyal hizmetin doğuşunu temsil eder. Bu dönemde, hastaların sosyal ve duygusal ihtiyaçlarını karşılama gerekliliği artmış, sağlık hizmetlerinin ev ziyaretlerinden hastane temelli hizmetlere geçmesi, hekimlerin hastalarının sosyal çevreleri üzerindeki gözlem yeteneğini sınırlamıştır. Bu sınırlamalar, tıbbi sosyal hizmet uzmanlarının hasta-hekim arasındaki bağlantıyı güçlendirmeleri gerektiğini ortaya koymuştur.

Tıbbi sosyal hizmetin öncüleri arasında Mary Richmond, Jeffrey Brackett, Dr. Richard Cabot, Garnet Pelton ve Ida Cannon yer almaktadır. 1900’lerin başında tüberküloz ve frengi gibi hastalıklar yaygın ve ölümcül olmalarıyla dikkat çekmekteydi. Özellikle sanayi kentlerinde yoğunlaşan bu hastalıklar, sosyal koşulların hastalıkların ortaya çıkışı ve tedavisi üzerindeki etkisini net bir şekilde gözler önüne sermiştir. Bu durum, hastanelerde hekim ve hemşire dışında, hastaların sosyal sorunlarını çözmek için başka profesyonellerin gerekliliğini gündeme getirmiştir.

Türkiye’deki Gelişmeler

Türkiye’de tıbbi sosyal hizmetlerin gelişimi 1960’lara dayanmaktadır. Sosyal hizmet uzmanlarının hastanelerde çalışmaya başlaması, tıbbi tedavinin önündeki sosyal engelleri kaldırma ve bireylerin sosyal koşullarını iyileştirme amacını taşımıştır. Sosyal hizmet eğitimi, 1961 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan Sosyal Hizmetler Akademisi’nde başlamış ve bu süreçte sosyal hizmet uzmanları kamusal sağlık kuruluşlarında istihdam edilmiştir. İlk mezunlar, yoksul birey ve ailelerin sağlık sorunlarıyla ilgilenmiş, tedavi süreçlerinde sosyal güvenlik, barınma ve çocuk bakımı gibi konularda müdahalelerde bulunmuşlardır.

Sosyal Hizmet Uzmanlarının Hastanelerdeki İlk Görevleri

• Hastaların ve ailelerinin tedavi sürecine uyum sağlaması amacıyla bilgilendirilmesi,
• Hastaların hastalıkla bağlantılı psikososyal koşullarının değerlendirilmesi,
• Hekimlerin tedavi planlarına hastaların uyumunu sağlamak,
• Hastane ile toplum ve diğer kurumlar arasında köprü görevi görmek.

Sosyal hizmet uzmanları, hastaların hastane ve sosyal çevreleri arasındaki boşluğu doldurarak, sağlık durumlarına etki eden sosyal, çevresel ve duygusal engelleri ortadan kaldırmaya yönelik müdahalelerde bulunmuşlardır.

Yasal Düzenlemeler

Türkiye’de 224 sayılı Kanun, sağlık hizmetlerinin toplumla bütünleşmesini ve koruyucu, önleyici sağlık hizmetlerinin gelişmesini teşvik etmiştir. 1983’te yürürlüğe giren Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği ve 2011’de yürürlüğe giren Tıbbi Sosyal Hizmet Yönergesi ile sosyal hizmet uzmanlarının rol ve sorumlulukları detaylandırılmıştır. Bu düzenlemeler, tıbbi sosyal hizmetin insan hakları, eşitlik ve sosyal adalet ilkeleri doğrultusunda planlanmasını ve uygulanmasını sağlamak amacı taşımaktadır.

Tıbbi Sosyal Hizmet Uzmanlarının Tanımları ve Temel Roller

Koruyucu ve Tedavi Edici Hizmetlerde Sosyal Hizmet Uygulaması

Sosyal hizmet uzmanlarının sağladığı psikososyal veriler, hekimlerin tedavi süreçlerindeki başarısını artırmaktadır. Geleneksel sağlık hizmetleri yalnızca hastalığın bedensel tedavisine odaklanırken, sosyal hizmet uzmanları hastanın ve ailesinin hastalık sonrası yaşama uyumunu sağlamaya yönelik aile ve toplum odaklı müdahalelerde bulunmaktadır.

Tıbbi sosyal hizmet, hastanın hastalığı ve tedavi sürecinde yaşadığı sosyal ve duygusal sorunların çözümü için sosyal vaka çalışması ve grup çalışması yöntemlerinin kullanıldığı bir uygulama alanıdır. Tıbbi sosyal hizmet uzmanları; bireylere, ailelere ve topluma kronik, akut veya terminal hastalıklarla baş etme kapasitelerini artırmak için psikososyal destek, danışmanlık ve diğer hizmetlerle bağlantı kurma görevlerini yerine getiren profesyonellerdir.

Hastane Sosyal Hizmet Uzmanı

2006 yılında Türkiye İş Kurumu tarafından yayımlanan Türkiye Meslekler Sözlüğü’nde “Hastane Sosyal Hizmet Uzmanı” meslek tanımı yapılmıştır. Bu tanıma göre sosyal hizmet uzmanları; hastaların tıbbi tedaviden etkin şekilde yararlanmasını sağlamak amacıyla ekonomik, sosyal ve eğitsel destekler sunan, hastanın ailesi ve çevresiyle ilişkilerini düzenleyen ve hastane hizmetlerinin hasta beklentilerine uygun planlanmasını sağlayan nitelikli kişilerdir.

Müdahale Öncelikleri

Sosyal hizmet uzmanlarının mesleki müdahaleleri, belirli bir öncelik sırasına göre gerçekleştirilir:

1. Güvenlik ve Risk: Birey, aile ve toplum düzeyinde olası can güvenliği ve bakım risklerini belirleme.

2. Kaynaklara Erişim: Temel insani gereksinimlerin karşılanmasında aracılık etme.

3. Psikososyal Destek: Psikolojik ve sosyal işlevselliği koruma ve geliştirme.

Kuramsal Bilgi Temeli

Sosyal hizmet uzmanları, sosyal bağlamı olan her tür sorunda mesleki roller üstlenirler ve bu rolleri “güçler” (bireylerin potansiyel ve yeteneklerine odaklanma) ve “çevresi-içinde-birey” (bireysel sorunları çevresel bağlamlarda ele alma) perspektiflerine dayandırırlar. Bu perspektifler, sağlık alanındaki kuramsal yaklaşımlardan biri olan biyopsikososyal model ile uyumludur. Biyopsikososyal model, sağlığı biyolojik, psikolojik ve sosyal değişkenlerin karmaşık etkileşimleri ile ele alır ve sağlık sorunlarını bu bütünlük içinde değerlendirmeyi gerektirir.

Sosyal hizmet uzmanları, sağlık alanında çalışabilmek için hastalıkların etiyolojisi, psikolojik ve sosyal yönleri, tedavi sistemleri ve toplumsal kaynaklar gibi konularda kapsamlı bir eğitim alırlar.

1. Ünite: Tıbbi Sosyal Hizmetin Tarihçesi ve Temel Rolle

1. Aşağıdakilerden hangisinde sağlık bakımı alanında sosyal hizmet mesleğine duyulan gereksinimin nedenleri arasında yer almaz?

A) Psikologların destek gereksinimi
B) Kronik hastaların artışı
C) Hasta haklarının gelişmesi
D) Evde bakım hizmetlerinin gelişmesi
E) Ekip çalışmasının öneminin artması

Cevap : A) Psikologların destek gereksinimi

Açıklama : Sosyal hizmet mesleği, psikologların destek gereksiniminden ziyade sağlık hizmetinin çok boyutlu yapısına katkıda bulunmak amacıyla geliştirilmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi 1900’lerin öncesinde sağlık hizmetinin odağını en iyi şekilde özetlemektedir?

A) Sağlık hizmetinin toplumun belirli kesimlerinin yararlanabildiği özel bir hizmet niteliği taşıması
B) Sağlık hizmetinin geleneksel yöntem ve tekniklerle sunulması
C) Hekimlerin modern tıp tekniklerini benimsemesi
D) Sağlık hizmetinin daha çok koruyucu ve önleyici hizmetlerle sınırlı olması
E) Sağlık hizmetlerinde ekip çalışmasının etkin olması

Cevap : A) Sağlık hizmetinin toplumun belirli kesimlerinin yararlanabildiği özel bir hizmet niteliği taşıması

Açıklama : 1900’lerin öncesinde sağlık hizmetleri genellikle toplumun üst kesimlerine hitap eden özel hizmetler olarak sunulmaktaydı.

3. Aşağıdakilerden hangisi “hekimin görüş alanının daralması” ifadesinin doğru açıklamasıdır?

A) Hekimin modern tıp yöntemlerini sınırlı düzeyde kullanması
B) Sağlık hizmetinin sosyal devletin sorumluluğu altına girmesi
C) Sağlık hizmetinin ev ziyaretleri yoluyla yapılması yerine hastanelere kayması
D) Sağlık hizmetinde hekimin yerine alternatif tıp yaklaşımlarına başvurulması
E) Hekimin hasta ziyaretlerinde hastaların sosyal koşullarını değerlendirmesi

Cevap : C) Sağlık hizmetinin ev ziyaretleri yoluyla yapılması yerine hastanelere kayması

Açıklama : Tarihsel süreçte sağlık hizmeti hastanelere taşınmış ve hekimler daha çok tıbbi odaklı çalışmaya yönelmiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi tarihsel süreçte, sosyal hizmet uzmanlarının hastanelerde tıbbi sosyal hizmet uzmanı olarak çalışmasının temel motivasyonu olmuştur?

A) Hastaların ruhsal sorunlarını iyileştirme
B) Hastaların ekonomik yoksunluklarını giderme
C) Evde sağlık hizmetlerini geliştirme
D) Hasta ve hekim arasındaki bağlantıyı güçlendirme gereksinimi
E) Hastaların hastalık ve tedaviyle ilgili bilgi gereksinimini karşılama

Cevap : D) Hasta ve hekim arasındaki bağlantıyı güçlendirme gereksinimi

Açıklama : Sosyal hizmet uzmanları, hastaların tedavi sürecine daha iyi katılımını sağlamak için hasta-hekim ilişkisini geliştirmiştir.

5. Aşağıdakilerden hangisi hastanelerde çalışan ilk sosyal hizmet uzmanlarının görevleri arasında yer almaz?

A) Hasta ve ailesini hastalığın etkileri, hastane bakımı konularında bilgilendirme
B) Hastaların hastalıkla bağlantılı olan psikolojik ve sosyal koşullarını belirleme
C) Hastalara uygun beslenme ve diyet programı hazırlama
D) Hekimin tedavi planına uymasında hastalara yardımcı olma
E) Hastane ile toplum ve çeşitli kurumlar arasında bağlantı kurma

Cevap : C) Hastalara uygun beslenme ve diyet programı hazırlama

Açıklama : İlk sosyal hizmet uzmanlarının görevleri arasında beslenme ve diyet planlaması yer almamaktadır.

6. Aşağıdaki yasal düzenlemelerin hangisinde sosyal hizmet uzmanlarının hastanelerdeki yetki ve sorumluluklarına ilk kez yer verilmiştir?

A) Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun
B) Tıbbi Sosyal Hizmet Yönergesi
C) Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri Yönetmeliği
D) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği
E) Tıbbi Sosyal Hizmetler Kanunu

Cevap : D) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği

Açıklama : Bu düzenleme ile sosyal hizmet uzmanlarının yetki ve sorumlulukları resmiyet kazanmıştır.

7. Aşağıdakilerden hangisinde bütüncül (holistik) bakış doğru biçimde açıklanmaktadır?

A) Hastalara ve hastalık sürecinin çok boyutlu olarak değerlendirilmesi
B) Hastaların tamamlayıcı tıp uygulamalarından yararlanması
C) Bedensel bütünlüğün göz önünde bulundurulması
D) Hastanın ruhsal yapısının öncelikli olarak dikkate alınması
E) Hastanın ve yakınlarının sağaltım sürecine dâhil edilmesi

Cevap : A) Hastalara ve hastalık sürecinin çok boyutlu olarak değerlendirilmesi

Açıklama : Bütüncül bakış, hastanın fiziksel, ruhsal ve sosyal boyutlarının bir arada ele alınmasını gerektirir.

8. Aşağıdakilerden hangisi hastane sosyal hizmet uzmanının rolleri arasında yer almaz?

A) Hastaların tedavi programından en üst düzeyde yararlanması için psiko-sosyal destek çalışmaları yürütmek
B) Sosyal desteğe ihtiyacı olan hastaların kişisel ve ailevi sorunlarının çözümlenmesinde ailesi ve yakın çevresi ile iş birliği yapmak
C) Hekim isteği üzerine hastanın sosyoekonomik, psiko-sosyal durumuna ilişkin Sosyal İnceleme Raporunu hazırlamak ve hasta evrakları arasına eklemek
D) Sosyal desteğe ihtiyaç duyan hastaların diğer ilgili kurumlardan sürekli veya geçici destek sağlanmasına yardımcı olmak
E) Hastaların ve ailelerinin ruhsal belirtilerinin tanımlamak

Cevap : E) Hastaların ve ailelerinin ruhsal belirtilerinin tanımlamak

Açıklama : Ruhsal belirtilerin tanımlanması genellikle psikologların görev alanına girmektedir.

9. Tıbbi Sosyal Hizmet Yönergesi hangi yılda yürürlüğe girmiştir?

A) 1961
B) 1973
C) 1983
D) 2001
E) 2011

Cevap : E) 2011

Açıklama : Tıbbi Sosyal Hizmet Yönergesi 2011 yılında yürürlüğe girmiştir.

10. Aşağıdaki sosyal hizmet uygulama aşamalarının hangisinde hastaların sorunlarının ayrıntılı analizi yapılmaktadır?

A) Başlangıç
B) Planlama
C) Hizmeti verme
D) Değerlendirme – sonlandırma
E) İzleme

Cevap : A) Başlangıç

Açıklama : Hastaların sorunlarının derinlemesine analizi uygulamanın başlangıç aşamasında gerçekleştirilir.