Felsefe Tarihi Sorunları-1 2024-2025 Final Soruları

Felsefe Tarihi: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar

Felsefe tarihi, insan düşüncesinin gelişimini ve farklı dönemlerde ortaya çıkan felsefi yaklaşımları anlamak için kritik bir öneme sahiptir. Bu yazıda, Helenistik dönemden Orta Çağ’a, modern dönemden deneyci filozofların yaklaşımlarına kadar geniş bir yelpazede temel felsefi kavramlar ele alınacaktır. Yazının amacı, yukarıda belirtilen sorulara dair kavramsal ve tarihsel bir arka plan sunarak okuyucunun bu tür soruları rahatlıkla çözebilmesini sağlamaktır.

Hume ve Nedensellik

David Hume, nedensellik kavramını insan zihninin bir ürünü olarak ele alır. Ona göre, nedensellik algımız tamamen alışkanlıklara dayanır. İnsan zihni, geçmişte gözlemlediği düzenlilikler sonucu olaylar arasında bir bağlantı olduğunu varsayar. Örneğin, bir topun yere düşmesi yerçekimine atfedilir; ancak bu ilişki, doğrudan bir zorunluluk değil, deneyimlerimizin bir sonucudur. Hume, bu yaklaşımıyla klasik nedensellik anlayışını sorgular ve felsefi düşünceyi dönüştürür.

Kritik Kavramlar:

• Neden ve Etki: Olaylar arasındaki düzenlilik.
• Alışkanlık: Zihinsel süreçlerde bağlantı kurma eğilimi.
• Deneyim: Nedenselliğin kökeni.

Orta Çağ’da Felsefi Dönüşüm

XII. yüzyıl, Orta Çağ felsefesinin yeniden şekillendiği bir dönemdir. Arap ve Yunan düşüncesinin Latinceye çevrilmesi, Aristoteles’in eserlerinin yeniden keşfi ve üniversitelerin kurulması gibi faktörler bu dönüşümde etkili olmuştur. Ancak Helenistik felsefe bu döneme özgü bir olgu değildir ve bu nedenle Orta Çağ felsefesinin dönüşümüne doğrudan bir katkıda bulunmamıştır.

Kritik Kavramlar:

• Latince Çeviriler: Bilgi aktarımında önemli bir araç.
• Üniversiteler: Felsefi ve bilimsel düşüncenin kurumsallaşması.

Hume’un Çağrışım Yasaları

Hume, basit idelerin karmaşık ideler haline gelmesini açıklarken üç çağrışım yasası önerir:

1. Benzerlik: İdelerin ortak yönler üzerinden birleştirilmesi.
2. Yan Yanalık: Mekânsal veya zamansal yakınlık.
3. Neden ve Etki: Olaylar arasındaki düzenlilik algısı.

Bu yasalar, insan zihninin düşünme ve ilişki kurma mekanizmasını anlamak için kritik bir önem taşır.

Leibniz ve Olgu Doğruları

Leibniz, doğruları ikiye ayırır: zorunlu doğrular ve olgu doğruları. Olgu doğruları, yeter neden ilkesine dayanır ve karşıtlarının olanaklı olmasıyla olumsal doğrular olarak kabul edilir. Ancak çelişmezlik ilkesi, yalnızca zorunlu doğrular için geçerlidir. Bu nedenle, Leibniz’in olgu doğruları üzerine görüşleri özgün ve derin bir perspektif sunar.

Kritik Kavramlar:

• Yeter Neden İlkesi: Her şeyin bir nedeni vardır.
• Olumsallık: Olanaklılık ve gerçeklik arasındaki ilişki.

Locke ve İdeaların Kaynağı

John Locke, bilgimizin iki kaynaktan geldiğini belirtir: duyum ve iç gözlem. Duyum, dış dünyadan algıladığımız bilgileri ifade ederken; iç gözlem, zihinsel süreçlerin farkındalığını sağlar. Bu ayrım, Locke’un ampirik felsefesinin temelini oluşturur.

Kritik Kavramlar:

• Birincil ve İkincil Nitelikler: Nesnelerin fiziksel özellikleri ve algısal etkileri.
• Ampirizm: Bilginin deneyime dayanması.

Aristoteles ve İnsanî Etkinlik Alanları

Aristoteles, insani etkinlikleri üç ana alanda ele alır:

1. Theoria: Teorik bilgi.
2. Praksis: Eylem.
3. Poiesis: Üretim.

Bu ayrım, insanın bilgi ve eylem yoluyla kendini gerçekleştirme sürecini anlamak için kritiktir.

Kritik Kavramlar:

• Pratik Bilgelik: Günlük yaşamda uygulanabilir bilgi.
• Teorik Bilgelik: Saf bilgi arayışı.

Epikuros ve Mutluluk

Epikuros, mutluluğun temelinde haz olduğunu savunur. Ona göre, insan gereksiz korkulardan ve acılardan arınmış bir yaşam sürmelidir. Ancak bu haz anlayışı, ölçülü bir şekilde yaşanmasını önerir.

Kritik Kavramlar:

• Haz ve Mutluluk: İyi yaşamın koşulu.
• Ölçülülük: Aşırıya kaçmamak.

Descartes ve Tözler

Descartes, felsefesinin temelini üç töz üzerine kurar:

1. Düşünen Töz: Ruhun varlığı.
2. Cisimsel Töz: Maddenin varlığı.
3. Tanrı Töz: Mutlak varlık.

Bu tözler, Descartes’ın dualist felsefesini anlamak için kritik bir yapı sunar.

Kritik Kavramlar:

• Dualizm: Ruh ve madde ayrımı.
• Açık ve Seçik Fikirler: Doğruluğun ölçütü.

Sonuç

Bu yazıda ele alınan kavramlar, felsefe tarihinin temel yapı taşlarını oluşturur. İnsan zihninin işleyişinden etik yaklaşımlara, ontolojiden epistemolojiye kadar birçok alanda sunulan bu bilgiler, okuyucunun felsefi soruları çözebilme becerisini geliştirmeyi hedefler. Felsefe tarihini anlamak, yalnızca soruları doğru yanıtlamayı değil, aynı zamanda düşünme yetisini de güçlendirir

1. Hume açısından nedenselliğin kökeninde aşağıdakilerden hangisi bulunur?

A) Zorunluluk
B) Kader
C) Tanrı
D) Alışkanlık
E) Yasa

Cevap: D) Alışkanlık

Açıklama: Hume’a göre, nedensellik kavramı insan zihninin olaylar arasındaki ilişkiyi alışkanlık yoluyla görmesi sonucu ortaya çıkar. Alışkanlık, olaylar arasında bir neden-sonuç ilişkisi olduğu izlenimini yaratır. Örneğin, bir topa vurduğumuzda hareket edeceğini biliriz; bu bilgiyi zorunluluktan değil, sürekli tekrar eden deneyimlerimizden dolayı elde ederiz. Diğer şıklar, Hume’un felsefi yaklaşımıyla doğrudan uyuşmaz.

2. Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ felsefesinin XII. yüzyılda dönüşüme uğramasındaki etkenlerden biri değildir?

A) Arap ve Yunan kaynaklarının Latinceye çevrilmesi
B) Aristoteles’in yapıtlarının çoğunun gün yüzüne çıkması
C) İbn Sina ve İbn Rüşd’ün Aristoteles’in metinlerine ilişkin yazmaları
D) Üniversitelerin kurulması
E) Helenistik felsefenin ortaya çıkması

Cevap: E) Helenistik felsefenin ortaya çıkması

Açıklama: XII. yüzyılda, Orta Çağ felsefesi özellikle Aristoteles’in yapıtlarının yeniden keşfi ve Arap düşünürlerin katkılarıyla büyük bir dönüşüm geçirdi. Ancak Helenistik felsefenin ortaya çıkışı, Antik Yunan dönemiyle ilgilidir ve XII. yüzyıl Orta Çağ felsefesine doğrudan bir etkisi yoktur. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

3. Hume felsefesinde basit idelerden karmaşık idelerin meydana getirilmesini sağlayan çağrışım yasaları aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nitelik, nicelik, ilinek
B) Benzerlik, yan yanalık, neden etki
C) Düzenlilik, sıralılık, yerleşiklik
D) Uzam, zaman, görelik
E) Durum, oluş, bozuluş

Cevap: B) Benzerlik, yan yanalık, neden etki

Açıklama: Hume, zihindeki basit idelerin nasıl birleştirilip karmaşık ideler haline geldiğini açıklarken benzerlik, yan yanalık ve neden-etki çağrışım yasalarına vurgu yapar. Benzerlik, iki şey arasındaki ortak yönlerin ideleri birleştirmesiyle; yan yanalık, mekânsal ya da zamansal yakınlıkla; neden-etki ise olaylar arasındaki düzenlilik algısıyla ilişkilidir. Diğer seçenekler, Hume’un felsefesinde bulunmayan kategorilerdir.

4. Leibniz’in felsefesi açısından olgu doğrularıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Olgu doğruları yeter neden ilkesine dayanır.
B) Olgu doğruları olumsal doğrulardır.
C) Olgu doğruları çelişmezlik ilkesine dayanır.
D) Olgu doğrularının karşıtları olanaklıdır.
E) Olgu doğruları bireysellerle ilgili doğru önermelerdir.

Cevap: C) Olgu doğruları çelişmezlik ilkesine dayanır.

Açıklama: Leibniz’e göre, olgu doğruları yeter neden ilkesine dayanır ve olumsaldır, yani karşıtlarının da mümkün olması söz konusudur. Çelişmezlik ilkesi, daha çok zorunlu doğrular için geçerlidir. Dolayısıyla, olgu doğrularının çelişmezlik ilkesine dayandığını söylemek yanlıştır.

5. Locke açısından idelerin kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Akıl
B) Duyum
C) Doğal ışık
D) Tanrı
E) Ruh

Cevap: B) Duyum

Açıklama: Locke’a göre tüm bilgilerimizin kaynağı deneyimdir ve bu deneyim iki biçimde ortaya çıkar: duyum (duyusal algı) ve iç gözlem (zihinsel süreçlerin farkındalığı). Diğer seçenekler Locke’un ampirik felsefesiyle uyuşmaz.

6. Aşağıdakilerden hangisi Aristoteles’in insani etkinlik alanı ayrımını ifade eder?

A) Theoria, praksis, poiesis
B) Nous, psukhe, sophos
C) Dynamis, energeia, entellekheia
D) Arkhe, rizomata, spermata
E) Logos, kronos, kheramata

Cevap: A) Theoria, praksis, poiesis

Açıklama: Aristoteles’e göre insani etkinlikler üç ana alana ayrılır: theoria (teorik bilgi), praksis (eylem) ve poiesis (üretim). Diğer seçenekler, Aristoteles’in başka kavramları veya bu bağlamda doğru olmayan ifadeleridir.

7. Atomlardaki hareketi mekanik bir süreç olarak tanımlayan filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demokritos
B) Anaksagoras
C) Empedokles
D) Aristophanes
E) Herakleitos

Cevap: A) Demokritos

Açıklama: Demokritos, atomların hareketlerini tamamen mekanik bir süreç olarak ele almış ve bu yaklaşımıyla atomculuk felsefesinin öncülerinden biri olmuştur. Diğer filozoflar bu alanda mekanik bir yaklaşım benimsememiştir.

8. Aşırı deneyciliği idealizme vardıran filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) Locke
B) Leibniz
C) Hume
D) Berkeley
E) Descartes

Cevap: D) Berkeley

Açıklama: Berkeley, deneyciliği aşırı bir noktaya taşıyarak maddeye dair tüm tasavvurları reddetmiş ve idealist bir felsefe geliştirmiştir. Ona göre, var olmak algılanmaktır (“esse est percipi”).

9.
I. İdeler zihinde bulunur.
II. Nitelikler cisimlerdedir.
III. Üç bilgi derecesi vardır.
IV. İki bilgi derecesi vardır.
John Locke’un felsefesi uyarınca yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I, II ve III
B) Yalnız IV
C) II ve III
D) Yalnız II
E) I, II ve IV

Cevap: A) I, II ve III

Açıklama: Locke, idelerin zihinde bulunduğunu (I), niteliklerin cisimlerde yer aldığını (II) ve üç bilgi derecesi olduğunu (III) belirtmiştir. Ancak IV yanlıştır, çünkü Locke’a göre iki değil üç bilgi derecesi vardır: sezgi, demonstrasyon ve duyusal bilgi.

10. “Isagoge” adlı kitabında ortaya koyduğu bir dizi soru ile tümeller sorununun başlatıcısı olarak kabul edilen filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) Porphyrios
B) Pyrrhon
C) Platon
D) Parmenides
E) Protagoras

Cevap: A) Porphyrios

Açıklama: Porphyrios, “Isagoge” adlı eserinde tümellerle ilgili bir dizi soru sormuş ve bu sorular Orta Çağ boyunca tartışılmıştır. Bu nedenle tümeller sorununun başlatıcısı olarak kabul edilir.

11. Hazzı insanın mutluluğunun ve iyi bir hayat yaşamasının koşulu olarak gören Helenistik dönem filozofu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gorgias
B) Diogenes
C) Antisthenes
D) Protagoras
E) Epikuros

Cevap: E) Epikuros

Açıklama: Epikuros, hazcı bir yaklaşımı benimseyerek, insanın mutluluğunun temelinde haz olduğunu savunmuştur. Ona göre mutluluk, gereksiz acılardan ve korkulardan arınmış bir yaşam sürmekle elde edilir. Diğer seçenekler, Epikuros’un felsefesine benzer görüşler ileri sürmemiştir.

12. Aşağıdakilerden hangisi Platon’un düşünsel gelişimindeki iki önemli etkiden biridir?

A) Empedokles’in yanardağa atlaması
B) Arkhe arayışı
C) Sofistlerin felsefesi
D) Sokrates’in öldürülmesi
E) Aristoteles’in hocası olmak

Cevap: D) Sokrates’in öldürülmesi

Açıklama: Sokrates’in idamı, Platon’un düşüncesini derinden etkilemiş ve onun ideal devlet arayışını şekillendirmiştir. Ayrıca Platon’un düşüncesinde sofistlerin felsefesi önemli bir etki olarak yer alır. Ancak doğru cevap, Sokrates’in ölümüdür.

13. Tek bildiğim, hiçbir şey bilmediğimdir.
Yukarıdaki ifade aşağıdaki filozoflardan hangisine aittir?

A) Platon
B) Berkeley
C) Hume
D) Sokrates
E) Aristoteles

Cevap: D) Sokrates

Açıklama: Bu ifade, Sokrates’in felsefi yönteminin bir parçasıdır ve onun insanlara bilgi ve cehaletlerini sorgulatmak için kullandığı bir yaklaşımdır. Diğer filozoflar bu tarz bir ifade kullanmamıştır.

14. Locke’a göre birincil nitelikler nesnede, ikincil nitelikler ise öznededir. Berkeley birincil nitelikler ile ikincil nitelikler ayrımını hangi gerekçeyle geçerli saymaz?

A) İki tür nitelik de nesnededir.
B) İkincil nitelikler öznede olamaz.
C) Nitelikler matematikseldir.
D) Özne nitelikleri kavrayamaz.
E) Özneden bağımsız nitelik olamaz.

Cevap: E) Özneden bağımsız nitelik olamaz.

Açıklama: Berkeley’e göre, hem birincil hem de ikincil nitelikler algıya bağlıdır. Örneğin, bir nesnenin şekli ya da rengi, ancak algılandığında anlam kazanır. Bu nedenle, özneden bağımsız bir nitelik olduğunu düşünmek, Berkeley’in idealist felsefesiyle çelişir.

15. Aristoteles’in mantık külliyatını bir bütün olarak ilk defa İslam dünyasına tanıtan ve öğreten, ikinci öğretmen olarak anılan filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) İbnü’r Ravendi
B) Zekeriya er-Razi
C) Farabi
D) İbn Rüşd
E) İbn Sina

Cevap: C) Farabi

Açıklama: Farabi, Aristoteles’in eserlerini İslam dünyasına tanıtmış ve mantık sistematiğini bir bütün olarak aktarmıştır. Bu nedenle ona “İkinci Öğretmen” unvanı verilmiştir. Diğer seçeneklerdeki filozoflar, farklı alanlarda öncüdür ancak mantıkta Farabi’nin rolü büyüktür.

16. Hiçbir şey var olamaz. Bir şey var olsa bile kavranamaz. Kavransa bile ifade edilemez. Yukarıdaki görüşleri öne süren Sofist filozof aşağıdakilerden hangisidir?

A) Protagoras
B) Gorgias
C) Anaksagoras
D) Parmenides
E) Anaksimenes

Cevap: B) Gorgias

Açıklama: Gorgias, Sofist felsefenin nihilist bir yorumunu geliştirmiştir. Bu ifadelerle varlık, bilgi ve iletişim arasındaki sınırları sorgular. Diğer seçenekler bu tarz bir görüş öne sürmemiştir.

17. Aşağıdakilerden hangisi bir Dehriyye filozofudur?

A) Zekeriya er-Razi
B) Cabir Hayyan
C) El Kindi
D) Farabi
E) İbnü’r Ravendi

Cevap: E) İbnü’r Ravendi

Açıklama: Dehriyye filozofları, evrenin yaratılmamış olduğunu ve doğal bir döngü içinde var olduğunu savunurlar. İbnü’r Ravendi, bu yaklaşımı benimseyen önemli bir filozoftur.

18. Aşağıdakilerden hangisi “characteristica universalis”in özelliklerinden değildir?

A) Bilimsel bir sistem olma
B) Toplumsal bir yapı olma
C) Uluslararası bir dil olma
D) Keşifler için araç olma
E) Kanıtlama yöntemi olma

Cevap: B) Toplumsal bir yapı olma

Açıklama: “Characteristica Universalis,” Leibniz tarafından önerilen evrensel bir bilim dilidir. Bilimsel sistemlerin geliştirilmesi ve keşiflerin kolaylaştırılması için tasarlanmıştır. Ancak toplumsal bir yapı olma özelliği taşımamaktadır.

19. Descartes’ın felsefesindeki üç töz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Evrensel töz, doğa tözü, dil tözü
B) Ruh tözü, akılsal töz, deneyimsel töz
C) Düşünen töz, cisimsel töz, Tanrı tözü
D) İnsan tözü, hayvan tözü, bitki tözü
E) Cins tözü, tür tözü, evren tözü

Cevap: C) Düşünen töz, cisimsel töz, Tanrı tözü

Açıklama: Descartes’ın ontolojisinde, düşünceyi temsil eden töz (res cogitans), maddeyi temsil eden töz (res extensa) ve Tanrı’yı temsil eden töz yer alır. Bu üç töz, onun metafiziğinin temelini oluşturur.

20. Descartes açısından bir yargının doğruluğunun ölçütü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Deneyime dayanması
B) Felsefi olması
C) Açık ve seçik olması
D) Mantık notasyonuyla yazılabilmesi
E) Kuramsal olması

Cevap: C) Açık ve seçik olması

Açıklama: Descartes, bir yargının doğruluğunu belirlemek için açık ve seçik (clair et distinct) olması gerektiğini savunur. Bu, bir bilginin apaçık bir şekilde kavranabilir olması anlamına gelir ve onun epistemolojisindeki temel kriterdir.