Nüfus ve Toplum 2024-2025 Final Soruları

Nüfus ve Toplum 2024-2025 Final Konuları Üzerine Akademik Yazı

Giriş

Nüfus ve toplum ilişkisi, demografi biliminin merkezinde yer alır ve devletlerin ekonomik, sosyal, ve kültürel politikalarını şekillendiren temel unsurlardan biridir. Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinden küresel göç hareketlerine, demografik dönüşümden doğurganlık oranlarına kadar geniş bir yelpazede konu başlıkları, hem tarihsel hem de güncel bağlamda önem taşır. Bu yazıda, Auzef Nüfus ve Toplum dersi kapsamında ele alınan konular, derinlemesine incelenecek ve öğrencilere bu bilgileri kullanarak sınav sorularını çözme becerisi kazandırılacaktır.

Cumhuriyet Dönemi ve Nüfus Sayımları

Cumhuriyet döneminde nüfus yönetimi, modern devletin inşasında kritik bir yer tutmuştur. İlk nüfus sayımı 1927 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu, sadece demografik verilerin toplanması değil, aynı zamanda modern Türkiye’nin planlaması için bir başlangıç noktasıdır. Sayımlar, ekonomik kalkınma, sağlık ve eğitim politikalarının belirlenmesi için hayati önem taşır. Ancak, nüfus sayımlarının doğrudan doğurganlık teşviki gibi politik hedefleri yoktur; bu tür teşvikler daha geniş nüfus politikalarının bir parçasıdır.

Göç ve Küresel Dinamikler

Göç hareketleri, demografi ve sosyoloji açısından karmaşık bir olgudur. Göçmen tanımlarının ülkeden ülkeye farklılık göstermesi, istatistiklerin güvenilirliğini etkiler. Göçün nedenleri arasında ekonomik, politik ve çevresel faktörler yer alır. 1950 sonrası Türkiye’deki iç göç olgusu, köyden kente hareketin kentleşme süreçlerini şekillendirdiği önemli bir dönemdir. Özellikle bu dönemde tarım teknolojilerindeki gelişmeler, kırsal alanlarda iş gücü talebini azaltmış ve bireyleri kentlere yönlendirmiştir.

Demografik Dönüşüm Süreci

Demografik dönüşüm, doğum ve ölüm oranlarının değişmesiyle nüfus yapısında meydana gelen aşamalı bir değişimdir. Türkiye’nin 1923-1950 yılları arasında hızlı nüfus artışı dönemi, bu dönüşümün ilk aşamasıdır. Bebek ölüm oranlarının azalması, kaba ölüm hızındaki düşüşün temel nedenidir. Bu, sağlık alanındaki gelişmelerin doğrudan bir sonucudur. Demografik yaşlanma ise, doğurganlık oranlarının azalması ve yaşam süresinin uzamasıyla, toplam nüfus içindeki yaşlı birey oranının artması olarak tanımlanır.

Doğurganlık ve Nüfus Politikaları

Doğurganlık oranları, toplumların ekonomik ve sosyal yapısını derinden etkiler. Sahraaltı Afrika, dünya genelinde en yüksek doğurganlık oranlarına sahip bölgedir. Türkiye’de ise son yıllarda doğurganlığı artırmaya yönelik pro-natalist politikalar benimsenmiştir. Bu politikalar, 2014-2018 Onuncu Kalkınma Planı kapsamında şekillendirilmiştir. Modern doğum kontrol yöntemleri, nüfus planlamasında etkin bir rol oynar; ancak geleneksel yöntemler (örneğin, takvim yöntemi), modern olarak sınıflandırılmaz.

Evlilik ve Aile Dinamikleri

Evlilik ve aile yapısındaki değişimler, demografik analizlerde önemli bir yer tutar. Son yirmi yılda, evlilik yaşının ilerlemesi ve resmî olmayan birlikteliklerin artışı dikkat çekerken, resmî evlilik oranlarında bir artış gözlenmemiştir. Evlilik türleri arasında dinî, yasal ve sivil nikâh gibi modeller bulunurken, zina gibi kavramlar demografinin konusu değildir.

Küresel Nüfus Artışı ve Tarihsel Süreç

Dünya genelinde nüfus artış hızının zirve yaptığı dönem, 1960’lı yıllardır. Tıbbi ve teknolojik ilerlemeler, bu dönemde doğum oranlarını artırmış, ölüm oranlarını ise azaltmıştır. Ancak, yüksek doğum oranlarının sürdürülemez olduğu anlaşıldığında, birçok ülke nüfus artış hızını kontrol altına almak için yeni politikalar geliştirmiştir.

Sonuç

Nüfus ve toplum konuları, hem yerel hem de küresel düzeyde dinamik bir yapıya sahiptir. Türkiye’nin Cumhuriyet dönemi nüfus politikaları, hızlı kentleşme süreçleri ve küresel göç hareketleri, günümüz demografik trendlerini anlamak için önemli ipuçları sunar. Bu bilgiler, öğrencilerin sınav sorularını çözmekle kalmayıp, aynı zamanda demografik olguları daha geniş bir perspektiften değerlendirmelerine de olanak tanıyacaktır.

1. Cumhuriyet Dönemi’nde ilk nüfus sayımı hangi sene yapılmıştır?

A) 1945
B) 1918
C) 1927
D) 1923
E) 1931

Cevap: C) 1927

Açıklama: Cumhuriyet Dönemi’nde ilk nüfus sayımı, 1927 yılında yapılmıştır. Bu, modern Türkiye’nin demografik yapısını anlamak ve geliştirmek için önemli bir adım olmuştur.

2. Dünya çapında göçmen verilerini karşılaştıran çalışmaların güvenilirliği konusunda soru işaretleri vardır.
Buna göre göçmen istatistiği tutmanın zor olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bazı ülkeler ekonomik kalkınma için göçü desteklemektedir.
B) Göçmen tanımı ülkeden ülkeye değişir.
C) Bazı ülkeler göçmen karşıtı politikalar benimsemektedir.
D) Yıllık göçmen girişi ülkeden ülkeye değişir.
E) Bazı ülkelerde net göç pozitiftir.

Cevap: B) Göçmen tanımı ülkeden ülkeye değişir.

Açıklama: Göçmen tanımının ülkeden ülkeye farklılık göstermesi, istatistiklerin karşılaştırılmasını zorlaştırmaktadır.

3. Demograflar, dünya ölçeğinde karşılaştırılabilir veri üretebilmek için yaşlı kategorisini aşağıdakilerden hangisiyle tanımlamışlardır?

A) “Kendini kaç yaşında hissediyorsun?” sorusuna verilen cevaba göre
B) Her ülkede emeklilik yaşına bağlı olarak
C) Erkeklerde andropoza, kadınlarda menapoza giren kişiler
D) Kişinin bakıma muhtaç olma durumuna göre
E) 65 yaş üzerindeki kişiler

Cevap: E) 65 yaş üzerindeki kişiler

Açıklama: Uluslararası standartlarda yaşlılık genellikle 65 yaş üzeri bireyleri ifade eder.

4. Aşağıdakilerden hangisi, devletlerin nüfus sayımı yapma gerekçelerinden biri olarak kabul edilmez?

A) Eğitim ve sağlık hizmetlerini iyileştirmek
B) Askere alınacak erkek nüfusu saymak
C) Doğurganlığı teşvik etmek
D) Nüfus politikası oluşturmak
E) Sosyal güvenlik sistemlerini düzenlemek

Cevap: C) Doğurganlığı teşvik etmek

Açıklama: Nüfus sayımları, kaynakların doğru kullanımı için yapılır; doğurganlık teşviki doğrudan bir nüfus sayımı amacı değildir.

5. Tüm demografik olgularda olduğu gibi bebek ve çocuk ölümlerinde de dünya çapında eşitsizlikler vardır. 5 yaş altı çocuk ölümlerinin en çok görüldüğü kıta aşağıdakilerden hangisidir?

A) Asya
B) Amerika
C) Okyanusya
D) Avrupa
E) Afrika

Cevap: E) Afrika

Açıklama: Afrika kıtası, özellikle sağlık hizmetlerine erişim kısıtlılığı nedeniyle 5 yaş altı ölümlerin en fazla görüldüğü yerdir.

6. Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde demografik dönüşüm sürecinin ilk aşaması olarak kabul edilen 1923­-1950 yılları arasında gözlenen başlıca demografik olgu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nüfusun yaşlanması
B) Hızlı nüfus artışı
C) Doğumlarda azalma
D) Nüfusta durağanlık
E) Evliliklerde düşüş

Cevap: B) Hızlı nüfus artışı

Açıklama: Bu dönem, savaş sonrası nüfusun hızla artış gösterdiği bir süreç olarak dikkat çekmektedir.

7. Gezegenimizde en yüksek nüfus artış hızı ne zaman görülmüştür?

A) 1960’lar
B) 1880’ler
C) 1830’lar
D) 1990’lar
E) 1910’lar

Cevap: A) 1960’lar

Açıklama: 1960’lar, tıbbi ve teknolojik gelişmelerle nüfus artış hızının zirve yaptığı dönemdir.

8. Türkiye’de 1950 sonrası kentleşme denince ilk akla gelen demografik olgu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Doğurganlıkta artış
B) Köyden kente göç
C) Nüfus patlaması
D) Yurt dışına göç
E) Ölüm hızında düşüş

Cevap: B) Köyden kente göç

Açıklama: 1950 sonrası kentleşme sürecinde köyden kente göç, Türkiye’nin demografik yapısını değiştiren temel olgulardan biri olmuştur.

9. Türkiye’de kaba ölüm hızının düşmesinin temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Doğumların azalması
B) Bebek ve çocuk ölüm oranlarındaki azalma
C) Daha mutlu bir toplum olmamız
D) Nüfus artış hızının düşmesi
E) Aile yaşamındaki değişim

Cevap: B) Bebek ve çocuk ölüm oranlarındaki azalma

Açıklama: Sağlık hizmetlerindeki iyileşmeler bebek ve çocuk ölümlerini azaltmış, bu da kaba ölüm hızını düşürmüştür.

10. Çocuk (15 yaş altı) ve yaşlı (65 yaş üstü) nüfusun toplam nüfusa oranına ne ad verilir?

A) Aktif yaş oranı
B) Göç oranı
C) Nüfus piramidi
D) Bağımlılık oranı
E) İdeal oran

Cevap: D) Bağımlılık oranı

Açıklama: Bağımlılık oranı, çalışma çağındaki nüfusun üzerindeki ekonomik yükü temsil eden önemli bir göstergedir.

11. Demografik yaşlanma ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Demografik yaşlanmayı açıklayan faktörlerden biri doğurganlığın azalmasıdır.
B) Demografik yaşlanmayı açıklayan faktörlerden biri ölümlerin azalmasıdır.
C) Günümüzde demografik yaşlanmanın en yüksek olduğu ülkeler Japonya ve İtalya’dır.
D) Demografik yaşlanma beklenen yaşam süresinin azalması anlamına gelir.
E) Demografik yaşlanma toplam nüfus içinde yaşlı nüfus oranının artmasıdır.

Cevap: D) Demografik yaşlanma beklenen yaşam süresinin azalması anlamına gelir.

Açıklama: Demografik yaşlanma, yaşlı bireylerin toplam nüfusa oranının artmasıyla ilgilidir ve beklenen yaşam süresinin azalması değil, genellikle artmasıyla ilişkilidir.

12. Aşağıdakilerden hangisi son yirmi yılda evliliklerle ilgili gözlenen değişimlerden biri değildir?

A) Boşanmaların artışı
B) Evlilik yaşının ilerlemesi
C) Kaba evlenme hızının düşmesi
D) Resmî evliliklerin artması
E) Resmî olmayan birlikteliklerin artışı

Cevap: D) Resmî evliliklerin artması

Açıklama: Son yirmi yılda boşanma oranlarında artış ve resmî olmayan birlikteliklerin yaygınlaşması gibi değişiklikler görülmüştür, ancak resmî evliliklerde artış gözlenmemiştir.

13. Aşağıdakilerden hangisi gebeliği önleyici modern yöntemlerden biri değildir?

A) Kısırlaştırma
B) Doğum kontrol hapı
C) Kondom
D) Takvim yöntemi
E) RİA (Rahim İçi Araç)

Cevap: D) Takvim yöntemi

Açıklama: Takvim yöntemi, modern doğum kontrol yöntemleri arasında yer almaz. Modern yöntemler arasında bilimsel temele dayanan doğum kontrol hapları, kondom ve RİA gibi araçlar bulunur.

14. Antik Yunan döneminden itibaren yöneticiler, denetimleri altındaki nüfus hakkında bilgi edinmeye önem vermişlerdir.
Francis Bacon’a göre bunun nedeni nedir?

A) Bilgi güçtür.
B) Kalabalık nüfus yoksulluğa sebep olur.
C) Zengin bir devlet için kalabalık nüfus şarttır.
D) Nüfus kontrolü elzemdir.
E) Mutlu bir devlet için doğumlar ve ölümler dengelenmelidir.

Cevap: A) Bilgi güçtür.

Açıklama: Francis Bacon, bilginin güç olduğunu söylemiş ve yöneticilerin nüfusla ilgili verilere dayanarak karar almasının önemini vurgulamıştır.

15. Araştırmacılar, Türkiye’de kentleşme sürecini iki evrede ele almayı önermektedir: 1950-1980 arası ….. göç dönemi, 1980 sonrası ise ….. göç dönemi olarak tanımlanabilir.
Yukarıda boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) gönüllü zincirleme – zorunlu
B) iç – dış
C) kitlesel – bireysel
D) siyasi – ekonomik
E) köyden kente – kentlerden kıyı bölgelere

Cevap: A) gönüllü zincirleme – zorunlu

Açıklama: —

16. 2014-2018 Onuncu Kalkınma Planı ile başlatabileceğimiz son dönem nüfus politikalarının ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Aile planlaması ve doğum kontrolüne öncelik vermektedir.
B) Öjenik bir uygulama örneğidir.
C) Doğurganlığı azaltmayı hedeflemektedir.
D) Neo-Malthusçu bir çizgi benimsenmiştir.
E) Pro-natalist politikalara dönülmüştür.

Cevap: E) Pro-natalist politikalara dönülmüştür.

Açıklama: Bu dönemde, doğurganlığı artırmaya yönelik pro-natalist politikalar benimsenmiştir.

17. Demografide evliliklerle ilgili nicel analizlerde çoğunlukla “yasal evlenmeler” dikkate alınsa da evlilik modelleri toplumdan topluma değişiklik gösterir.
Aşağıdakilerden hangisi demografinin konusu olan evlilik türlerinden biri değildir?

A) Dinî nikâh
B) Yasal evlenme
C) Zina
D) Sivil nikâh
E) Resmî olmayan birliktelik

Cevap: C) Zina

Açıklama: Zina, demografinin konusu olan bir evlilik türü değildir. Demografik analizlerde dinî, yasal ve sivil evlilikler ele alınır.

18. Yaşadığımız çağda, doğurganlık oranının en yüksek olduğu bölge hangisidir?

A) Uzak Asya
B) İskandinav ülkeleri
C) Güney Avrupa
D) Kuzey Avrupa
E) Sahraaltı Afrika

Cevap: E) Sahraaltı Afrika

Açıklama: Sahraaltı Afrika, doğurganlık oranlarının en yüksek olduğu bölgedir.

19.

Yukarıdaki yaş piramidine göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Nüfusu yaşlanan bir ülkenin yaş piramidir.
B) Kaba doğum hızı yüksektir.
C) Genç ve çocuk nüfus fazladır.
D) Evlilikler yüksektir.
E) Boşanmalar düşüktür.

Cevap: A) Nüfusu yaşlanan bir ülkenin yaş piramidir.

Açıklama: —

20. Aşağıdakilerden hangisi cumhuriyetin ilk döneminde benimsenen nüfusu millîleştirme politikasının örneklerinden biri değildir?

A) Pro-natalist politikalar
B) Muhacirlerin vatandaşlığa kabulü
C) Malthusçu politikalar
D) Doğum teşvikleri
E) Yunanistan ile nüfus mübadelesi

Cevap: C) Malthusçu politikalar

Açıklama: Cumhuriyetin ilk döneminde nüfus artışını teşvik eden pro-natalist politikalar benimsenmiş, Malthusçu politikalar uygulanmamıştır.