Tarih Felsefesi 2024-2025 Final Soruları

Tarih Felsefesi ve Önemli Kavramları: 2024-2025 Final Soruları İçin Akademik Bir Çalışma

Tarih felsefesi, tarihi yalnızca olayların sıralı bir anlatımı olarak değil, anlamını, yapısını ve insanlık tarihindeki yerini sorgulayan bir disiplin olarak ele alır. Bu yazı, tarih felsefesinin temel kavramlarına, düşünürlerine ve sınav sorularında yer alan konulara ışık tutmayı amaçlamaktadır.

1. Tarih Ontolojisi ve Mengüşoğlu’nun Katkısı

Tarih ontolojisi, tarihi bir varlık sahası olarak ele alır ve tarihsel süreçlerin anlamını, yapısını ve varlık biçimlerini inceler. Takiyettin Mengüşoğlu, tarih ontolojisini, tarihsel varlıkların nasıl bir gerçeklik taşıdığını anlamaya yönelik bir araştırma sahası olarak tanımlamıştır. Fenomenoloji gibi felsefi yaklaşımlar deneyimlerin özünü araştırırken, tarih ontolojisi, tarihin kendine özgü bir varlık alanı olduğunu kabul eder.

2. 18. Yüzyıl ve Tarihsel Konuların Genişlemesi

18. yüzyıl tarihçileri, tarihi sadece olayların kronolojik bir dizimi olarak görmekten çıkarmış, toplum, sanayi ve medeniyet gibi sosyal ve kültürel unsurları da tarihsel analizlere dahil etmişlerdir. Bu dönemde tarihsel analizler, yalnızca liderlerin veya savaşların ötesine geçerek, toplumların ekonomik, sosyal ve teknolojik yapılarına odaklanmıştır. Bu yaklaşım, tarih yazıcılığını daha geniş bir bağlama oturtmuştur.

3. Değerler ve İnsan Eylemleri

Değerler, bireylerin ve toplumların düşünce ve eylemlerini anlamlandırmak ve meşrulaştırmak için kullandıkları temel unsurlardır. Değerler, toplumsal düzenin temel taşlarını oluşturur ve insanların etik, estetik ve pratik alanlardaki tercihlerine rehberlik eder. İnançlar ve bilimler, değerlerin birer yansıması olarak görülebilir.

4. İnsanların Kötülük Yapma Nedenleri

Duyguların tatminsizliği ve değişkenliği, insanların birbirine zarar verme eğilimlerinin temel nedenlerinden biridir. Bu, öfke, kıskançlık ve hayal kırıklığı gibi olumsuz duyguların tetiklenmesine yol açar. Bu durum, bireylerin ve toplumların birbiriyle çatışmasını kaçınılmaz hale getiren bir psikolojik temel oluşturur.

5. Ölüm ve İnsanlık Üzerindeki Etkisi

Ölüm, insanın varoluşunu ve anlam arayışını şekillendiren temel bir olgudur. İnsanlık tarihindeki birçok felsefi ve dini sistem, ölümün anlamını sorgulamış ve insanın ölüme karşı tutumunu açıklamaya çalışmıştır. Tarihsel süreçler, bu varoluşsal sorunun farklı bağlamlarda nasıl ele alındığını gösterir.

6. Yeni Evren Tasavvuru ve Evrilen Evren Kavramı

Bilimsel gelişmeler, evreni statik bir yapı yerine sürekli değişen ve evrilen bir sistem olarak anlamamıza yol açmıştır. Evrilen evren kavramı, hem bilim hem de felsefe alanında, evrenin başlangıcı ve geleceği üzerine yapılan tartışmaları şekillendirmektedir.

7. Tarihte Usul ve Z.V. Togan

Tarih araştırmalarının yöntemi üzerine yazılmış önemli eserlerden biri olan Tarihte Usul, Zeki Velidi Togan’a aittir. Bu eser, tarih araştırmalarında yöntemin önemini vurgular ve bilimsel bir tarih anlayışının temellerini atar.

8. Bilimsel Bilginin Nesnelliği

Bilimsel yöntemlerin temel hedefi, bilginin nesnelliğini sağlamaktır. Nesnellik, öznellikten arınmış, tarafsız ve evrensel bilgi üretimini ifade eder. Bu kavram, tarih felsefesinin de temel taşlarından biridir, çünkü tarihsel gerçekliklerin nesnel olarak ele alınması, tarih yazımında güvenilirliği artırır.

9. Hint Felsefesi ve Evrenin Sürekliliği

Hint felsefesi, evreni sürekli döngüler halinde çöken ve yeniden oluşan bir yapıda görür. Bu anlayış, kozmolojik sürekliliği açıklayan karmaşık bir sistemdir. Dharma ve maya gibi kavramlar da bu bağlamda önemli bir yer tutar, ancak evrenin sürekliliği, döngüsel yenilenme ile ilişkilendirilir.

10. Tarih Metafiziği ve Gaye Kavramı

Tarih metafiziği, insanlık tarihinin temel yasalarını ve bu yasaların insanlık için taşıdığı anlamı araştırır. “Gaye” kavramı, insanlığın ulaşmak istediği ideal anlamına gelir ve tarihsel süreçlerin yönünü belirler. Bu bağlamda, tarihin anlamı, bireylerin ve toplumların ortak idealleriyle ilişkilendirilir.

11. Geleneksel Tarihçilik ve Verili Hakikat

Geleneksel tarihçilik, toplumların ve kültürlerin, genellikle din, mitoloji ve geleneklerden kaynaklanan verili hakikatler üzerine kurulu olduğunu kabul eder. Bu yaklaşım, modern tarih yazıcılığıyla kıyaslandığında daha metafiziksel bir temele dayanır.

Sonuç

Tarih felsefesi, yalnızca geçmişi anlamakla kalmayıp, insanlığın geleceğine yönelik sorulara da yanıt arayan bir disiplindir. Tarihsel süreçlerin anlamını ve amacını sorgulamak, bireylerin ve toplumların kendilerini daha iyi tanımalarına olanak tanır. Mengüşoğlu’ndan Z.V. Togan’a, Hint düşüncesinden Batı felsefesine kadar geniş bir çerçevede ele alınan konular, tarih felsefesinin derinliğini ve kapsamını gözler önüne sermektedir

1. T. Mengüşoğlu’na göre tarihi varlık sahasını aşağıdakilerden hangisi incelemektedir?

A) Fenomenoloji
B) Epistemoloji
C) Tarih ontolojisi
D) Antropoloji
E) Metafizik

Cevap : C) Tarih ontolojisi

Açıklama : Tarih ontolojisi, tarihi bir varlık sahası olarak ele alır ve onun anlamını, yapısını ve varlık biçimlerini inceler. Fenomenoloji ise anlamların ve deneyimlerin kökenini araştırır, antropoloji insanı kültürel ve biyolojik açıdan ele alır, epistemoloji bilginin doğasını incelerken, metafizik varlık ve gerçeklik üzerine genel bir felsefi yaklaşımı ifade eder.

2. 18. yüzyıl tarihçileri tarihin konuları arasına aşağıdakilerden hangilerini katmışlardır?

A) Fizik, matematik, felsefe
B) Felsefe, düşünce, inanç
C) Bilim, teknoloji, sanat
D) Toplum, sanayi, medeniyet
E) Din, siyaset, medeniyet

Cevap : D) Toplum, sanayi, medeniyet

Açıklama : 18. yüzyıl tarihçileri, tarih çalışmalarını sadece olayların kronolojik bir anlatımı olmaktan çıkararak toplum, sanayi ve medeniyet gibi sosyal ve kültürel unsurları da analiz etmeye başlamışlardır. Bu dönemde toplumsal yapıların ve medeniyetlerin gelişimi, tarihin önemli bir parçası haline gelmiştir.

3. Düşünce ile eylemleri anlamlandırmak ve meşrulaştırmak için kullanılan unsurlar aşağıdaki kavramlardan hangisini açıklamaktadır?

A) Zanaatlar
B) İnançlar
C) Sanatlar
D) Bilimler
E) Değerler

Cevap : E) Değerler

Açıklama : Değerler, bireylerin ve toplumların eylemlerini anlamlandırmak ve meşrulaştırmak için kullandıkları temel kavramlardır. İnançlar bireysel ve toplumsal düzeyde anlam yaratmada etkili olurken, bilimler ve sanatlar daha çok bilgi ve estetik alanlarında rol oynar. Zanaatlar ise daha çok becerilerle ilişkilidir.

4. Aşağıdakilerden hangisi insanların birbirlerine kötülük yapmalarının başlıca nedenleri arasında sayılmaktadır?

A) Askerî nedenlerin gerekliliği
B) Duyguların tatminsizliği ve değişkenliği
C) Duyguların tatmin olması ve sabitliği
D) Siyasi nedenlerle çatışmalar
E) Kıskançlıklar

Cevap : B) Duyguların tatminsizliği ve değişkenliği

Açıklama : İnsanların birbirlerine kötülük yapmasının temelinde, duygularının tatminsizliği ve değişkenliği yatmaktadır. Bu durum, kıskançlık, öfke ve hayal kırıklığı gibi olumsuz duyguların tetiklenmesine neden olur. Kıskançlıklar da kötülüğün sebeplerinden biri olabilir, ancak duygusal tatminsizlik daha kapsamlı bir neden olarak öne çıkar.

5. İnsanın kökenini ve geleceğini açıklamaya zorlayan temel olgu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplum
B) Ölüm
C) Tarih
D) Korku
E) Eğitim

Cevap : B) Ölüm

Açıklama : Ölüm, insanın varoluşunun sınırını ve anlamını sorgulatan temel bir olgudur. İnsanın kökenini ve geleceğini anlamlandırma çabası, ölüm gerçeğiyle yüzleşmesiyle daha da derinleşir. Tarih ve toplum da insanın kökenini anlamlandırmaya katkıda bulunur, ancak ölüm varoluşsal bir mesele olarak daha belirgindir.

6. Aşağıdakilerden hangisi yeni evren tasavvurunu temsil etmek için kullanılmaktadır?

A) Karanlık madde
B) Büyük patlama
C) Evrilen evren
D) Kaoitik durum
E) Çoklu evren

Cevap : C) Evrilen evren

Açıklama : —

7. “Tarihte Usul” adlı kitap aşağıdaki düşünürlerden hangisine aittir?

A) Adnan Adıvar
B) Mehmet İzzet
C) H.Z. Ülken
D) İ. H. İzmirli
E) Z.V. Togan

Cevap : E) Z.V. Togan

Açıklama : —

8. Bütün yöntem unsurlarını kullanarak varılmak istenen hedef aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bilginin uygulanabilirliği
B) Bilginin benimsenmesi
C) Araştırmanın iyi yapılması
D) Bilginin doğruluğu
E) Bilginin nesnelliği

Cevap : E) Bilginin nesnelliği

Açıklama : Bilimsel çalışmalarda kullanılan yöntemlerin temel hedefi, bilginin nesnelliğini sağlamaktır. Nesnellik, öznellikten arınmış, tarafsız ve evrensel bilgi üretimini hedefler.

9. Batılı bazı düşünürler toplumların iktisadi ve siyasi şartlarına bağlı olarak uygulanan sömürgeci hiyerarşiyi aşağıdakilerden hangisiyle ifade etmişlerdir?

A) Askerî güçle
B) İktisadi güçle
C) Doğa yasalarıyla
D) Tarih yasalarıyla
E) Köleci zihniyetle

Cevap : D) Tarih yasalarıyla

Açıklama : —

10. Aşağıdakilerden hangisi Hint düşüncesine göre insanın ve evrenin sürekliliğini açıklamaktadır?

A) İnsanın davranışlarını belirleyen dharmanın kararsız davranışları
B) Mutlak tanrının evrenin sürekliliğini güvenceye alması
C) Evrenlerin sürekli çöküşleri ve yeniden oluşmaları
D) İnsanların bilgelikle evreni kontrol etmeleri
E) Evrenlerin mayanın kaprislerine göre yönetilmesi

Cevap : C) Evrenlerin sürekli çöküşleri ve yeniden oluşmaları

Açıklama : Hint düşüncesinde evren, sürekli olarak çöker ve yeniden oluşur. Bu döngüsel anlayış, kozmolojik sürekliliğin temelini oluşturur. Dharma ve maya, Hint düşüncesinin diğer önemli kavramlarıdır, ancak evrenin sürekliliğini bu şekilde açıklamazlar.

11. Tarih metafiziklerinin temel kavramlarından biri olan “gaye” aşağıdakilerden hangisiyle açıklanmaktadır?

A) Uzak gelecek
B) Toplumsal hedefler
C) Düşünürlerin gelecekle ilgili kurguları
D) Kişisel hayaller
E) İnsanlığın varmak istediği ideal

Cevap : E) İnsanlığın varmak istediği ideal

Açıklama : Tarih metafiziklerinde “gaye”, insanlığın ulaşmayı hedeflediği en yüksek değer veya ideal anlamına gelir. Bu kavram, tarihsel süreçleri anlamlandırmada ve yön belirlemede önemli bir unsurdur.

12. Geleneksel tarihçiliğin dayandığı düşünce tarzı olan bilgeliğin genel ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hakikatin olmadığı her şeyin görece yaşandığı
B) Efsanelerde anlatılan her şeyin hakikat oldukları
C) Kültür ile toplumun verili hakikat üzerine kuruldukları
D) Büyücülerin hakikati tanrılardan öğrendikleri
E) Her şeyin araştırılarak keşfedildiği

Cevap : C) Kültür ile toplumun verili hakikat üzerine kuruldukları

Açıklama : Geleneksel tarihçilik, toplumların ve kültürlerin, verili hakikatler temelinde inşa edildiğini varsayar. Bu hakikatler, genellikle din, mitoloji ve geleneklerden kaynaklanır.

13. Kişiler arası eşitsizliğin başlıca nedenlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Herkesten iyi olma duygusu
B) Kıskançlık duygusu
C) Bencillik duygusu
D) Güç duygusu
E) Teslim olma duygusu

Cevap : A) Herkesten iyi olma duygusu

Açıklama : —

14. Hakikati bilmek aşağıdaki sonuçlardan hangisini ortaya çıkarmaktadır?

A) Büyücü şimdiyi zamanın sonu sanmaktadır.
B) Kıyamet olmuştur.
C) İnsanların hepsi mutludur.
D) İnsanlığın bütün sorunları çözülmüştür.
E) Bütün gayeler gerçekleşmiştir.

Cevap : A) Büyücü şimdiyi zamanın sonu sanmaktadır.

Açıklama : —

15. İnsanın evrendeki konumunu aşağıdakilerden hangisi açıklamaktadır?

A) Bilim
B) Biyoloji
C) Evrim
D) Tarih metafiziği
E) Felsefe

Cevap : D) Tarih metafiziği

Açıklama : Tarih metafiziği, insanın evrendeki yerini tarihsel bağlamda açıklayan bir düşünce alanıdır. Evrim ve biyoloji gibi alanlar daha çok biyolojik süreçleri açıklar.

16. Fabian’a göre zamanı laikleştiren unsur aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal zenginlik
B) Seyahat motifi
C) Sosyal yapı
D) İktisadi düzen
E) Demokrasi

Cevap : B) Seyahat motifi

Açıklama : Fabian’a göre seyahat motifi, zamanı laikleştiren bir unsurdur. Bu motif, zamanın kutsal bağlamlardan bağımsız bir şekilde ele alınmasına olanak tanır.

17. Türkiye’de “Tarih Felsefesi” adı altında ilk kitabı yayımlayan felsefeci aşağıdakilerden hangisidir?

A) Önay Sözer
B) Macit Gökberk
C) Nermi Uygur
D) Doğan Özlem
E) Alaeddin Şenel

Cevap : D) Doğan Özlem

Açıklama : Doğan Özlem, Türkiye’de “Tarih Felsefesi” üzerine yazılmış ilk eseri yayımlayan düşünürdür. Bu eser, tarih felsefesinin temel sorunlarını ele alır.

18. Condercet’e göre felsefe, bilim ve siyaset tarihlerinde araştırılan konu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Evren
B) Önemli kişiler
C) İnsanlık
D) İnançlar
E) Yönetimler

Cevap : B) Önemli kişiler

Açıklama : —

19. Hakikat olduğuna inanılan anlatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Köken efsanesi
B) Bilimsel açıklamalar
C) Tarih teorileri
D) Siyasi teoriler
E) Felsefi temellendirme

Cevap : A) Köken efsanesi

Açıklama : Köken efsaneleri, toplulukların başlangıçlarını açıklayan ve hakikat olarak kabul edilen anlatılardır. Bilimsel açıklamalar ve teoriler ise daha sistematik bilgi üretimiyle ilgilidir.

20. Tarih metafiziği yapan düşünürler tarihsel çatışmaları hangi bağlamda meşru görmektedir?

A) Tarihsel yasalarca belirlendikleri için
B) Gaye yönünde ilerlemeyi sağladıkları için
C) Geçmişte kaldıkları için
D) Tarihsel gerçekliği yansıttıkları için
E) İnsanın iyi ve kötü yanları bulunduğu için

Cevap : A) Tarihsel yasalarca belirlendikleri için

Açıklama : —