Değişim Sosyolojisi 2024-2025 Final Soruları

Değişim Sosyolojisi: Toplumsal Yapı, Hareketler ve Düşünsel Temeller

Değişim sosyolojisi, toplumların yapısal ve kültürel boyutlarda yaşadıkları dönüşümü anlamaya çalışan bir disiplindir. Bu alan, tarihsel, ekonomik ve kültürel öğelerin birbiriyle etkileşiminden doğan değişim düzeneklerini inceleyerek toplumun geleceğine dair öngörüler sunar. İşte bu yazıda, verdiğiniz soruların temel aldığı kavramlar üzerinden ilerleyerek toplumsal değişim kuramlarını ve temel yaklaşımları açıklayacağız.

1. Merkez-Çevre Kavramı ve Edward Shils

Şerif Mardin’in özellikle Türk siyasetini anlamak için kullandığı merkez-çevre kavramsallaştırması, Edward Shils’in çalışmalarına dayanır. Bu model, toplumun merkezi otoritesini elinde bulunduran elit kesim ile çevrede yer alan marjinal gruplar arasındaki ilişkileri analiz eder. Merkez, toplumsal değerlerin üretilip yayıldığı ana alanı temsil ederken, çevre bu değerlerin kabul edildiği veya reddedildiği bir alandır. Bu model, Türkiye’deki siyasal ve kültürel yapının çatışma noktalarını anlamak için önemlidir.

2. Toplumsal Değişim ve Alvin Toffler’ın “Gelecek Şoku”

Alvin Toffler’ın “Gelecek Şoku” eseri, toplumsal değişim hızının bireyler ve kurumlar üzerindeki etkilerini çarpıcı bir şekilde ortaya koyar. Teknolojik ilerlemelerin hızıyla geleneksel yapıların çöküşü ve yeni toplumsal düzenin kurulma zorunluluğu, modern bireyin yaşadığı adaptasyon sorunlarını derinleştirir. Bu çalışma, iletişim ve bilgi teknolojilerinin toplumsal yapıya etkilerini anlamak isteyen öğrenciler için önemli bir rehberdir.

3. Max Weber ve Toplumsal Değişime Engel Olan Unsurlar

Max Weber, toplumsal değişim karşısında iki büyük engel belirler: gelenekselcilik ve dünyanın büyülü bir yer olarak algılanması. Geleneksel düşünceler ve dinsel dogmalar, modern rasyonalite ve akılcılaşma süreçlerinin gelişmesini engeller. Weber, modernleşmenin, bu engellerin üstesinden gelinmesiyle mümkün olacağını savunur.

4. Emile Durkheim ve Toplumsal İşbölümü

Emile Durkheim, toplumsal değişimin temel dinamiği olarak iktisadi uzmanlaşma ve toplumsal işbölümü kavramlarını vurgular. “Toplumsal İşbölümü” eserinde, modern toplumların karmaşık yapısının, bireylerin birbirine bağımlılığını artırıcı bir etki yarattığını öne sürer. Nüfus artışı ve ahlaki yoğunluğun öne çıktığı bu analiz, toplumsal dayanışmanın yeni biçimlerini anlamak için hayati önem taşır.

5. Karl Marx ve Devrimci Sınıflar

Karl Marx, toplumsal değişimdeki motor gücün burjuvazi ve proletarya arasındaki çatışma olduğunu savunur. “Komünist Manifesto”da, burjuvazinin üretici güçleri geliştirerek tüm tarihsel sınıfların ötesine geçen bir özellik taşıdığını belirtir. Ancak, proletaryanın kapitalizme karşı başkaldırısı, toplumsal düzende radikal değişimlerin yolunu açar.

6. Toplumsal Hareketler: Sınıf Temelli İşçi Hareketleri

Sanayileşme döneminde ortaya çıkan sınıf temelli işçi hareketleri, toplumsal değişim üzerindeki etkileriyle dikkat çeker. Bu hareketler, endüstriyel kapitalizmin üretim ilişkilerini sorgulayan bir dinamiktir. Örneğin, işçilerin sendikalaşma hareketleri, toplumsal hakların çoğaltılması ve ekonomik adaletin sağlanması üzerinde etkili olmuştur.

7. Saint-Simon ve Sosyolojinin Doğuşu

Saint-Simon, toplumsal düzeni yeniden kuracak bir bilim olarak “insan bilimi” kavramını ortaya atar. Bu bilim, toplumun felsefi bir temele oturtulmasını ve geleneksel dini yapıların yerine geçmesini amaçlamıştır. Daha sonra, Auguste Comte bu bilimi “sosyoloji” adıyla sistematikleştirerek modern toplumsal bilimlerin temelini atar.

8. Daniel Bell ve Sanayi Sonrası Toplum

Daniel Bell, sanayi sonrası toplumun özelliklerini analiz ederek bu yeni dönemin merkezinde hizmet sektörünü konumlandırır. Bilgi ve teknoloji temelli ekonomiler, geleneksel sanayi toplumlarının ötesine geçerek toplumsal yapıları dönüştürmüştür.

9. Robert K. Merton ve Gizli İşlemler

Robert K. Merton’un açık ve gizli işlevler ayrımı, toplumsal yapı ve kurumların öngörülen ve öngörülemeyen etkilerini anlamak için önemlidir. Bu ayrım, birey ve toplum üzerindeki etkilerin daha kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesine olanak tanır.

Sonuç

Değişim sosyolojisi, toplumsal yapının karmaşık doğasını anlamak için kritik bir çalışma alanı sunar. Bu yazıda ele alınan kavram ve kuramlar, öğrencilerin toplumsal değişim süreçlerini anlamasına rehberlik edecek niteliktedir. Her bir düşünürün ve kuramın katkısı, modern sosyolojinin temel taşlarını oluşturarak öğrencilere sorulara daha iyi yanıt verme becerisi kazandırır.

1. Şerif Mardin’in “Türk Siyasasını Açıklayacak Anahtar Bir Kavram: Merkez-Çevre” başlıklı makalesinde yer alan “merkez-çevre” kavramsallaştırması aşağıdaki düşünürlerden hangisine aittir?

A) Talcott Parsons
B) Edward Shils
C) Emile Durkheim
D) Max Weber
E) Claude Levi-Strauss

Cevap: B) Edward Shils

Açıklama: “Merkez-Çevre” kavramı, Edward Shils tarafından geliştirilmiştir. Bu kavram, toplumsal yapının merkezinde olan gruplar ile çevresinde bulunanların farklı özelliklerini ve ilişkilerini ifade eder. Şerif Mardin bu kavramı Türk siyaseti bağlamında analizlerinde kullanmıştır.

2. Aşağıdaki isimlerden hangisi, “Gelecek Şoku” isimli eserinde iletişimin ve bilginin değişen yapısına bağlı olarak hızlı bir biçimde değişen iş ilişkilerini çevreleyen toplumsal yapının eskiye bağlılığının oluşturacağı şoku ele almıştır?

A) Şerif Mardin
B) Alvin Toffler
C) Gerhard Lenski
D) Ahmet Yaşar Ocak
E) Herbert Spencer

Cevap: B) Alvin Toffler

Açıklama: Alvin Toffler, “Gelecek Şoku” (Future Shock) eserinde teknolojik ve toplumsal değişimlerin hızının insanlar üzerinde yarattığı şok edici etkileri analiz etmiştir. Bu eser, modern iş ilişkilerindeki köklü değişimleri ele alan öncü bir çalışmadır.

3. Max Weber’e göre sosyal değişimin karşısındaki en önemli iki engel nedir?

A) Dini bağnazlık ve siyasal patrimonyalizm
B) Siyasal sistemler ve akılcılaşma
C) Peygamberlik fikri ve liderlik sorunu
D) Dünyanın büyülü bir yer olarak algılanması ve gelenekselcilik
E) Ekonomik yapının gelişmemesi ve şirketlerin ortaya çıkmaması

Cevap: D) Dünyanın büyülü bir yer olarak algılanması ve gelenekselcilik

Açıklama: Max Weber’e göre toplumsal değişim, geleneksel düşünce kalıplarının ve dünyanın büyülü bir yer olarak algılanmasının aşılmasıyla mümkün olur. Rasyonelleşme ve modernleşme, bu tür engellerin aşılmasını sağlar.

4. Aşağıdaki düşünürlerden hangisi toplumun gelişimini ahlak ve iş bölümüne göre açıklayan İskoç aydınlanmacılarından biri değildir?

A) David Hume
B) Adam Smith
C) Adam Ferguson
D) Condorcet
E) Dugald Steward

Cevap: D) Condorcet

Açıklama: Condorcet, Fransız Aydınlanması’nın bir düşünürü olup, insan ilerlemesi ve rasyonel düşünce üzerine çalışmıştır. İskoç Aydınlanmacılar ise toplumu genellikle ahlak ve iş bölümü üzerinden analiz etmişlerdir.

5. Emile Durkheim’e göre toplumsal değişmede önemli bir dinamik teşkil eden ahlaki yoğunluk aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nüfus artışına bağlı olarak toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması
B) Siyasal yapıda meydana gelen demokratikleşmeler
C) Toplumun daha ahlaklı hale gelmesi
D) Hukuk sisteminin gelişmesi
E) Ahlak kurallarının her şeyi kuşatacak bütünlüğe erişmesi

Cevap: A) Nüfus artışına bağlı olarak toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması

Açıklama: Emile Durkheim, nüfus artışıyla birlikte toplumsal ilişkilerin yoğunlaştığını ve bu yoğunluğun toplumsal değişim üzerinde önemli bir etkisi olduğunu savunmuştur.

6. Georg Simmel’e göre modern toplumda çatışmanın temeli olan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gelenek
B) İnançlar
C) İdeoloji
D) Mübadele
E) Üretim süreci

Cevap: D) Mübadele

Açıklama: Georg Simmel, mübadelenin modern toplumdaki çatışmanın temelinde yattığını savunmuştur. Ona göre, ekonomik ve sosyal ilişkiler mübadele temeline dayanır ve bu durum çatışmayı kaçınılmaz kılar.

7. Toplumsal değişim kuramlarına ilişkin aşağıda sunulan yargılardan hangisi yanlıştır? (Soru iptal edilmiştir)

A) Sorokin’in değişim anlayışında ‘zaman’ boyutunun hiçbir önemi yoktur.
B) Döngüsel değişim kuramları genellikle uygarlıkların yükseliş ve düşüşlerindeki gelişme ve bozulma örüntülerini keşfetmeye çalışırlar.
C) Tarihçi Arnold Toynbee, Tarih Bilinci (A Study of History) isimli çalışmasında tehdit ve çözüm mekanizmaları üzerine odaklanır.
D) Döngüsel değişim kuramları 19. yüzyıl ilerlemeciliğine bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır.
E) Döngüsel değişim kuramın sosyoloji alanındaki en bilinen ismi, Batı’nın Çöküşü isimli eseriyle tanınan Pitirim A. Sorokin’dir.

Cevap: A) Sorokin’in değişim anlayışında ‘zaman’ boyutunun hiçbir önemi yoktur.

Açıklama: Sorokin’in değişim anlayışı, zaman boyutunun önemini vurgular ve toplumsal değişimin dönemsel özelliklerine odaklanır. Bu nedenle verilen ifade yanlıştır.

8. Aşağıdaki toplum tasniflerinden hangisi Talcott Parsons’a aittir?

A) Cemaatçi toplumlar – Bireyci toplumlar
B) Basit/İlkel toplumlar – Karmaşık/Modern toplumlar
C) Askeri toplumlar – Statü toplumları
D) Cemaat – Cemiyet
E) Sıcak toplumlar – Soğuk toplumlar

Cevap: B) Basit/İlkel toplumlar – Karmaşık/Modern toplumlar

Açıklama: Talcott Parsons, toplumsal sistemlerin gelişiminde basit ve ilkel toplumlardan karmaşık ve modern toplumlara doğru bir geçiş olduğunu öne sürmüştür.

9. Aşağıdaki sosyal bilimcilerden hangisi yapısal-işlevselci denge yaklaşımını benimseyen isimlerden biri değildir?

A) Georg Simmel
B) William F. Ogburn
C) Robert K. Merton
D) Talcott Parsons
E) Wilbert E. Moore

Cevap: A) Georg Simmel

Açıklama: Georg Simmel, yapısal-işlevselci bir bilim insanı değildir. Onun çalışmaları daha çok toplumsal ilişkilerin dinamikleri ve çatışma üzerine yoğunlaşmıştır.

10. Seymour Lipset’e göre modernleşmenin gerçekleşmesi için ihtiyaç duyulan sınıf aşağıdakilerden hangisidir?

A) Proleterya
B) Prekarya
C) Alt sınıflar
D) Burjuvazi
E) Güçlü bir orta sınıf

Cevap: E) Güçlü bir orta sınıf

Açıklama: Seymour Lipset’e göre modernleşme, güçlü bir orta sınıfın varlığıyla doğrudan ilişkilidir. Orta sınıf, toplumsal denge ve değişimin anahtar unsurlarından biridir.

11. Aşağıdakilerden hangisi Fordist anlayışın temel özelliklerinden biri değildir?

A) Sosyal refah devletinin düzenleyici ve kontrol edici bir role kavuşması
B) Üretimde merkezî örgütlenmeden özenle uzak durulması
C) Kalifiye düzeyi düşük işçilerin büyük ölçekli işletmelerde yoğunlaşması
D) Otomasyon yoluyla kitlesel üretim yapılması
E) Üretimin standartlaştırılması

Cevap: B) Üretimde merkezî örgütlenmeden özenle uzak durulması

Açıklama: Fordist anlayış, üretimin merkezî örgütlenmesi, kitlesel üretim, standartlaştırma ve düşük kalifiye iş gücünün kullanılması gibi özelliklerle tanımlanır. Ancak merkezî örgütlenmeden uzak durulması, bu anlayışın bir parçası değildir.

12. Emile Durkheim’ın aşağıdaki eserlerinin hangisinde toplumsal değişim, iktisadi uzmanlaşmaya bağlı bir biçimde ele alınmıştır?

A) Toplumsal İşbölümü
B) İntihar
C) Sosyoloji Dersleri
D) Sosyolojik Yöntemin Kuralları
E) Dini Hayatın İlkel Biçimleri

Cevap: A) Toplumsal İşbölümü

Açıklama: Emile Durkheim, “Toplumsal İşbölümü” adlı eserinde, toplumsal değişimin temel dinamiklerinden biri olarak iktisadi uzmanlaşmayı ele alır. İş bölümü, modern toplumların dayanışma biçimlerini ve gelişim süreçlerini açıklar.

13. Toplumsal değişime etki etme biçimleri bakımından daha çok kitle üretimi döneminde sanayileşmiş Batı ülkelerinde görülen toplumsal hareketler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Etnik temelli hareketler
B) Feminist hareketler
C) Küreselleşme karşıtı hareketler
D) Sınıf temelli işçi hareketleri
E) Sömürge karşıtı hareketler

Cevap: D) Sınıf temelli işçi hareketleri

Açıklama: Sınıf temelli işçi hareketleri, sanayileşmiş Batı ülkelerinde kitle üretimi döneminde ortaya çıkan, işçi sınıfının haklarını savunan ve toplumsal değişim üzerinde büyük etkiler yaratan hareketlerdir.

14. Mümtaz Turhan’ın “halkın bir fayda mülahazası ile kendiliğinden edindiği ve neticesinde faydasını analiz ederek sürdürdüğü veya bıraktığı yeni kültürel unsurlar” olarak ifade ettiği kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kültür
B) Gelenek
C) Cemaat
D) Örf
E) Serbest kültür değişmeleri

Cevap: E) Serbest kültür değişmeleri

Açıklama: Mümtaz Turhan, serbest kültür değişmeleri kavramını, halkın fayda analizi sonucunda benimseyip sürdürdüğü veya terk ettiği kültürel unsurlar olarak tanımlar.

15. Karl Marx’ın Komünist Manifesto’da doğa güçlerine egemen olarak daha önceki kuşakların tümünün yaratmış olduklarından daha yoğun ve çok daha büyük üretici güç oluşturduğunu düşündüğü sınıf aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bilim adamları
B) Proleterya
C) Aristokrasi
D) Şövalyeler
E) Burjuvazi

Cevap: E) Burjuvazi

Açıklama: Marx, burjuvazinin üretici güçleri daha önce görülmemiş bir ölçekte geliştirdiğini ve bu sınıfın kapitalist sistemin temel dinamiği olduğunu savunur.

16. Mübeccel Kıray’ın “Değişmenin bunalımsız olmasını sağlayan, çözülmenin önüne geçen ve her iki sosyal yapıya da ait olmayan ilişkiler, değerler ve fonksiyonlardır.” olarak tanımladığı kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplumsal normlar
B) Toplumsal yapı
C) Tampon mekanizmalar
D) Gelenek
E) Kültürel gecikme

Cevap: C) Tampon mekanizmalar

Açıklama: Mübeccel Kıray, tampon mekanizmalar kavramıyla, toplumsal değişim sürecinde bunalımların önlenmesine ve geçiş süreçlerinin kolaylaştırılmasına katkıda bulunan yapıları ifade eder.

17. Açık işlevler – Gizli işlevler ayrımı aşağıdaki sosyal bilimcilerden hangisine aittir?

A) Georg Simmel
B) Ralph Dahrendorf
C) Bronislaw Malinowski
D) C. Wright Mills
E) Robert K. Merton

Cevap: E) Robert K. Merton

Açıklama: Robert K. Merton, açık ve gizli işlevler ayrımıyla, toplumsal yapıların ve süreçlerin beklenen (açık) ve beklenmeyen (gizli) sonuçlarını analiz etmiştir.

18. Daniel Bell’in yaklaşımına göre sanayi sonrası toplumun iktisadi yapısının merkezinde aşağıdaki sektörlerden hangisi bulunur?

A) Birincil sektörler
B) Tarım
C) Hizmet sektörü
D) İkincil sektörler
E) Sanayi

Cevap: C) Hizmet sektörü

Açıklama: Daniel Bell, sanayi sonrası toplumda hizmet sektörünün ekonomik yapının merkezi haline geldiğini ve bilginin bu süreçte anahtar rol oynadığını savunur.

19. Behice Boran, 1941-1942 yılları arasında Manisa’nın sekiz ova köyü ve beş dağ köyü üzerine yaptığı çalışmada toplumsal değişme bakımından ova köylerini nasıl nitelemektedir?

A) Üretken köy
B) Büyük köy
C) Açık köy
D) Kapalı köy
E) Merkezi köy

Cevap: C) Açık köy

Açıklama: Behice Boran, ova köylerini dışa açık, ekonomik ve toplumsal etkileşimlere daha fazla uyum sağlayan köyler olarak nitelendirmiştir.

20. Saint-Simon’un, çağın düzensizliklerine bir cevap olabileceğini düşündüğü yeni bilim için uygun gördüğü isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) İktisat
B) Edebiyat
C) İnsan bilimi
D) Sosyoloji
E) Sosyal ilerleme

Cevap: C) İnsan bilimi

Açıklama: Saint-Simon, bu yeni bilime “insan bilimi” veya “özgürlük bilimi” adını vermiştir. Daha sonra öğrencisi Auguste Comte, bu yeni bilime “sosyoloji” adını koyarak disiplinin adını kesinleştirmiştir. Ancak, soruda Saint-Simon’un bizzat verdiği isim sorulduğundan doğru cevap “C) İnsan bilimi” olacaktır.