HUK124U Bilişim Hukuku Ünite -1

1) 5651 Sayılı Kanun ve Temel Hukuki Çerçeve

Türkiye’de internet ortamında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yayınlar yoluyla işlenen suçlarla mücadele etmek amacıyla çıkarılan 5651 sayılı Kanun, internet süjelerine (içerik, yer, erişim ve toplu kullanım sağlayıcılarına) önemli yükümlülükler getirmektedir. Bu kapsamda, içeriği üreten ve yayımlayan içerik sağlayıcı temel sorumluluğu taşır. “İçerik sağlayıcı” internet üzerinde sunduğu her türlü metin, görsel, işitsel malzeme veya hizmetle ilgili hukuki ve cezai sorumluluğa sahiptir. Aynı Kanun, erişim sağlayıcıların ve yer sağlayıcıların yükümlülüklerini de belirleyerek, hukuka aykırı içeriklerle ilgili önleyici ve denetleyici tedbirleri tanımlar.

2) Bilişim Kavramı ve Akademik Boyutu

Bilişim, verilerin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması ve ilgili taraflara aktarılmasıyla ilgilenen bir disiplin olarak öne çıkar. Teknolojinin hızla gelişmesi, veri işleme yöntemlerinin artması ve bu veri transferinin küreselleşmesi, bilişim kavramının hem kuramsal hem de uygulamalı boyutlarda incelemesini gerektirir. Bilişim hukuku ise teknolojik gelişmelerin yarattığı yeni hak ve yükümlülük alanlarını düzenleyen yasal çerçeveyi sunar. İnternet ve dijital ağlar üzerinden gerçekleşen her türlü işlem, hukuksal açıdan yeni sorumluluklar ve yaptırımlar doğurabilmektedir.

3) İnternetin Teknik Temelleri: TCP/IP ve Protokoller

İnternet, temel olarak TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) adlı protokol ailesi sayesinde çalışır. TCP/IP, veri paketlerinin iki nokta arasında güvenli ve düzenli biçimde aktarılmasını sağlar. Bu protokollere örnek olarak:

• FTP (File Transfer Protocol): Dosya transferi
• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol): E-posta gönderimi
• DNS (Domain Name System): Alan adlarının sayısal IP adreslerine çevrilmesi
• HTTP (Hyper Text Transfer Protocol): Web sayfalarının tarayıcıda görüntülenmesi

Bu protokoller internetin günlük kullanımında büyük önem taşır. Ancak Carnivore gibi izleme yazılımları protokol veya iletişim standardı değildir; onlar, veri izleme veya paket yakalama amaçlı özel yazılımlardır.

4) Arpanet ve İnternetin Tarihçesi

İnternetin gelişimi, ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı ARPA (Advanced Research Projects Agency) tarafından 1960’larda başlatılan ARPANET projesine dayanır. Bu proje, farklı noktalar arasında veri iletişimini sağlamak ve ağ güvenilirliğini artırmak amacıyla paket anahtarlamalı (packet switching) altyapısını denemiştir. Zaman içerisinde askeri ve akademik çevrelerden yaygın kullanıma evrilen bu ağ, günümüz internetinin temelini oluşturmuştur.

5) İnternetin Yönetimi ve ICANN

Dünyada alan adları ve IP adresleri gibi temel internet kaynaklarının yönetiminde ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) belirleyici kurumdur. ICANN, internetin altyapısında kritik öneme sahip alan adı sistemlerinin (DNS), kök sunucuların yönetimi ve protokol parametrelerinin belirlenmesiyle ilgilenir. ICANN bünyesinde faaliyet gösteren IANA (Internet Assigned Numbers Authority) ise IP adres bloklarının dağıtımı, protokol numaralandırma hizmetleri gibi görevleri üstlenir.

6) Türkiye’de İnternetin Yönetiminde Yer Alan Kurumlar

Türkiye’de internetle ilgili politikaların geliştirilmesi ve danışmanlık işlevi konusunda İnternet Geliştirme Kurulu önemli bir yere sahiptir. Kurul, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı olarak internetin yaygın, güvenli ve verimli kullanımına dair çalışmalar yürütür. Ayrıca, internetin düzenlenmesi ve denetlenmesinde:

• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK): 5651 sayılı Kanun kapsamındaki erişim engellemelerini uygular; Türkiye’de elektronik haberleşme sektörünün düzenlenmesinden sorumludur.
• Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB): 2016 yılında ilgili KHK ile kapatılmış olup, görev ve yetkileri BTK’ya devredilmiştir.
• Erişim Sağlayıcıları Birliği: Erişim engelleme kararlarının hızlı uygulanması ve teknik prosedürlerin yerine getirilmesinde kurumsal bir ara mekanizma görevi üstlenir.

7) İçerik Sağlayıcı ve Diğer İnternet Süjeleri

İnternet üzerinde yer alan aktörler (süjeler) farklı sorumluluk seviyelerine sahiptir. İçerik sağlayıcı, kendi ürettiği veya başka bir kaynaktan aldığı içeriği internet ortamında kullanıma sunan kişidir ve bu içeriklerin hukuka uygun olmasından birinci derecede sorumludur. Yer sağlayıcı (hosting hizmeti sunan şirketler veya kurumlar) ve erişim sağlayıcı (internet servis sağlayıcılar) ise farklı düzeylerde, daha çok teknik destek ve altyapı sorumlulukları üstlenir.

8) Erişim Engelleme Teknikleri

Hukuka aykırı içeriklerin bulunduğu sayfaları engellemek için çeşitli yöntemler kullanılır. En orantılı ve hedefe yönelik yöntem URL engellemesi olup, sadece ilgili içeriğin yer aldığı alt sayfa veya dosyaya erişimi engeller. Bunun dışında:

• IP engellemesi: Bir IP adresindeki tüm hizmetlere erişimi kesebilir.
• DNS engellemesi: Alan adlarının yönlendirilmesini durdurarak tüm siteye erişimi kısıtlar.

Ancak genel veya IP tabanlı engellemeler, orantılılık ilkesini aşarak aynı IP üzerindeki diğer yasal içeriklere de erişimi engelleyebilir. Bu nedenle, hukuksal açıdan genellikle URL engellemesi daha uygun görülmektedir.

Sonuç ve Öneriler

İnternetin küresel bir ağ yapısına sahip olması ve bilişim teknolojilerinin hızla gelişmesi, hukuki düzenlemelerin de dinamik ve güncel olmasını zorunlu kılar. Öğrencilerin 5651 sayılı Kanun başta olmak üzere Türkiye’deki ilgili yasal mevzuatı, internetin teknik altyapısını ve küresel internet yönetim mekanizmalarını (ICANN, IANA gibi) öğrenerek mevzuatın ruhunu kavramaları, soruları daha rahat çözmelerini sağlayacaktır.

1- İnternet süjelerinin yükümlülük ve sorumluluklarını düzenleyen temel Kanun aşağıdakilerden hangisidir?

A) 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu
B) 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun
C) 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun
D) 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu
E) 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu

Cevap : C) 5651 sayılı Kanun

Açıklama : 5651 sayılı Kanun, internet ortamında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yayınlar yoluyla işlenen suçlarla mücadele edilmesine dair sorumlulukları tanımlar. Bilişim hukuku açısından, içerik sağlayıcıların ve yer/erişim sağlayıcıların yükümlülüklerini düzenleyen en temel mevzuat olması nedeniyle bu soruya doğru cevaptır. “İnternet süjelerinin sorumlulukları” konusunda en kapsamlı çerçeveyi sunduğu için aranan kanun budur.

2- Hem verilerin işlenmesini hem de bu işlemin sonucunun aktarılmasını ifade eden akademik ve mesleki disipline ne ad verilir?

A) Netiket
B) Bilişim
C) Bilgisayar
D) ARPANET
E) World Wide Web

Cevap : B) Bilişim

Açıklama : Bilişim, verilerin toplanması, işlenmesi ve sonuçlarının ilgili kişilere veya sistemlere aktarılmasını konu alan bir disiplin olarak tanımlanır. Bilişim sistemleri, teknoloji ve hukukun kesiştiği noktalarda önemli rol oynar. Özellikle “bilişim hukuku” bu veri işleme süreçlerine dair yasal çerçeveyi belirler.

3- Aşağıdakilerden hangisi TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) yazışma diline örnek olarak gösterilemez?

A) Carnivore
B) FTP (File Transfer Protocol)
C) SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)
D) DNS (Domain Name System)
E) HTTP (Hyper Text Transfer Protocol)

Cevap : A) Carnivore

Açıklama : TCP/IP protokol ailesi; internet üzerinden veri transferi, dosya aktarımı, e-posta gönderimi ve web erişimi gibi tüm temel iletişim standartlarını kapsar. Carnivore ise ABD’de FBI tarafından kullanılmış bir izleme/sniffing yazılımıdır ve TCP/IP tabanlı standart bir iletişim protokolü değildir.

4- İnternetin ortaya çıkışında önemli rol oynayan ABD’de hazırlanan askeri projeye ne ad verilir?

A) Sputnik
B) Backbone
C) Carnivore
D) Arpanet
E) Echelon

Cevap : D) Arpanet

Açıklama : Arpanet, ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı ARPA (Advanced Research Projects Agency) tarafından geliştirilen, internetin temelini oluşturan ilk geniş alanlı bilgisayar ağı projesidir. İnternetin tarihçesi ve gelişimi bu ağa dayanmaktadır.

5- Alan adları sisteminin teknik yönetimi, protokol parametrelerinin belirlenmesi ve kök sunucu sistemi yönetimi işlevlerini koordine etmekle görevli olan uluslararası kurum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Internet Assigned Numbers Authority (IANA)
B) Regional Internet Registry (RIR)
C) Local Internet Registry (LIR)
D) Advanced Research Project Agency (ARPA)
E) Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN)

Cevap : E) ICANN

Açıklama : ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers), internetin küresel çapta çalışabilmesi için isimlendirme ve adresleme sistemlerini koordine eder. IANA ise ICANN çatısı altında çalışır ancak tüm alan adları ve protokol yönetimi süreçlerinde ICANN en üst düzeyde rol oynar.

6- Aşağıdakilerden hangisi internet ortamıyla ilgili olarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na danışmanlık yapmakla görevlidir?

A) Haberleşme Genel Müdürlüğü
B) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
C) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu
D) Erişim Sağlayıcıları Birliği
E) İnternet Geliştirme Kurulu

Cevap : E) İnternet Geliştirme Kurulu

Açıklama : İnternet Geliştirme Kurulu, Türkiye’de internetle ilgili gelişmeleri takip eden ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bu konuda danışmanlık sunan bir yapıdır. İnternet politikalarının gelişimi ve stratejik planlanmasında Kurulun önerileri önemlidir.

7- 5651 sayılı Kanun’a 671 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile eklenen ek madde 3 ile 2016 yılında kapatılan organ aşağıdakilerden hangisidir?

A) Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı
B) Haberleşme Genel Müdürlüğü
C) İnternet Geliştirme Kurulu
D) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
E) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (tekrar yazılmış olsa da seçeneklerde E yer almaktadır)

Cevap : A) Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı

Açıklama : Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB), 5651 sayılı Kanun kapsamındaki yetkileri nedeniyle internet ve bilişim suçlarıyla ilgili düzenleyici işlev görüyordu. 2016 yılında ilgili KHK ile kapatılmış ve yetkileri başka kuruma devredilmiştir.

8- İnternet ortamında yapılan yayınların içeriklerini izleyerek, 5651 sayılı Kanun kapsamına giren suçların işlendiğinin tespiti halinde, bu yayınlara erişimin engellenmesine yönelik olarak öngörülen gerekli tedbirleri almakla yetkili kılınan organ aşağıdakilerden hangisidir?

A) İnternet Geliştirme Kurulu
B) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
C) Haberleşme Genel Müdürlüğü
D) Erişim Sağlayıcıları Birliği
E) İnternet Geliştirme Kurumu

Cevap : B) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

Açıklama : 5651 sayılı Kanun uyarınca, erişim engelleme kararlarının uygulanması ve internet ortamında suç teşkil eden içeriklerin kontrolü konusunda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) yetkilidir. Gerekli tedbirleri alarak hukuka aykırı içeriklere erişimi engelleme rolü üstlenir.

9- İnternet ortamında kullanıma sunduğu her türlü içerikten sorumlu olan internet süjesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yer sağlayıcı
B) Erişim sağlayıcı
C) Servis sağlayıcı
D) İçerik sağlayıcı
E) Toplu kullanım sağlayıcı

Cevap : D) İçerik sağlayıcı

Açıklama : İçerik sağlayıcı, internet ortamında yayınladığı her türlü bilginin veya verinin sorumluluğunu taşıyan kişidir. 5651 sayılı Kanun’a göre, yayınlanan içeriklerden doğan hukuki ve cezai sorumluluk genellikle içerik sağlayıcıya aittir.

10- Aşağıdakilerden hangisi yalnızca hukuka aykırı içeriğe erişimin engellenmesi amacıyla kullanılan tekniklerden biridir?

A) URL engellemesi
B) IP engellemesi
C) DNS engellemesi
D) Genel engelleme
E) Özel engelleme

Cevap : A) URL engellemesi

Açıklama : URL engellemesi, belirli bir internet sitesindeki hukuka aykırı içeriğin bulunduğu tam adresi hedef alır. Böylece yalnızca ilgili içerik engellenerek diğer sayfaların erişimi devam eder. Bu yöntem, orantılılık ilkesi gözetilerek sadece gerekli ve hukuka aykırı olan içeriğin sansürlenmesini sağlar.