İşletme Yönetimi 2024-2025 Vize Soruları (Bahar)

İşletmenin Tanımı, Amaçları ve Çevresi

Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim faktörlerini (emek, sermaye, doğal kaynaklar, girişimci) uyumlu bir şekilde bir araya getirip, ekonomik mal ve hizmet üretmek için faaliyette bulunan ekonomik birimlere **işletme** denir. Tüketiciler, bu mal ve hizmetlere bir **bedel** ödeyerek sahip olurlar. İşletmelerin temel amaçlarından biri kâr elde etmektir. Kâr, toplam hasılattan (satış geliri) toplam maliyetin çıkarılmasıyla bulunur. İşletmenin performansını ölçmede kullanılan önemli göstergelerden biri kârlılıktır. Örneğin, **özsermayenin kârlılık oranı**, elde edilen kârın kullanılan sermayeye oranlanmasıyla hesaplanır.

İşletmeler, sürekli değişen bir çevre içinde faaliyet gösterirler. Bu çevre unsurları işletmenin kararlarını ve başarısını etkiler. Nüfusun miktarı, yaş yapısı, coğrafi dağılımı, gelir dağılımı gibi özellikler **demografik çevre** kapsamında incelenir.

Fayda Yaratma ve Verimlilik

İşletmeler mal ve hizmet üreterek fayda yaratırlar. Malların üretildiği yerden ihtiyaç duyulan yere taşınması **yer (mekân) faydası** oluşturur. Üretim sürecinde kullanılan girdiler (faktörler) ile elde edilen çıktı (üretim miktarı) arasındaki orana ise **verimlilik** denir.

İşletmelerin Sorumlulukları

İşletmelerin sadece kâr elde etmek değil, topluma karşı da sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklar çeşitli düzeylerde ele alınır:

• Ekonomik Sorumluluk: İşletmenin temel varoluş nedenidir. Tüketicilerin talep ettiği mal ve hizmetleri kârlı bir şekilde üretmek ve sunmaktır.
• Hukuksal Sorumluluk: İşletmenin faaliyetlerini yürürlükteki **hukuk** kurallarına (yasalar, tüzükler, yönetmelikler vb.) uygun olarak yürütmesidir.
• Etik Açıdan Sorumluluk: Yasalarla belirtilmese bile, toplumun işletmeden beklediği doğru, adil ve dürüst davranışları sergilemesidir.
• Gönüllü (Hayırsever) Sorumluluk: Toplumun yaşam kalitesini artırmaya yönelik gönüllü katkılarda bulunmaktır (eğitim, sanat, çevre vb.).

Ayrıca, SA 8000 gibi uluslararası standartlar, işletmelerin sosyal sorumluluklarını belirli ilkeler çerçevesinde yerine getirmelerini hedefler. Bu ilkelerden biri de çalışanlara ödenen **maaş ve ücretlerin** en az asgari ücret düzeyinde ve temel ihtiyaçları karşılayacak yeterlilikte olmasıdır.

Yönetim Düşüncesinin Gelişimi

Yönetim uygulamaları ve teorileri zaman içinde evrim geçirmiştir:

• Klasik Yönetim Yaklaşımları:
  • Bilimsel Yönetim Yaklaşımı: **Frederick Taylor** tarafından geliştirilmiştir. İşlerin bilimsel analizlerle en verimli şekilde yapılmasına, standartlaşmaya ve iş bölümüne odaklanır.
  • Yönetim Süreci Yaklaşımı: Henri Fayol tarafından geliştirilmiştir. Yönetimin evrensel ilkelerini (planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon, kontrol) belirlemeye çalışır.
  • Bürokrasi Yaklaşımı: **Max Weber** tarafından ideal bir örgüt yapısı olarak tasvir edilmiştir. Hiyerarşi, kurallar, uzmanlaşma ve gayri şahsilik gibi özelliklere dayanır.
• Neoklasik Yönetim Yaklaşımı (İnsan İlişkileri Yaklaşımı): Klasik yaklaşımların insan unsurunu ihmal ettiği eleştirisiyle ortaya çıkmıştır. **Hawthorne Araştırmaları** (Elton Mayo öncülüğünde) bu yaklaşımın başlangıcını oluşturmuştur. Çalışanların sosyal ihtiyaçlarının, grup dinamiklerinin ve moralinin verimlilik üzerindeki önemini vurgular. Maslow’un **ihtiyaçlar hiyerarşisi** (fizyolojik, güvenlik, aidiyet, saygınlık, kendini gerçekleştirme) de bu dönemde insan motivasyonunu anlamada önemli bir model olmuştur.
• Modern Yönetim Yaklaşımları:
  • Sistem Yaklaşımı: İşletmeyi çevresiyle etkileşim halinde olan bir **açık sistem** olarak görür. İşletme, çevresinden girdiler alır, bunları dönüştürür ve çevreye çıktılar sunar; bu süreçte dinamik bir dengeyi korur.
  • Durumsallık Yaklaşımı: Her durum için geçerli tek bir en iyi yönetim tarzı olmadığını, en uygun yaklaşımın koşullara (duruma) bağlı olduğunu savunur.
• Post-Modern Yönetim Yaklaşımları:
  • Popülasyon Ekolojisi Yaklaşımı: İşletmelerin hayatta kalmasının dış çevreye uyum yeteneğine bağlı olduğunu, uyum sağlayamayanların yok olacağını (çevresel seçilim) savunur.
  • Diğer yaklaşımlar: Kaynak Bağımlılığı, Vekalet Teorisi vb.

Girişimci ve Yönetici

Üretim faktörlerini bir araya getirerek kâr amacı ve riski üstlenerek mal veya hizmet üreten kişiye **girişimci** denir. Eğer kâr ve risk başkasına ait olmak üzere üretim faktörlerini organize edip yöneten kişi ise **müteşebbis** (veya profesyonel yönetici) olarak adlandırılır.

1. “Çalışanların ücretleri en azından ‘asgari ücret’ seviyesinde ve personelin temel ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kadar olmalıdır.”
ifadesi SA 8000 Standardı’nın hangi temel ilkesi ile ilgilidir?

A) Disiplin uygulamaları
B) Yönetim sistemleri
C) Maaş ve ücretler
D) Sağlık ve güvenlik
E) Çocuk işçi

Cevap : C) Maaş ve ücretler

Açıklama : SA 8000 (Sosyal Sorumluluk Standardı), çalışanların adil ücret almasını ve ücretlerin asgari düzeyin üzerinde, temel ihtiyaçları karşılayacak seviyede olmasını öngörür. Bu, doğrudan **Maaş ve Ücretler** ilkesiyle ilgilidir.

2. Ülkedeki nüfusun miktarı ve yoğunluğu, yaş yapısı, coğrafi dağılımı, gelir dağılımı, eğitim düzeyi vb. özellikler işletmenin hangi çevre koşulları içinde sınıflandırılır?

A) Ekonomik çevre
B) Politik çevre
C) Sosyokültürel çevre
D) Teknolojik çevre
E) Demografik çevre

Cevap : E) Demografik çevre

Açıklama : Nüfusun miktarı, yoğunluğu, yaş yapısı, coğrafi dağılımı gibi nüfus özelliklerini inceleyen çevre koşulları **Demografik çevre** olarak adlandırılır.

3. Dış çevrenin özellikleri ile organizasyon yapısı arasındaki uyum paralelinde bazı işletmelerin ayakta kalmaya devam edeceğini, bazılarının ise yok olacağını savunan post modern yönetim yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Popülasyon ekolojisi yaklaşımı
B) Bilgi işleme yaklaşımı
C) Kaynak bağımlılığı yaklaşımı
D) Klasik yaklaşım
E) Vekalet yaklaşımı

Cevap : A) Popülasyon ekolojisi yaklaşımı

Açıklama : **Popülasyon ekolojisi yaklaşımı**, işletmelerin hayatta kalmasının dış çevre koşullarına uyumuna bağlı olduğunu ve uyum sağlayamayanların (doğal seçilim gibi) yok olacağını savunur.

4. “Tüketiciler, üretici tarafından üretilen mal ve hizmetlere bir ………. ödeyerek sahip olmaktadırlar.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) emek
B) fayda
C) bilgi
D) bedel
E) sermaye

Cevap : D) bedel

Açıklama : Tüketiciler, üretilen mal ve hizmetlere para karşılığı, yani bir **bedel** ödeyerek sahip olurlar.

5. “Yasalarla belirtilmeyen fakat bir işletmeden toplumun beklediği davranışlar” işletmenin hangi sorumluluk alanı kapsamındadır?

A) Etik açıdan sorumluluk
B) Hukuksal sorumluluk
C) Gönüllü sorumluluk
D) İşletme içi sorumluluk
E) Ekonomik sorumluluk

Cevap : A) Etik açıdan sorumluluk

Açıklama : Yasalarla belirlenmemiş ancak toplumun doğru ve adil bulduğu, işletmenin vicdani yükümlülüğü olan davranışlar **Etik açıdan sorumluluk** kapsamındadır.

6. Z işletmesi toplam 30.000 TL maliyetle 6.000 adet mal üretip her birini 6 TL’ye satmıştır. İşletmenin kullandığı sermaye miktarı 24.000 TL ise özsermayenin kârlılık oranı yüzde (%) kaç olur?

A) % 60
B) % 30
C) % 70
D) % 25
E) % 50

Cevap : D) % 25

Açıklama : Toplam Hasılat (Satış Geliri): 6.000 adet x 6 TL/adet = 36.000 TL.
Kâr: Toplam Hasılat – Toplam Maliyet = 36.000 TL – 30.000 TL = 6.000 TL.
Özsermayenin Kârlılık Oranı: (Kâr / Sermaye) x 100 = (6.000 TL / 24.000 TL) x 100 = 0.25 x 100 = % 25.

7. İşletmenin faaliyetlerini tüm yasa ve yönetmelikler çerçevesinde icra etmesine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Etik açıdan sorumluluk
B) Hukuksal sorumluluk
C) Gönüllü sorumluluk
D) Ekonomik sorumluluk
E) İşletme içi sorumluluk

Cevap : B) Hukuksal sorumluluk

Açıklama : İşletmenin **yasa ve yönetmeliklere** uygun davranması ve faaliyetlerini hukuki çerçevede yürütmesi **Hukuksal sorumluluk** alanını kapsar.

8. Bir toplumda düzeni sağlamak amacıyla yürürlükte bulunan yasalar, tüzük ve yönetmeliklerle, yazılı olan ve olmayan diğer kurallar bütününe verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gelenek
B) Felsefe
C) Hukuk
D) Töre
E) Düzen

Cevap : C) Hukuk

Açıklama : Bir toplumda düzeni sağlamak amacıyla yürürlükte bulunan ve devletin yaptırım gücüyle korunan yazılı (yasalar, tüzük) ve yazılı olmayan kurallar bütününe **Hukuk** denir.

9. Z işletmesi toplam 15.000 TL maliyetle 3.000 adet mal üretip her birimini 8 TL’ye satmıştır. İşletmenin kullandığı sermaye miktarı 18.000 TL ise özsermayenin kârlılığı oranı yüzde (%) kaç olur?

A) %50
B) %60
C) %20
D) %70
E) %30

Cevap : A) %50

Açıklama : Toplam Hasılat (Satış Geliri): 3.000 adet x 8 TL/adet = 24.000 TL.
Kâr: Toplam Hasılat – Toplam Maliyet = 24.000 TL – 15.000 TL = 9.000 TL.
Özsermayenin Kârlılık Oranı: (Kâr / Sermaye) x 100 = (9.000 TL / 18.000 TL) x 100 = 0.50 x 100 = % 50.

10. Malların üretildiği yerden taşınıp kıt olduğu yerlere ulaştırılması ile ilgili faaliyetler hangi fayda yaratma türü olarak sınıflandırılır?

A) Zaman değişikliği ile fayda oluşturma
B) Şekil değişikliği ile fayda oluşturma
C) Yer değişikliği ile fayda oluşturma
D) İsim değişikliği ile fayda oluşturma
E) Mülkiyet değişikliği ile fayda oluşturma

Cevap : C) Yer değişikliği ile fayda oluşturma

Açıklama : Malların, üretildiği yerde bolken (faydasız) ihtiyaç duyulan yere (kıt olduğu yere) taşınarak faydasının artırılması, **Yer değişikliği ile fayda oluşturma** (Mekân Faydası) olarak adlandırılır.

11. Aşağıdakilerden hangisi Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki ihtiyaçlardan biri değildir?

A) Kendini gerçekleştirme ihtiyacı
B) Aidiyet ihtiyacı
C) Yalnızlık ihtiyacı
D) Güvenlik ihtiyacı
E) Fizyolojik ihtiyaç

Cevap : C) Yalnızlık ihtiyacı

Açıklama : Maslow’un hiyerarşisi (Fizyolojik, Güvenlik, Ait Olma/Aidiyet, Saygınlık, Kendini Gerçekleştirme) içinde **Yalnızlık ihtiyacı** yer almaz. Aidiyet ihtiyacı (B) tam tersidir.

12. Neoklasik yaklaşımın başlangıcını oluşturan araştırmalar dizisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) San Francisco araştırmaları
B) Chicago araştırmaları
C) Western Electric araştırmaları
D) Hawthorne araştırmaları
E) New York araştırmaları

Cevap : D) Hawthorne araştırmaları

Açıklama : **Hawthorne araştırmaları** (Western Electric Şirketinde Elton Mayo ve arkadaşları tarafından yapılmıştır) insan faktörünün ve sosyal ilişkilerin verimlilik üzerindeki etkisini ortaya koymuş ve **Neoklasik (İnsan İlişkileri) yaklaşımının** başlangıcını oluşturmuştur.

13. Kişilerin ihtiyaçlarını karşılama amacı ile üretim faktörlerini uyumlu bir şekilde bir araya getirip ekonomik mal ve hizmet üretmek için faaliyette bulunan ekonomik birimlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Makine
B) Sermaye
C) Araç
D) İşletme
E) Emek

Cevap : D) İşletme

Açıklama : Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim faktörlerini bir araya getirip mal veya hizmet üreten ekonomik birime **İşletme** denir.

14. C işletmesi 2020 yılında toplam 40.000 TL maliyetle 4.000 adet mal üretip her birimini 20 TL’ye satmıştır. Bu dönemde işletmenin elde ettiği kâr ne kadardır?

A) 11.500 TL
B) 50.000 TL
C) 25.000 TL
D) 11.000 TL
E) 40.000 TL

Cevap : E) 40.000 TL

Açıklama : Toplam Hasılat (Satış Geliri): 4.000 adet x 20 TL/adet = 80.000 TL.
Kâr: Toplam Hasılat – Toplam Maliyet = 80.000 TL – 40.000 TL = 40.000 TL.

15. Kâr ve riski başkalarına ait olmak üzere üretim faktörlerini tedarik edip onları mal ve/veya hizmet üretmek amacına dayanarak çalıştırmayı sorumluluk hâline getiren kişiye ne ad verilir?

A) Hissedar
B) Yönetici
C) Sermayedar
D) Müteşebbis
E) Girişimci

Cevap : B) Yönetici

Açıklama :

16. “Sürekli çevresiyle etkileşim içinde olup, bir taraftan çalışma ve enerji dönüşümü kapasitesini korurken, diğer taraftan dinamik denge sağlayan sistem” aşağıdakilerden hangisidir?

A) Enerjiye dayalı sistem
B) Açık sistem
C) Dengeli sistem
D) Kapalı sistem
E) Stratejik sistem

Cevap : B) Açık sistem

Açıklama : Çevresiyle sürekli etkileşimde bulunan, enerji ve bilgi alışverişi yapan, kendisini yenileyerek dinamik dengeyi koruyan sistem **Açık Sistem** olarak tanımlanır.

17. İşletmelerin, tüketicilerin ihtiyaç duydukları ve talep ettikleri ürün ve hizmetleri üretmesi aynı zamanda üretilen ürünlerin kârlı bir şekilde satılması hangi sorumluluk alanı içerisinde yer almaktadır?

A) İşletme içi sorumluluk
B) Gönüllü sorumluluk
C) Hukuksal sorumluluk
D) Etik açıdan sorumluluk
E) Ekonomik sorumluluk

Cevap : E) Ekonomik sorumluluk

Açıklama : İşletmenin temel varoluş amacı, toplumun talep ettiği ürünleri **kârlı** bir şekilde üreterek para kazanmasıdır. Bu, işletmenin **Ekonomik sorumluluk** alanıdır.

18. “Belirli bir üretim miktarı ile bu üretimi elde etmek için kullanılan faktörler arasındaki oran” olarak tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kârlılık
B) Verimlilik
C) Üretkenlik
D) Yeterlilik
E) Etkinlik

Cevap : B) Verimlilik

Açıklama : Belirli bir çıktı (üretim miktarı) ile o çıktıyı elde etmek için kullanılan girdi (faktör) arasındaki ilişkiyi gösteren orana **Verimlilik** (Productivity) denir.

19. Aşağıdaki yaklaşımlardan hangisi Frederick Taylor tarafından geliştirilmiştir?

A) Bilimsel yönetim yaklaşımı
B) Yönetim süreci yaklaşımı
C) Bürokratik yönetim yaklaşımı
D) Neoklasik yönetim yaklaşımı
E) Durumsallık yaklaşımı

Cevap : A) Bilimsel yönetim yaklaşımı

Açıklama : **Frederick Taylor**, işlerin bilimsel yöntemlerle analiz edilmesini ve standartlaştırılmasını savunan **Bilimsel Yönetim Yaklaşımının** (Klasik Yönetim) kurucusudur.

20. Bürokratik örgüt yapısını etkinlik açısından ideal bir örgüt yapısı olarak tasvir eden yönetim düşünürü kimdir?

A) Elton Mayo
B) Henri Fayol
C) Chris Argyris
D) Frederick Taylor
E) Max Weber

Cevap : E) Max Weber

Açıklama : Bürokratik örgüt yapısını (kesin kurallar, hiyerarşi, uzmanlaşma) etkinlik açısından ideal bir yapı olarak detaylıca tasvir eden yönetim düşünürü **Max Weber**’dir (Klasik Yönetim).