Çalışma Psikolojisi 2023-2024 Bütünleme Soruları

Giriş

Çalışma psikolojisi, insan davranışlarının iş ortamındaki yansımalarını hem bireysel hem de örgütsel düzeyde inceler. Bu disiplin, bireyin motivasyonu, iş tatmini, kişilik özellikleri ve zihinsel süreçlerinden; örgüt içindeki iletişim, kültür ve liderlik dinamiklerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Bu makalede, çalışma psikolojisinin temel kavramları, motivasyon kaynakları, kültürel ve kuşak farklılıkları ile bireysel performansın psikolojik temelleri ele alınacaktır.

Motivasyon, İş Tatmini ve Bağlılık

Motivasyon, bireyi harekete geçiren içsel bir güçtür. Sadece istekten ibaret değildir; aynı zamanda eylemi sürdürme çabası ve bu çabayı devam ettirme kararlılığı motivasyonun temel kaynaklarıdır.

İş tatmini ölçümlerinde çalışma arkadaşlarıyla ilişkiler, terfi imkanları ve finansal ödüller gibi unsurlar değerlendirilirken; izin süreleri genellikle bir “hak” olarak görülür ve doğrudan tatmin testlerinin ana ölçütlerinden biri değildir. Çalışma bağlılığı ise Utrecht Ölçeği ile ölçülür. Bu ölçekte “İşim heyecan vericidir” ifadesi, gayret değil adanma boyutunu temsil eder.

Çalışma Psikolojisinin İnceleme Alanları

Bu alan iki temel nokta üzerinde durur: Bireysel farklılıklar (Endüstriyel psikoloji) ve Beşerî İlişkiler Yaklaşımı (Örgütsel davranış).

Frederick Winslow Taylor’ın “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” eseri, iş süreçlerinin verimliliğini artırmak için hareket ve zaman etütleri yönteminden fazlasıyla etkilenmiştir.

Kültür, Kuşaklar ve Kişilik

Kültür, toplumun tüm üyeleri tarafından paylaşılan, öğrenilen ve sembolik bir yapıdır; sadece “bazı insanlar tarafından aktif kullanılması” kültürün evrenselliğine aykırıdır.

Kuşak teorilerinde Strauss ve Howe’nin sınıflamasına göre, hassas yapılı, önce şüpheci sonra merhametli olan kuşak Sanatçılardır. Kuşakları ayırt eden belirgin olaylara ise “Kuşak Yönlendiricileri” denir.

Kişilik ve zeka türleri arasında da güçlü bir ilişki vardır. Dışa dönük bireylerde İnsanlar Arası Zekâ (Interpersonal) daha baskındır. Freud’un Psikodinamik Yaklaşımı ise davranışların kökenini erken çocukluk deneyimlerine ve bilinçdışı çelişkilere dayandırır.

Algı, İletişim ve NLP

Bireylerin algıları, kalıp yargılar ve önyargılarla şekillenebilir. Örneğin, “cerrah erkektir” düşüncesi bir kalıp yargı iken; başarısız olacağını düşünüp çalışmayan öğrencinin başarısız olması Kendini Gerçekleştiren Kehanettir.

NLP (Nöro-Linguistik Programlama) açısından başarılı iletişimin temeli Uyum (Rapport) sağlamaktır. Ayrıca NLP’ye göre, ses veya sözcük hatırlamaya çalışan bir kişi gözlerini Yan-Sol yönüne çevirir. Duyu-enerji eşleşmesinde ise tat duyusu kimyasal enerji kullanırken, sıcaklık termoresepsiyonla ilgilidir; bu nedenle “Tat-Sıcaklık” eşleşmesi yanlıştır.

İş-Özel Yaşam Dengesi ve İnsan Sermayesi

İş-özel yaşam dengesi, hem zaman hem de tatmin dengesinin sağlanmasıyla kurulur. İşletmeler için rekabet avantajı sağlayan insan sermayesi; deneyim, bilgi ve yetenek gibi ölçülebilir nitelikleri kapsar.

1. I. İstek
II. Çaba
III. Kararlılık
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri motivasyonun kaynakları arasında yer almaktadır?

A) I ve III
B) II ve III
C) I ve II
D) Yalnız II
E) Yalnız I

Cevap : B) II ve III

Açıklama : Motivasyon, bireyin amaca yönelik harekete geçme isteği, bu eylemi sürdürme **çabası** (II) ve bu çabayı zaman içinde devam ettirme **kararlılığı** (III) gibi unsurları içerir.

2. Aşağıdakilerden hangisi “belirli yönler açısından iş tatmini” testlerinde ölçümü yapılan iş özelliklerinden biri değildir?

A) Çalışma arkadaşlarıyla ilişkiler
B) Terfi
C) Zorluk
D) İzin süreleri
E) Finansal ödüller

Cevap : D) İzin süreleri

Açıklama : İş tatmini testleri; Çalışma arkadaşlarıyla ilişkiler (A), Terfi (B), İşin Zorluğu (C) ve Finansal ödüller (E) gibi işin çeşitli yönlerine dair tatmin düzeyini ölçer. **İzin süreleri** (D) ise işin bir faydasıdır, ancak tatmin testlerinde ölçülen temel iş özelliklerinden biri değildir.

3. Aşağıdakilerden hangisi rekabet avantajı sağlamak için gerekli sermaye türleri arasında yer alan insan sermayesinin bir özelliğidir?

A) Arkadaşlar
B) İyimserlik
C) Deneyim
D) İlişkiler
E) Dayanıklılık

Cevap : C) Deneyim

Açıklama : **İnsan sermayesi**, bireyin sahip olduğu bilgi, yetenek, eğitim ve **deneyim** (C) gibi, işletmeye rekabet avantajı sağlayan, ölçülebilir nitelikleri ifade eder.

4. Aşağıdakilerden hangisi çalışma psikolojisi alanı içerisinde incelenmekte olan iki temel noktadan biridir?

A) Verimlilik
B) Beşerî ilişkiler yaklaşımı
C) Etkinlik
D) Çalışma ilişkileri
E) Örgütsel davranış

Cevap : B) Beşerî ilişkiler yaklaşımı

Açıklama : Çalışma Psikolojisi, temelde insan davranışlarını (bireysel yön) ve işyerindeki etkileşimleri (örgüt/grup yönü) inceler. İki temel noktadan biri **Beşerî ilişkiler yaklaşımı** (B) (diğeri ise genellikle endüstriyel psikolojinin temel ilkeleridir).

5. Kültür antropologlarına göre aşağıdakilerden hangisi kültürün önemli özelliklerinden biri değildir?

A) Öğrenilir.
B) Semboliktir.
C) Bazı insanlar tarafından aktif olarak kullanılır.
D) Paylaşılır.
E) Uyuma ve uyumsuzluğa neden olabilir.

Cevap : C) Bazı insanlar tarafından aktif olarak kullanılır.

Açıklama : Kültür antropologlarına göre kültür, bir toplumun **tüm** üyeleri tarafından edinilir ve paylaşılır (A, D, E, B). **Bazı insanlar tarafından aktif olarak kullanılır** (C) ifadesi, kültürün evrenselliği ilkesine aykırı olduğu için önemli bir özelliği değildir.

6. NLP’nin sacayakları açısından sağlıklı ve başarılı bir iletişim kurmak için aşağıdaki özelliklerden hangisi gerekmektedir?

A) Duyusal farkındalık
B) Davranışsal esneklik
C) Duyusal esneklik
D) Uyum
E) Sonuca ulaştıran düşünüş

Cevap : D) Uyum

Açıklama : **NLP’nin (Nöro-Linguistik Programlama)** sacayakları; Uyum (Rapport), Duyusal Farkındalık ve Davranışsal Esnekliktir. Sağlıklı ve başarılı bir iletişim kurmak için öncelikle karşı tarafla **Uyum** (D) sağlamak gerekmektedir.

7. Aşağıdaki duyu türleri ve bu duyu türlerinin kullandığı enerji eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Koku-Kimyasal
B) Dokunma-Basınç
C) Tat-Sıcaklık
D) Görme-Işık
E) İşitme-Ses

Cevap : C) Tat-Sıcaklık

Açıklama : Tat alma duyusu, uyaran olarak **Kimyasal enerji** (dildeki kimyasallar) kullanır. Sıcaklık (C) ise dokunma duyusunun bir alt dalı olan Termoresepsiyon ile ilişkilidir. Bu nedenle **Tat-Sıcaklık** eşleştirmesi yanlıştır.

8. Bir öğrencinin nasıl olsa başarısız olacağı düşüncesiyle sınava çalışmaması ve bunun sonucunda sınavda başarısız olması aşağıdaki kavramlardan hangisi için örnektir?

A) Ön yargılar
B) Cam tavan sendromu
C) Kendini gerçekleştiren kehanet
D) Kalıp yargılar
E) Kimlik krizi

Cevap : C) Kendini gerçekleştiren kehanet

Açıklama : Bireyin başlangıçtaki yanlış **düşüncesinin/beklentisinin** (başarısız olacağım) kendi davranışlarını (çalışmama) etkilemesi ve bu davranışlar sonucunda o **beklentinin gerçekleşmesi** durumu **Kendini gerçekleştiren kehanet** (Self-fulfilling prophecy) olarak adlandırılır.

9. İnsanların bir cerrahın cinsiyetinin mutlaka erkek olması gerektiği yönündeki yerleşik düşünceleri aşağıdakilerden hangisinin bir sonucu olarak nitelendirilmektedir?

A) Ön yargı
B) Sosyal kategorileştirme
C) Sosyal karşılaştırma
D) Kimlik atfetme
E) Kalıp yargılar

Cevap : E) Kalıp yargılar

Açıklama : Bir mesleğin belirli bir cinsiyet, ırk veya gruba ait olması gerektiği yönündeki **yerleşik ve genelleştirilmiş düşünceler** (örneğin cerrahın erkek olması), **Kalıp yargılar** (Stereotypes) olarak nitelendirilir.

10. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre ruhsal doyum, aşağıdaki ihtiyaçlardan hangisinin açıklamasıdır?

A) Bilme ve anlama
B) Aşkınlık
C) Sorgulama ve ifade özgürlüğü
D) Estetik
E) Kendini gerçekleştirme

Cevap : B) Aşkınlık

Açıklama : Maslow’un hiyerarşisinin en üstünde yer alan ve bireyin **kendini gerçekleştirme** aşamasını aşarak evrensel, manevi veya etik bir amaca ulaşmasını, yani **ruhsal doyum** sağlamasını ifade eden ihtiyaç **Aşkınlık** (Transcendence) ihtiyacıdır.

11. Strauss ve Howe’nin kuşak sınıflamasına göre aşağıdaki kuşaklardan hangisi gençlik dönemlerinden başlayarak geliştirdikleri hassas kişilik yapısı nedeniyle yaşamlarının ilerleyen süreçlerinde önce “şüpheci” ve sonrasında da “merhametli” kişilik yapısı özellikleri sergilemektedirler?

A) X kuşağı
B) Göçebeler
C) Y kuşağı
D) Kahramanlar
E) Sanatçılar

Cevap : E) Sanatçılar

Açıklama : Strauss ve Howe’nin kuşak sınıflamasında, hassas kişilik yapısı sergileyen ve yaşamlarının ilerleyen süreçlerinde önce **şüpheci** ve daha sonra **merhametli** özellikler gösteren kuşak tipi **Sanatçılar** (Artists) olarak adlandırılmıştır.

12. Kuşakları ayırt etmekte yararlanılan ve belirli bir kuşağa özgü olan bir olaya ya da kültürel bir olguya işaret eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kuşak belirleyicileri
B) Kuşak tanımlayıcıları
C) Kuşak farklılaştırıcıları
D) Kuşak üreticileri
E) Kuşak yönlendiricileri

Cevap : E) Kuşak yönlendiricileri

Açıklama :

13. Davranışları oluşturan ana sebepler arasında erken çocukluk döneminde yaşanan deneyimler ve çözülmemiş çelişkiler olduğunu savunan psikoloji yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyokültürel yaklaşım
B) Bilişsel yaklaşım
C) İnsancıl yaklaşım
D) Davranışsal yaklaşım
E) Psikodinamik yaklaşım

Cevap : E) Psikodinamik yaklaşım

Açıklama : Sigmund Freud tarafından temelleri atılan **Psikodinamik yaklaşım**, bireyin davranışlarının ve kişilik yapısının temel sebeplerinin **erken çocukluk dönemi deneyimleri** ve çözülmemiş bilinçdışı **çelişkiler** olduğunu savunur.

14. NLP’ye göre ses ya da sözcüklerin hatırlanmaya çalışılması durumunda kişinin göz hareketlerinin nasıl gerçekleşeceği aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Yan-Sol
B) Aşağı-Sağ
C) Yukarı-Sağ
D) Yukarı-Sol
E) Yan-Sağ

Cevap : A) Yan-Sol

Açıklama : NLP’ye göre, **ses ya da duyuların** (işitsel ve kinestetik duyular) **hatırlanmaya** çalışılması durumunda kişinin göz hareketleri **Yan-Sol** (sol kulak/omuz yönüne) doğru gerçekleşir.

15. Dışa dönük kişilik özelliğinde aşağıdaki zekâ türlerinden hangisinin daha baskın olduğu ileri sürülmektedir?

A) Doğa
B) Mantıksal
C) İçsel
D) İnsanlar arası
E) Dilsel

Cevap : D) İnsanlar arası

Açıklama : **Dışa dönük** (Extraverted) kişilik özelliği; sosyallik, başkalarıyla etkileşim ve iletişim kurma eğilimi ile ilişkilidir. Bu durum, Howard Gardner’ın çoklu zekâ teorisindeki **İnsanlar arası zekânın** (Interpersonal Intelligence) daha baskın olduğu anlamına gelir.

16. Taylor, “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” isimli kitabını hazırlarken aşağıda yer alan yöntemlerden hangisinden fazlasıyla etkilenmiştir?

A) Hareket zaman etütleri
B) Psikanaliz
C) Fordizm
D) Post-Fordizm
E) Yalın üretim

Cevap : A) Hareket zaman etütleri

Açıklama : **Frederick Winslow Taylor**, “Bilimsel Yönetimin İlkeleri”ni hazırlarken, işin en iyi yapılma yolunu (**one best way**) bulmak için **Hareket ve zaman etütleri** (Time and Motion Studies) yönteminden fazlasıyla etkilenmiştir.

17. Utrecht iş/çalışma bağlılığı ölçeği açısından aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Adanma – İşim bana ilham verir.
B) Gayret – Bana göre işim heyecan vericidir.
C) Adanma – Yaptığım iş için gurur duyarım.
D) Özümseme – Çalışırken kendimden geçerim.
E) Gayret – Sabah uyandığımda canım işe gitmek istiyor.

Cevap : B) Gayret – Bana göre işim heyecan vericidir.

Açıklama : Utrecht İş Bağlılığı Ölçeği’nde (Utrecht Work Engagement Scale – UWES) yer alan **”İşim heyecan vericidir”** ifadesi **Adanma** (Dedication) boyutuna aittir, **Gayret** (Vigor) boyutuna değil. Dolayısıyla bu eşleştirme yanlıştır.

18. I. Zaman dengesinin sağlanması
II. Sorumluluk dengesinin sağlanması
III. Tatmin dengesinin sağlanması
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri iş-özel yaşam dengesinin sağlanabilmesinin koşullarındandır?

A) Yalnız II
B) I ve II
C) Yalnız I
D) I ve III
E) II ve III

Cevap : D) I ve III

Açıklama : İş-özel yaşam dengesi (Work-Life Balance), temel olarak kişinin iş ve özel yaşam alanlarında harcadığı **Zamanın dengelenmesi** (I) ve her iki alandan elde ettiği **Tatminin dengelenmesi** (III) koşullarıyla ilgilidir.

19. Bir yargıcın hukuk kurallarını uygulaması, kalıp değişkenlerden hangisi için örnek olarak verilebilir?

A) Evrensel olma
B) Nitelik
C) Özgünlük
D) Başarı
E) Özel olma

Cevap : A) Evrensel olma

Açıklama : Bir yargıcın karar verirken kişisel durumu dikkate almaması, yasa hükümlerini herkese aynı şekilde ve koşulsuz olarak (**kurallara bağlı**) uygulamasını ifade eder. Bu durum, Parson’un kalıp değişkenlerinden **Evrensel olma** (Universalism) ilkesine örnektir.

20. Aşağıdakilerden hangisi Thurstone tarafından ileri sürülen birincil zihinsel yeteneklerden biri değildir?

A) İçsel zekâ
B) Sözel kavrama
C) Algısal hız
D) Akıl yürütme
E) Sayısal yetenek

Cevap : A) İçsel zekâ

Açıklama : **L. L. Thurstone** tarafından ileri sürülen “Birincil Zihinsel Yetenekler” (Primary Mental Abilities) arasında Sözel Kavrama (B), Algısal Hız (C), Akıl Yürütme (D) ve Sayısal Yetenek (E) yer alır. **İçsel zekâ** (C) ise Howard Gardner’ın Çoklu Zekâ teorisine ait bir kavramdır.