Göktürkler Vize Deneme Sınavı -4

Cevap : a) Li-yüen
NOT: Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.

Cevap : e) Araplar

Cevap : d) Li-u Çang, M.S. 311
NOT: Çin baskısı ne kadar fazla olursa olsun, Hunlar ilk fırsatta istiklallerini kazanıyor veya mücadeleye
girişiyorlardı. Bu sülaleden biri Li-u Çang, büyük bir kudret göstererek 311 senesinde Çin payitahtı Lo Yang’ı zaptetti.

Cevap : b) 567-568 Yıllaırnda, Göktürkler Döneminde
NOT:  İstemi Yabgu tarihte ilk defa olarak Orta Asya’dan bir elçilik heyetini Bizans’a yolladı. Bu Bizans-Göktürk menfaatlerinin birleşmesi, Sasanilerin ortadan kaldırılacağı bir siyasetin başlangıcı idi. Nitekim ileride İran’ın Araplar tarafından kolaylıkla ortadan kaldırılmasında başlıca amil bu ittifakın neticesi olacaktır. Türk elçilik heyeti yine Maniakh‘ın başkanlığında olup, 567’de yola çıkmıştır. 568’de İstanbul’a vararak hediye olarak da bol miktarda ipek getirmişlerdir.

Cevap : d) Çi-çi’nin Sert tabiatlı Olması, Ha-han-ye’nin Sakin Tabiatta Olması
NOT: Eski Hun yurdunda kalan kısım, Ho-han-ye ve oğulları zamanında sükûnet içerisinde yaşadılar. Çi-çi sert yaradılışlı, diğer kardeşi ise sakin tabiatlı bir şahıstı.

Cevap : e) İşbara
NOT: Göktürk başkentine gelen bu elçilik heyeti İmparator Wen-ti’nin mektubunu İşbara’ya takdim etti. Göktürk sarayında merasim salonunda bütün ileri gelenlerin ve halkın önündeki bu merasim sırasında İşbara tahtında oturuyordu. Yanında da Çin İmparatorunun kızı olan karısı Çin prensesi vardı. Elçi mektubu uzatmış, İşbara da almak için bir hareket yapmıştı. Lakin elçi “hayır, ayağa kalkacaksın” diye ısrar etti. İşbara “ben ve atalarımdan kimse ayağa kalkmamıştır. Ben nasıl kalkarım, hem rahatsızım” diye cevap verdi. Böylelikle bir müddet mektup takdim edilmedi. Ancak bu sırada Çinli prenses çıkacak bir münakaşadan endişe ettiğinden Çinlilere fazla ısrar etmeyin Hakan kurt gibidir, kendisi ile münakaşaya girmeyin sonra hiddetlenir ve iyi olmaz demiştir. Elçiler buna rağmen kabul etmemişler, Ch’ang Sunsheng acaba ne cesaretle bizim imparatorumuzun emrine muhalefet ediyor? Bunu izah etsin demiştir. İşbara bunun üzerine ayağa kalkmış önce başını eğerek Türk toprağını öpmüş ve tekrar ayağa kalkarak uzatılan mektubu almıştır. Bu arada gönderilen Kaganlık mührünü de kabul etmiştir. Bütün bu hadiseler Ötüken sarayında Türklerin gözü önünde oluyordu. Bunun üzerine Ch’ang Sun-sheng yeni bir talepte bulundu: “Şuanda kendinizi Ç’en ilan etmeye mecbursunuz”. İşbara Ç’en ne demek diye sorunca onlar da esir demektir diye karşılık verdiler. Yani İşbara kendisini esir ilan edecekti. Bütün bunları i şiten Türkler ağlamaya başlamışlardı. Nihayet İşbara kendisini “Sui hükümdarının esiri” ilan etti ki bu sırada kendisi de ağlıyordu. Böylece bu Kagan yalnız kendisini değil bütün milletini de esarete sürüklemiş oluyordu. Bu hadiseden sonra Çinliler her tarafta Türk milletinin esir olduğunu yaymaya başladılar. Bu durum Türklerin gururunu rencide ettiğinden yer yer isyanların çıkmasına sebep oldu.

Cevap : a) Kurttan Türeme
NOT: Çin kaynaklarında Göktürklerin menşei ile ilgili kayıtlarda “kurttan türeme” ve “Suo ülkesinden çıkma” olarak özetleyebileceğimiz efsanevi rivayetler de mevcuttur.

Cevap : a) M.S. 155 Yılında, Tan-çe-hui
NOT: Devamlı mücadele sonunda Hunlar azaldılar, zayıfladılar; I.asır nihayetinde kudretlerini kaybettiler. Güney Hunları bu mücadeleler sırasında hiçbir zaman Kuzey Hunları lehine müdahale etmediler. Sıra kendilerine gelmesine rağmen ayrılık devam etti. Kuzey Hunları böylece sahneden çekilince, Siyen-pi kralı Tan-çe-hui, Güney hunlarını da ezdi ve eski Hun topraklarında bir Siyen-pi İmparatorluğu kuruldu.

Cevap : b) 581
NOT: Chou hükümdarı az sonra mukabil bir teklifte bulundu. T’a-po’nun yanındaki Tsi prensinin kendisine verilmesini istedi. Göktürk Kaganı buna razı olmamakla beraber hiç de iyi olmayan bir yola saptı. Bir av sırasında bu prensin Çinliler tarafından kaçırılmasına göz yumdu. Bu hadise T’a-po’nun millet nazarında gözden düşmesine sebep oldu. Görülüyor ki herşey artık devletin eski azamet ve yüksekliğinden çok şeyler kaybettiğini gösteriyor. T’a-po 581 yılında hastalandı ve öldü.

Cevap : b) Siyen-piler
NOT: Hun meselesinin Çin için hayati önemi haizdi. Hun kudretini kırmak için bir müttefik buldular: Siyen-pi’ler. Bu kavim aslen Moğol olup, Kore’nin kuzeyi ile Baykal civarında sakindi.

Cevap : a) Mukan
NOT: Göktürk Kaganlığı’na Bumin’in diğer oğlu Mu-kan geçti. İmparatorluk lakabı bu olan Türk Kaganı’nın asıl adı Sse-kin idi,553-572. Göktürk Devleti’nin asıl ihtişamı, genişleme ve zafer devri bu hükümdarla başlar. Mu-kan’ın büyük hüviyetiyle Göktürk Devleti sağlamlaşmıştır.

Cevap : c) İpek Yolu’nun Göktürklerin Ellerine Geçmesi
NOT: Bu eski dünyanın belli başlı ticaret yolu olup öteden beri Türk-Çin savaşlarının da başlıca  sebebidir. Zira büyük kazançlar sağlayan bu yol şimdi de Göktürklerin eline geçmiş oluyordu. Göktürkler Eftalitlerin yıkılmaları ile şu iki gayeye ulaşmışlardır:
1-Siyasi yönden memleket tabii sınırlarına ulaşmıştı.
2-İpek Yolu’na el koymak suretiyle ilkenin iktisadi vaziyetini kuvvetlendirmiştir.

Cevap : b) 40
NOT: Göktürklerin hürriyet mücadeleleri arasında en dikkate değer olanı Kürşad ihtilalidir. Bu T’anglar’ın en kuvvetli devrinde Türklerin Çin’de ve bizzat Çin başkentinde giriştikleri ihtilal be hürriyet hareketidir. Bizim edebiyatımıza Kürşad olarak geçen bu Göktürk ihtilalci Tegininin asıl adı Chie-shih-shuai ve T’u-li Kagan’ın kardeşi idi. Kendisi Çin başkentinde İmparatorun oturduğu sarayda muhafız alaylarından birinin başında kumandan idi. Bu Çin İmparatorluğunu yıkarak yerine Göktürk Kaganlığı’nı tekrar kurmayı tasarlamış ve inandığı arkadaşlarına bu fikrini kabul ettirmişti. Yakın arkadaşlarından 40 kişi bu plana katılmış, Göktürklerin istiklali bu yolla sağlanmak istenmiştir.

Cevap : b) Singan-fu
NOT: Çin’de Sui hanedanına karşı isyan eden Şi-pi tarafından desteklenen diğer kumandan da Lui-vu-çou idi. Şi-pi buna da Ting-Yang-Hakan unvanını verdi. Bunların ikisini de Sui’lere karşı sevk eden Şi-pi kendi kuvvetleriyle de bunları desteklemiştir. Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.

Cevap : b) Mukan Kağan’ın Oğlu
NOT: T’a-po ölümünden önce yerine kendi oğlu An-lo’yu değil yeğeni T’a-lo-pien’i halef olarak göstermişti. Bu ise Mu-kan’ın oğlu idi. Şüphesiz bunu yaparken şöyle düşünmüştür: “Mu-kan öleceği sırada Göktürk tahtını oğluna değil bana bıraktı. Şimdi ben de kendi oğlumu değil onunkini gösteriyorum. Benim oğlum tahta daha sonra geçsin.

Cevap : a) Bizans Kaynağı
NOT: Oysa Bizans kaynaklarından anlıyoruz ki, daha Türklerin 568’de kendilerine mahsus yazıları vardır Yenisey kitabeleri ise Türk yazısının daha eski vesikalarıdır.

Cevap : e) Tölesler
NOT: Göktürk Devleti kurulduktan sonra Bumin Kagan doğuda Ötüken’de, İstemi Yabgu ise batıda Akdağ’da hüküm sürmekteydi. İstemi Yabgu ilk olarak, Altay Dağlarından Hazar Denizi’ne kadar uzanan coğrafyada dağınık halde yaşayan, Töles ve On Ogur boylarını itaat altına aldı.

Cevap : d) Kabil
NOT: Asya’nın bu meşhur kervan yolundan başlıca İpek olmak üzere aynı zamanda Çin mamulâtı porselen ve lak denilen bir boya maddesi de naklediliyordu. İpek Çin’den batıya iki yolla gidiyordu. Çin’deki Kansu bölgesinden başlayan İpek Yolu küçük krallıkların bulunduğu İç Asya’ya geliyor, burada kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Kuzey yolu Maveraünnehir’den Ceyhun’a ve İran içlerine sonra da Bağdat üzerinden Suriye limanlarına ulaşıyordu. Burada mühim limanlar Hayfa, Sayda ve İskenderun limanlarıdır.

Cevap : b) İşbara Kagan

Cevap : e) Sogdlular
NOT:  Göktürkler Orta Asya’da ipek ticareti yolunun mühim kısmına da hâkim oldular. İpek ticareti yapan Sogdlular olup bunlar da Göktürk. hâkimiyetine girmişlerdi. İran şehinşahlarının direnmesi ve ticarete engel olması üzerine Sogd ipek ticareti geriledi. Zira Anuşirvan Türk tabiiyetinde olanlar İranlar sahasında ticaret yapamaz, yapanların mal ve canlarının emniyette olmayacağı haberi yolluyordu. Bu durumdan Sogdlular son derece mustarip oldular.