Göktürkler Vize Deneme Sınavı -3

Cevap : a) Kırgızlar

Cevap : e) Tölesler
NOT: Göktürk Devleti kurulduktan sonra Bumin Kagan doğuda Ötüken’de, İstemi Yabgu ise batıda Akdağ’da hüküm sürmekteydi. İstemi Yabgu ilk olarak, Altay Dağlarından Hazar Denizi’ne kadar uzanan coğrafyada dağınık halde yaşayan, Töles ve On Ogur boylarını itaat altına aldı.

Cevap : b) Singan-fu
NOT: Çin’de Sui hanedanına karşı isyan eden Şi-pi tarafından desteklenen diğer kumandan da Lui-vu-çou idi. Şi-pi buna da Ting-Yang-Hakan unvanını verdi. Bunların ikisini de Sui’lere karşı sevk eden Şi-pi kendi kuvvetleriyle de bunları desteklemiştir. Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.

Cevap : a) Li-yüen
NOT: Sui hâkimiyetini asıl ortadan kaldıran Li-yüen, Şi-pi’nin yüksek hâkimiyetini kabul etmiş ve aralarında bir anlaşma yapılmıştı. Bu esnada başkente sığınan Sui hükümdarı orada öldürüldü. Li-yüen böylelikle Çin başkenti Singan-fu’ya girdi ve aradaki anlaşma gereğince ne kadar imparatora ait servet varsa hepsini Göktürklere devretti. Li-yüen’in bu şekilde başkente hâkim olmasıyla Çin’de T’ang denilen yeni bir sülale kurulmuş oldu.

Cevap : a) Kansu Bölgesi
NOT: Çin’deki Kansu bölgesinden başlayan İpek Yolu küçük krallıkların bulunduğu İç Asya’ya geliyor, burada kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrılıyordu.

Cevap : a) Anuşirvan
NOT: İran-Bizans arasında 590’a kadar devam eden bu savaş iki imparatorluğu da sarstı. Anuşirvan 579’da öldükten sonra yerine geçen oğlu IV. Hürmüz (İstemi’nin kızından doğmuştu-) de bu savaşı devam ettirdi. İstemi Yabgu kızını Sasani hükümdarı Anuşirvan ile evlendirerek, Akhunlara karşı Göktürk – Sasani ittifakının kurulmasını sağladı.

Cevap : c) Juan Juanlar
NOT: Göktürkler Juan-Juan’lara tabi demirci basit bir kavimdi ve daha sonra istiklal mücadelesi yaparak bağımsızlığını elde etmişti.

Cevap : a) Semerkant, Buhara, Taşkent, Fergana
NOT: Eftalit Devleti böylece İstemi’nin tazyiki altında yıkılmış bulunuyordu. Fakat bu meselede aslan payını Anuşirvan almıştır. Eftalit toprakları taksim edildi ve büyük kısmı İran hükümdarına geçti. İstemi ise şu bölgeleri almıştı: Semerkant, Buhara, Taşkent, Fergana sahası.

Cevap : a) II.Justinos
NOT: İstemi Yabgu tarihte ilk defa olarak Orta Asya’dan bir elçilik heyetini Bizans’a yolladı. Bu Bizans-Göktürk menfaatlerinin birleşmesi, Sasanilerin ortadan kaldırılacağı bir siyasetin başlangıcı idi. Göktürk elçilerinin Orta Asya’dan İstanbul’a gelmeleri Bizans’da derhal bir alaka uyandırmış ve İmparator II.Justinos (565-578) derhal müzakerelere girişilmesini emretmişti.

Cevap : b) Sasanilerin İpek Ticaretini Engellemeleri
NOT:  İstemi aradaki ticaretin kesilmesi üzerine İran şehinşahına heyet gönderdi. ‘‘Biz iki komşuyuz ve
müttefikiz. Sogd halkının ticaretine mani olmayınız. İran’dan geçip Bağdat yolu ile Suriye’ye nakledilmesine müsaade edin’’ dedi. İranlılar da bu ticaretten hisselerini alacaktı. Ta Suriye kıyılarına kadar bütün yol İranlıların elinde bulunuyordu. 566’da giden bu heyetinin başında Maniakh vardı. Bu sebeple Maniakh İran’a gidince ipek ticaretinin münakaşasını yapabilecekti. Lakin İran hükümdarı bunu kabul etmedi, zira o da kendi bakımından, yani yabancıların ticaret yapmalarını önlemekte haklı idi. Fakat bu işin Göktürkler tarafından mutlaka halledilmesi lazımdı. Anuşirvan bunu önlerse Göktürkleri iktisadi bakımdan zayıf düşecekti. Anuşirvan’ın bu ticarete engel olmasını başka sebeplere bağlayanlar da var. Mesela Anuşirvan’ın yanında bir akıllı Eftalit varmış onun telkini ile müsaade etmemiş. Ligeti’ye göre Anuşirvan’ın direnmesinin en mühim sebebi kendi topraklarında Göktürklerin dolaşmalarını istememesidir. Zira ticaret için gelenlerin propagandaları ilerde bir istilaya sebep olabilirdi. Neticede Maniakh eli boş döndü.

Cevap : c) İpek Yolu’nu Hun Hâkimiyetine Alması
NOT: Böylece Hunlar yeniden Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrıldılar. Kuzeyde kalanlar istiklallerini korudular ve Tan-hu Hien, fütuhata da geçti. Türkistan’a doğru seferler tertip edip, Fergana’ya kadar olan bölgeyi zaptetti. Bu kısım Türk-Çin münasebetlerinde büyük ehemmiyet taşıyan İpek Yolu’na hâkimdi. Bu kısmı elinde tutanlar, Çin’in ipek ticaretini de elinde tutmaktaydı. İpek Yolu’nun elden gitmesi Çinlileri canlandırdı. Mukabil hücuma geçerek, uzun mücadeleler sonunda İpek Yolu’nu üçüncü defa ellerine geçirdiler.

Cevap : c) Bumin
NOT: Tarihte Türk adıyla ortaya çıkan ve bizim Göktürk dediğimiz devletin kurucusu Bumin veya Çin
kaynaklarındaki şekline göre T’ou-men dir. Bumin, devleti kurarken yalnız değildi. İstemi adında bir kardeşi vardı. Bir rivayete göre bunlar Tu-wu adlı bir zatın çocukları idiler. Bir başka rivayete göre ise Tu-wu babaları değil onların atasıydı.

Cevap : a) Bizans Kaynağı
NOT: Oysa Bizans kaynaklarından anlıyoruz ki, daha Türklerin 568’de kendilerine mahsus yazıları vardır Yenisey kitabeleri ise Türk yazısının daha eski vesikalarıdır.

Cevap : c) M.S. 155
NOT: Sıra kendilerine gelmesine rağmen ayrılık devam etti. Kuzey Hunları böylece sahneden çekilince, Siyen-pi kralı Tan-çe-hui, Güney hunlarını da ezdi ve eski Hun topraklarında bir Siyen-pi İmparatorluğu kuruldu. Bu imparatorluğun tam kurulduğu ve tabiatıyla Kuzey Çin’deki Türk hâkimiyetinin son bulduğu tarihtir: M.S. 155

Cevap : a) 572
NOT: Bizans-Sasani savaşlarının en çetin zamanı olan 572’de Büyük Göktürk Kaganı Mukan vefat etti.
Mançurya’dan Karadeniz’e kadar uzanan imparatorluğun hükümdarı olan Mukan devrinde Göktürk Devleti böyle cihanşümul bir devlet derecesine yükselten bu Türk Kaganının vefatı Türkleri çok üzdü. Türkler günlerce yas tuttu. Hepsi de kendi adetlerine göre üzgünlüklerinden yüzlerini kestiler ve buradan akan kanı gözyaşlarına kattılar.

Cevap : b) 40
NOT: Göktürklerin hürriyet mücadeleleri arasında en dikkate değer olanı Kürşad ihtilalidir. Bu T’anglar’ın en kuvvetli devrinde Türklerin Çin’de ve bizzat Çin başkentinde giriştikleri ihtilal be hürriyet hareketidir. Bizim edebiyatımıza Kürşad olarak geçen bu Göktürk ihtilalci Tegininin asıl adı Chie-shih-shuai ve T’u-li Kagan’ın kardeşi idi. Kendisi Çin başkentinde İmparatorun oturduğu sarayda muhafız alaylarından birinin başında kumandan idi. Bu Çin İmparatorluğunu yıkarak yerine Göktürk Kaganlığı’nı tekrar kurmayı tasarlamış ve inandığı arkadaşlarına bu fikrini kabul ettirmişti. Yakın arkadaşlarından 40 kişi bu plana katılmış, Göktürklerin istiklali bu yolla sağlanmak istenmiştir.

Cevap : c) Juan Juanlar
NOT: Göktürkler Juan-Juan’lara tabi demirci basit bir kavimdi ve daha sonra istiklal mücadelesi yaparak bağımsızlığını elde etmişti.

Cevap : c) Hunlar
NOT: Çin yıllıklarının ittifakla belirttiğine göre, Göktürklerin menşei Hunlara dayanmaktadır ve soyadları Aşina’dır.

Cevap : e) T’o-ba
NOT: Kuzey Çin sahasında yer alan Hun-Türk krallıkları bulunduğu sırada etrafta başka siyasi teşekküller kendini göstermiştir. Bunlardan birisi bizim Tabgaç dediğimiz, Çin yıllıklarında ise T’o-ba diye geçen devlettir.

Cevap : c) 552
NOT: Savaşta Bumin’i bizzat Juan-Juan İmparatoru A-na-kuei karşıladı. Yapılan muhaberede Juan-Juan ordusu perişan oldu. Kuvvetinin feci hezimetini gören mağrur JuanJuan İmparatoru intihar etti. Böylece Orta ve Doğu Asya’da büyük bir kuvvet olan Juan-Juan hâkimiyeti çöktü (552).