Göktürkler Vize Deneme Sınavı -2

Cevap : c) Kilikya
NOT: Önceden Saka olarak adlandırılan Türkler Justin’e bir barış elçiliği gönderdikten sonra, İmparator da Türklere bir elçilik göndermeye karar verdi. Nitekim Doğu eyaletlerinin yönetiminden sorumlu komutan Kilikyalı Zemarkhos’a elçiliğe hazırlanmasını emretti. Zemarchus (Zemerkos) uzun yolculuk için her şeyi hazırladıktan sonra – bu yolculuk Justin’in (Burada kastedilen 565-578 yılları arası imparatorluk yapmış olan II. İustinos’dur ve söz konusu olan yıl miladi 568 senesidir.) hükümdarlığının dördüncü yılının sonuna doğru oldu – 15 yıllık Endiksiyon’un ikinci yılında (Miladi 568), Latinler’in Ağustos dedikleri ayın başlarında, bizzat Maniakh ve refakat edenlerle beraber Bizans’tan yola çıktı.

Cevap : a) Tarih ül-Ümem ve’l-Mülûk
NOT: Göktürklerden bahseden İslam kaynaklarından ilki Taberȋ’dir. Tarih ül-Ümem ve’l-Mülûk eserinde İslam öncesi devrini yazdığı Peygamberler Tarihi kısmında Göktürklerle ilgili bilgi vardır.

Cevap : b) Mukan Kağan’ın Oğlu
NOT: T’a-po ölümünden önce yerine kendi oğlu An-lo’yu değil yeğeni T’a-lo-pien’i halef olarak göstermişti. Bu ise Mu-kan’ın oğlu idi. Şüphesiz bunu yaparken şöyle düşünmüştür: “Mu-kan öleceği sırada Göktürk tahtını oğluna değil bana bıraktı. Şimdi ben de kendi oğlumu değil onunkini gösteriyorum. Benim oğlum tahta daha sonra geçsin.

Cevap : a) Mukan
NOT: Göktürk Kaganlığı’na Bumin’in diğer oğlu Mu-kan geçti. İmparatorluk lakabı bu olan Türk Kaganı’nın asıl adı Sse-kin idi,553-572. Göktürk Devleti’nin asıl ihtişamı, genişleme ve zafer devri bu hükümdarla başlar. Mu-kan’ın büyük hüviyetiyle Göktürk Devleti sağlamlaşmıştır.

Cevap : d) Sağdan Sola, Yukarıdan Aşağıya
NOT: Göktürk yazısında harfler birbirleri ile birleştirilmez, kelimeler de birbirinden üst üste konmuş iki nokta ile ayrılırdı. Yazı sağdan sola, istenirse yukarıdan aşağıya doğru yazılırdı.

Cevap : e) Zemerkos, Valentinos
NOT: Göktürklerin ilk defa Bizans’la münasebet kurması ve özellikle Göktürk ülkesine gelen Zemerkos ile Valentinos isimli Bizans elçilerinin Türklere dair anlattıkları tarihimiz ve kültürümüz açısından büyük önem taşımıştır. Bu elçilerin notları VI. yüzyıl Bizans tarihçisi Menandros’un eseri vasıtasıyla günümüze intikal etmiştir.

Cevap : a) II.Justinos
NOT: Göktürk elçilerinin Orta Asya’dan İstanbul’a gelmeleri Bizans’da derhal bir alaka uyandırmış ve
İmparator II.Justinos (565-578) derhal müzakerelere girişilmesini emretmişti. Bu arada Bizans tarihçisi Menandros’un ifadesine göre Maniakh İmparatora bir mektup takdim etmiştir. İstemi’nin yazdığı bu mektup Menandros’un ifadesine göre İskitçe yani Türkçe idi. Mektubun tercümesini de Maniakh yapmıştır.

Cevap : b) 581
NOT: Chou hükümdarı az sonra mukabil bir teklifte bulundu. T’a-po’nun yanındaki Tsi prensinin kendisine verilmesini istedi. Göktürk Kaganı buna razı olmamakla beraber hiç de iyi olmayan bir yola saptı. Bir av sırasında bu prensin Çinliler tarafından kaçırılmasına göz yumdu. Bu hadise T’a-po’nun millet nazarında gözden düşmesine sebep oldu. Görülüyor ki herşey artık devletin eski azamet ve yüksekliğinden çok şeyler kaybettiğini gösteriyor. T’a-po 581 yılında hastalandı ve öldü.

Cevap : a) Maniakh
NOT: Türk elçilik heyeti yine Maniakh‘ın başkanlığında olup, 567’de yola çıkmıştır. 568’de İstanbul’a vararak hediye olarak da bol miktarda ipek getirmişlerdir. Bunları ve demiri gelişlerinden şaşıran Bizanslılara hediye etmişlerdi. Göktürk elçilerinin Orta Asya’dan İstanbul’a gelmeleri Bizans’da derhal bir alaka uyandırmış ve İmparator II.Justinos (565-578) derhal müzakerelere girişilmesini emretmişti.

Cevap : a) Tengri, Türk ve Kül Tigin
NOT: Danimarkalı Türkolog Wilhem Thomsen 1893 yılında yazılarda çok geçen “Tengri, Türk ve Kül Tigin” kelimelerini çözdükten sonra kitabelerin tamamını okumayı başarmıştır.

Cevap : b) 571
NOT: Bu karşılıklı münasebetler ve Göktürk Devleti’nin baskısı Bizans’ta kendini gösterdi. Bizans’la Sasanilerin arası açıldı. Bizans aradaki münasebetleri kesmek için bahaneler aramaya başladı. Sasani İmparatoru Anuşirvan’a ağır ithamlarda bulundu: ‘‘Siz bizim müttefikimiz olan Arabistan’daki Himyerlere tecavüz ediyorsunuz. Para vererek bir takım serserilere elçilerimizin yolunu kestiriyor, Bizans elçisini öldürmek istiyorsunuz” dedi. Bizans İmparatoru’nun bu ağır ithamları iki devletin arasını gerginleştirdi. Cevap olarak Bizans’ın Kafkaslardaki Ermenileri İran’a karşı isyana teşvik ettiklerini söylediler. Anuşirvan bununla kalmadı, Bizans’tan yıllık vergi istedi. Bütün bu hadiseler Bizans ile İran’ın arasını iyice açtı ve 571’de Bizans ile İran arasında savaş başladı.

Cevap : e) İşbara
NOT: Göktürk başkentine gelen bu elçilik heyeti İmparator Wen-ti’nin mektubunu İşbara’ya takdim etti. Göktürk sarayında merasim salonunda bütün ileri gelenlerin ve halkın önündeki bu merasim sırasında İşbara tahtında oturuyordu. Yanında da Çin İmparatorunun kızı olan karısı Çin prensesi vardı. Elçi mektubu uzatmış, İşbara da almak için bir hareket yapmıştı. Lakin elçi “hayır, ayağa kalkacaksın” diye ısrar etti. İşbara “ben ve atalarımdan kimse ayağa kalkmamıştır. Ben nasıl kalkarım, hem rahatsızım” diye cevap verdi. Böylelikle bir müddet mektup takdim edilmedi. Ancak bu sırada Çinli prenses çıkacak bir münakaşadan endişe ettiğinden Çinlilere fazla ısrar etmeyin Hakan kurt gibidir, kendisi ile münakaşaya girmeyin sonra hiddetlenir ve iyi olmaz demiştir. Elçiler buna rağmen kabul etmemişler, Ch’ang Sunsheng acaba ne cesaretle bizim imparatorumuzun emrine muhalefet ediyor? Bunu izah etsin demiştir. İşbara bunun üzerine ayağa kalkmış önce başını eğerek Türk toprağını öpmüş ve tekrar ayağa kalkarak uzatılan mektubu almıştır. Bu arada gönderilen Kaganlık mührünü de kabul etmiştir. Bütün bu hadiseler Ötüken sarayında Türklerin gözü önünde oluyordu. Bunun üzerine Ch’ang Sun-sheng yeni bir talepte bulundu: “Şuanda kendinizi Ç’en ilan etmeye mecbursunuz”. İşbara Ç’en ne demek diye sorunca onlar da esir demektir diye karşılık verdiler. Yani İşbara kendisini esir ilan edecekti. Bütün bunları i şiten Türkler ağlamaya başlamışlardı. Nihayet İşbara kendisini “Sui hükümdarının esiri” ilan etti ki bu sırada kendisi de ağlıyordu. Böylece bu Kagan yalnız kendisini değil bütün milletini de esarete sürüklemiş oluyordu. Bu hadiseden sonra Çinliler her tarafta Türk milletinin esir olduğunu yaymaya başladılar. Bu durum Türklerin gururunu rencide ettiğinden yer yer isyanların çıkmasına sebep oldu.

Cevap : b) İşbara Kagan

Cevap : c) T’a-po (Taspar)
NOT: Bizans-Sasani savaşlarının en çetin zamanı olan 572’de Büyük Göktürk Kaganı Mukan vefat etti.
Mançurya’dan Karadeniz’e kadar uzanan imparatorluğun hükümdarı olan Mukan devrinde Göktürk Devleti böyle cihanşümul bir devlet derecesine yükselten bu Türk Kaganının vefatı Türkleri çok üzdü. Türkler günlerce yas tuttu. Hepsi de kendi adetlerine göre üzgünlüklerinden yüzlerini kestiler ve buradan akan kanı gözyaşlarına kattılar. Hakan’a muhteşem bir de cenaze töreni düzenlendi. Mukan Kagan ölünce yerine vasiyeti gereği kardeşi T’a-po (Taspar) Kagan geçti.

Cevap : e) Göktürk Abideleri

Cevap : e) 552
NOT: Juan-Juan Devleti’nin perişan edilmesi Göktürklere muazzam arazi temin etti. Altaylar ile Baykal Gölü arasındaki geniş mıntıka Göktürklerin eline geçti. Bumin 552 yılındaki bu büyük muvaffakiyetinden sonra karargâhının bulunduğu yere döndü ve büyük şenlikler yapıldı. Daha sonra orada büyük bir kurultay toplandı. Bundan sonra yapılacak işleri görüşmek için toplanan kurultaya hükümdar ailesi, kumandanlar ve diğerleri katıldı. Önünde Kurt Başlı Bayrağın (Sancağın) dalgalandığı Bumin’in otağındaki bu kurultayda Bumin, İl Hakan (Kagan) unvanı verilerek hükümdar ilan edildi. Bumin’in Kagan olduğu bu merasimle asıl Göktürk Devleti kurulmuş oldu (552).

Cevap : b) 1893, Wilhem Thomsen
NOT: 1890 yılında Heickel başkanlığında bir fen ilim heyeti, 1891’de de bir Rus ilim heyeti abidelerin
bulunduğu bölgeye giderek incelemelerde bulunmuşlar ve ilim dünyasına tanıtmışlardır. Danimarkalı Türkolog Wilhem Thomsen 1893 yılında yazılarda çok geçen “Tengri, Türk ve Kül Tigin” kelimelerini çözdükten sonra kitabelerin tamamını okumayı başarmıştır.

Cevap : a) Juan-Juanlara isyan eden tölesleri yenip halkını kendi tebası yapması
NOT: Juan-Juanlara karşı olan hareketin başında Töles adındaki Türk boyları vardı. Çin kaynaklarının içinde 20-30 boy saydığı bu Tölösler, şimdilik Göktürklere bağlı olmayıp Altay-Orhun ve Aral arasında çok geniş sahaya yayılmışlardı. Gayet kalabalık olan Tölesler 108.000 atlı çıkarabiliyorlardı. İşte bu kalabalık kavim Juan-Juanlara karşı harekete geçmişti. Ancak bunu Juan-Juan hükümdarı A-na-kouei’den önce haber alan ve siyasi bir manevra ile bundan istifade etmek isteyen Bumin önce davranıp Tölesleri bir baskınla darmadağın etti, 50.000 aileyi kendi tebaasına geçirdi. Bu hareket Bumin’in itibarını arttırdı ve dolayısıyla Juan-Juanlar bundan çok memnun kaldılar. Kendisini hayli kuvvetli hisseden Bumin gönderdiği bir elçilik heyeti ile Juan-Juan hükümdarının kızını istedi. Juan-Juan hükümdarı bunu kabul ederse Göktürk başbuğunu kendi seviyesinde bir hükümdar olarak tanımış olacaktı. Ama Juan-Juan hükümdarı bu siyasi manevraya kapılmadı. Cevap olarak şöyle dedi: “Sen benim emrimde çalışan bir demircisin, nasıl böyle bir talepte bulunabilirsin”

Cevap : a) Kuzey Çin
NOT: Bumin emrindeki Türkler tarihi olarak ilk defa 534’te Kuzey Çin’de görülmüşlerdir. Bu senede Kuzey Çin’de hâkim olan ve Türk aslından Wei’ler yani Tabgaçlar ikiye bölünmüşlerdi. Türklerin de bu tarihten itibaren kuvvetleri tedricen artmıştır. Çünkü bu yıllarda görülen Türklerin Çin İmparatorluğu ile temasa geçerek arada ticari münasebet kurulması için çalıştıkları, bilhassa İpek ve ipekli kumaş almak istedikleri anlaşılmıştır.

Cevap : b) Miğfer
NOT: Türkler, önceleri Altay dağlarının kuzey yamaçlarındayken, sonraları güney yamaçlarına geçtiler. Altay dağının şekli miğfere benzediği için ve geleneklerine göre miğferin karşılığı T’u-chüe olduğu için kendilerine bu ismi aldılar.