Göktürkler Vize Deneme Sınavı -7

Cevap : c) İpek Yolu’nu Hun Hâkimiyetine Alması
NOT: Böylece Hunlar yeniden Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrıldılar. Kuzeyde kalanlar istiklallerini korudular ve Tan-hu Hien, fütuhata da geçti. Türkistan’a doğru seferler tertip edip, Fergana’ya kadar olan bölgeyi zaptetti. Bu kısım Türk-Çin münasebetlerinde büyük ehemmiyet taşıyan İpek Yolu’na hâkimdi. Bu kısmı elinde tutanlar, Çin’in ipek ticaretini de elinde tutmaktaydı. İpek Yolu’nun elden gitmesi Çinlileri canlandırdı. Mukabil hücuma geçerek, uzun mücadeleler sonunda İpek Yolu’nu üçüncü defa ellerine geçirdiler.

Cevap : c) İşbara
NOT: 581’de Çin’de büyük bir değişiklik vukua geldi ve Chou hanedanının yerine Sui hanedanı iktidara geldi ve eskiden Chou’ların idare ettiği bölgelere hâkim oldu. Bu değişiklik Göktürk-Çin münasebetlerine de çok tesir etti. Bundan da Sui’ler çok faydalandılar. 581-618 arasında hüküm süren bu hanedan Türk tarihi bakımından Çin’in mühim sülalelerinden birisi idi. Zira Sui’ler Çin’de birlik kurmak istiyorlardı ve bunu da başarmışlardı. Çin’de bu değişiklikler olurken Ötüken’de Çinli ve Chou’lu prenses Göktürkleri Sui’lere karşı taşvik ediyordu. İşbara bu hususta daimi bir telkin altındaydı. Sui’lere karşı olan bu teşviklere Ötüken’de olan Tsi’ler de katıldılar.

Cevap : c) Valentinos
NOT: İmparator Tiberios’un (Tiberius) hükümdarlığının ikinci yılında, Hüsrev hakkında bildirilenin olmasından biraz daha önce, tekrar Romalılar tarafından Türklere, yönetimi İmparatorluk yaverlerinden Valentinus (Valentinos)’a emanet edilen bir elçilik heyeti gönderildi.

Cevap : a) Kuzey Çin
NOT: Bumin emrindeki Türkler tarihi olarak ilk defa 534’te Kuzey Çin’de görülmüşlerdir. Bu senede Kuzey Çin’de hâkim olan ve Türk aslından Wei’ler yani Tabgaçlar ikiye bölünmüşlerdi. Türklerin de bu tarihten itibaren kuvvetleri tedricen artmıştır. Çünkü bu yıllarda görülen Türklerin Çin İmparatorluğu ile temasa geçerek arada ticari münasebet kurulması için çalıştıkları, bilhassa İpek ve ipekli kumaş almak istedikleri anlaşılmıştır.

Cevap : c) M.S. 155
NOT: Sıra kendilerine gelmesine rağmen ayrılık devam etti. Kuzey Hunları böylece sahneden çekilince, Siyen-pi kralı Tan-çe-hui, Güney hunlarını da ezdi ve eski Hun topraklarında bir Siyen-pi İmparatorluğu kuruldu. Bu imparatorluğun tam kurulduğu ve tabiatıyla Kuzey Çin’deki Türk hâkimiyetinin son bulduğu tarihtir: M.S. 155

Cevap : a) T’a-lo-pien
NOT: 581 yılı Göktürkler için bir dönüm noktasıdır. Artık bu tarihten sonra Kaganlık için kardeş kavgaları başladı. T’a-po ölümünden önce yerine kendi oğlu An-lo’yu değil yeğeni T’a-lo-pien’i halef olarak göstermişti. Bu ise Mu-kan’ın oğlu idi.

Cevap : c) Hunlar
NOT: Çin yıllıklarının ittifakla belirttiğine göre, Göktürklerin menşei Hunlara dayanmaktadır ve soyadları Aşina’dır.

Cevap : a) Juan-Juanlara isyan eden tölesleri yenip halkını kendi tebası yapması
NOT: Juan-Juanlara karşı olan hareketin başında Töles adındaki Türk boyları vardı. Çin kaynaklarının içinde 20-30 boy saydığı bu Tölösler, şimdilik Göktürklere bağlı olmayıp Altay-Orhun ve Aral arasında çok geniş sahaya yayılmışlardı. Gayet kalabalık olan Tölesler 108.000 atlı çıkarabiliyorlardı. İşte bu kalabalık kavim Juan-Juanlara karşı harekete geçmişti. Ancak bunu Juan-Juan hükümdarı A-na-kouei’den önce haber alan ve siyasi bir manevra ile bundan istifade etmek isteyen Bumin önce davranıp Tölesleri bir baskınla darmadağın etti, 50.000 aileyi kendi tebaasına geçirdi. Bu hareket Bumin’in itibarını arttırdı ve dolayısıyla Juan-Juanlar bundan çok memnun kaldılar. Kendisini hayli kuvvetli hisseden Bumin gönderdiği bir elçilik heyeti ile Juan-Juan hükümdarının kızını istedi. Juan-Juan hükümdarı bunu kabul ederse Göktürk başbuğunu kendi seviyesinde bir hükümdar olarak tanımış olacaktı. Ama Juan-Juan hükümdarı bu siyasi manevraya kapılmadı. Cevap olarak şöyle dedi: “Sen benim emrimde çalışan bir demircisin, nasıl böyle bir talepte bulunabilirsin”

Cevap : e) İstemi
NOT: Bunun üzerine bu vazife için atanmışlarla Kagan’ın oturduğu bir yere, Grekçe “Altın Dağ” anlamına gelen Ak-Dağ (Ektag, Ek-Tağ ) adındaki bir dağa gittiler. O zamanlar İstemi orada bulunuyordu, hem de sözde Altın dağın bir boğazında. Zemerkos ile adamları oraya ulaştıktan sonra derhal İstemi’nin huzuruna götürüldüler. Kendisi bir çadırda gerektiğinde bir at tarafından çekilen iki tekerlekli altın bir tahtta oturuyordu.

Cevap : a) İşbara
NOT: Fakat neticede kurultay Türk töresine aykırı olduğu için Ta-lo-pien’in hükümdarlığını kabul etmedi. T’a-po’nun oğlu An-lo (İşbara) hükümdar oldu. Bununla birlikte diğer teginler ise devletin farklı kısımlarında görevlendirildiler. Ta-lo-pien’in kendisine devletini yarınının idaresini verildiği halde tatmin olmadı. Zira ulu hakanlıkta gözü vardı ve bunun için de yanlış bir yola saptı. Kendi kendisine A-po diye bir hakanlık unvanı aldı ve böylelikle İşbara ile karşı karşıya kaldı. Bu olay ise Göktürk Devleti’nin idari temelini sarstı. Ta-lo-pien ile İşbara’nın karşı karşıya gelmesi Göktürk Devletinin ihtişamının sona ermesine sebep olmuştu. Aradaki mücadelede İşbara tarafından mağlup edilen Ta-lo-pien batı kanadı yabgusu bulunan Tardu’ya iltica etti. Onun himayesine girdi (582). Bu 582 tarihi Göktürk tarihinde bir dönüm noktası olmuştur.

Cevap : c) Juan Juanlar
NOT: Göktürkler Juan-Juan’lara tabi demirci basit bir kavimdi ve daha sonra istiklal mücadelesi yaparak bağımsızlığını elde etmişti.

Cevap : b) Miğfer
NOT: Türkler, önceleri Altay dağlarının kuzey yamaçlarındayken, sonraları güney yamaçlarına geçtiler. Altay dağının şekli miğfere benzediği için ve geleneklerine göre miğferin karşılığı T’u-chüe olduğu için kendilerine bu ismi aldılar.

Cevap : a) Bizans Tarihçisi Menandros
NOT: Göktürklerin ilk defa Bizans’la münasebet kurması ve özellikle Göktürk ülkesine gelen Zemerkos ile Valentinos isimli Bizans elçilerinin Türklere dair anlattıkları tarihimiz ve kültürümüz açısından büyük önem taşımıştır. Bu elçilerin notları VI. yüzyıl Bizans tarihçisi Menandros’un eseri vasıtasıyla günümüze intikal etmiştir.

Cevap : a) Doğu Roma
NOT: Artık Valentinos, diğer liderlerden ilk gelen Türkşad’ın yanına vardığında, ona Roma İmparatoru’nun tebriklerini iletti. Çünkü oraya Tiberius’un artık İmparator tahtına çıkmasından sonra Türk kavminin reislerini selâmlamak için gelmişti; ayrıca da dostane ilişkiler, en az Romalılar ile Türkler arasındaki anlaşmalar kadar sıkı kalsın diye ki, bunları Zemerkos’un daha önce İstemi’ye gidişinde, İstemi ve İmparator Justinos imzalamışlardı; çünkü o zaman İstemi, Romalıların dostu olarak, o düşmanca duygular beslese de, onun da hizmetinde olacağını açıklamıştı ve bu zedelenmeyecek ve bozulmayacaktı.. Romalılar o devirde Persler ile savaşmakta olduklarından, Valentinos selâmlama konuşmasında, onun (Türkşad) da Perslere saldırması gerektiğini söyledi.

Cevap : a) Anuşirvan
NOT: İstemi aradaki ticaretin kesilmesi üzerine İran şehinşahına heyet gönderdi. ‘‘Biz iki komşuyuz ve
müttefikiz. Sasani İmparatorluğu bu zamanda en parlak devrini yaşıyordu. Başlarında da asıl adı I. Hüsrev olan kudretli bir hükümdar Anuşirvan vardı. 531-579 arasında hüküm süren ve babasının zamanında ortalığı kasıp kavuran Mazdek isyanının yaralarını sardığından ve İran’ın sosyal durumunu iyileştirdiği için kendisine Adil lakabı verilmiştir.

Cevap : c) T’a-po (Taspar)
NOT: Bizans-Sasani savaşlarının en çetin zamanı olan 572’de Büyük Göktürk Kaganı Mukan vefat etti.
Mançurya’dan Karadeniz’e kadar uzanan imparatorluğun hükümdarı olan Mukan devrinde Göktürk Devleti böyle cihanşümul bir devlet derecesine yükselten bu Türk Kaganının vefatı Türkleri çok üzdü. Türkler günlerce yas tuttu. Hepsi de kendi adetlerine göre üzgünlüklerinden yüzlerini kestiler ve buradan akan kanı gözyaşlarına kattılar. Hakan’a muhteşem bir de cenaze töreni düzenlendi. Mukan Kagan ölünce yerine vasiyeti gereği kardeşi T’a-po (Taspar) Kagan geçti.

Cevap : e) T’o-ba
NOT: Kuzey Çin sahasında yer alan Hun-Türk krallıkları bulunduğu sırada etrafta başka siyasi teşekküller kendini göstermiştir. Bunlardan birisi bizim Tabgaç dediğimiz, Çin yıllıklarında ise T’o-ba diye geçen devlettir.

Cevap : e) 552
NOT: Juan-Juan Devleti’nin perişan edilmesi Göktürklere muazzam arazi temin etti. Altaylar ile Baykal Gölü arasındaki geniş mıntıka Göktürklerin eline geçti. Bumin 552 yılındaki bu büyük muvaffakiyetinden sonra karargâhının bulunduğu yere döndü ve büyük şenlikler yapıldı. Daha sonra orada büyük bir kurultay toplandı. Bundan sonra yapılacak işleri görüşmek için toplanan kurultaya hükümdar ailesi, kumandanlar ve diğerleri katıldı. Önünde Kurt Başlı Bayrağın (Sancağın) dalgalandığı Bumin’in otağındaki bu kurultayda Bumin, İl Hakan (Kagan) unvanı verilerek hükümdar ilan edildi. Bumin’in Kagan olduğu bu merasimle asıl Göktürk Devleti kurulmuş oldu (552).

Cevap : d) Türk Bir Anneden Doğmamış Olması

Cevap : c) Valentinos