Uygarlık Tarihi 2024 (Bahar) Vize Soruları

Arnold Toynbee’nin Uygarlık Anlayışı

Arnold Toynbee, uygarlıkların gelişimini “meydan okuma” ve “karşılık” kavramları ile açıklar. Uygarlıklar, çevresel veya toplumsal meydan okumalara karşı verdikleri tepkilerle gelişir. Toynbee’ye göre, uygarlıklar toplumsal duygu ve düşünceleri “mimesis” (taklit) yoluyla elde eder. Bu süreç, uygarlıkların yayılımında ve kültürel etkileşimlerinde kritik bir rol oynar.

Fernand Braudel ve ‘Uzun Süre’ Kavramı

Fernand Braudel, tarihsel süreçleri anlamak için “uzun süre” kavramını kullanır. Bu kavram, yapıların ve yapı gruplarının tarihini ifade eder ve uygarlıkların zamanını kapsar. Braudel, tarihin ekonomi, antropoloji, coğrafya ve sosyoloji gibi disiplinlerle iş birliği içinde çalışması gerektiğini savunur. Bu yaklaşım, tarihsel olayların geniş bir perspektiften incelenmesini sağlar.

İstanbul’un Fethi ve Avrupa Üzerindeki Etkileri

İstanbul’un Fethi, Avrupa’da ekonomik ve sosyal sıkışmaya yol açmış ve Batı’da yeni arayışlara neden olmuştur. İspanya ve Portekiz, yeni deniz yolları keşfetmek için önemli girişimlerde bulunmuşlardır. Bu keşifler, Avrupa’nın dünya ile olan ticari ilişkilerini ve ekonomik yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir.

Mezopotamya’da Şehir Örgütlenmesi

Mezopotamya’da şehir örgütlenmesinin gelişim süreci, karmaşık bir toplumsal ilişkiler ağı yaratmıştır. Şehir devrimi, zenginlik veya tahıl fazlasının üretiminin düzenlenmesi, vergi kayıtlarının tutulması ve bürokratik bir aygıtın doğuşu gibi yenilikleri beraberinde getirmiştir. Bu süreç, muhasebeciler, yazıcılar ve yöneticiler gibi meslek gruplarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Uygarlık ve Kültür Kavramları

Uygarlık kavramı, tarihsel süreçte “ulaşılmış bir incelik ve düzen durumu”, “yönetim ve hükümet” ve “kurumlaşmış modern toplumsal, ekonomik ve siyasi düzen” gibi anlamlar kazanmıştır. Ancak, “burjuva sınıfının iktidarı” bu anlamlar arasında yer almaz. Kültür ve uygarlık kavramları arasındaki farkların net olmaması, uygarlık tanımının karmaşıklığını artırır.

Ekonomik Küreselleşme ve Uygarlık

Ekonomik küreselleşme, büyük kuruluşların yatırımlarını daha ucuz iş gücüne sahip ülkelere kaydırması ve ekonomik faaliyetlerin belli bölgelerde uzmanlaşması gibi sonuçlar doğurur. Bu süreç, dünya ekonomisinin entegrasyonunu ve ticaretin küresel bir boyut kazanmasını sağlar.

Kolektif Bilinç ve Durkheim

Durkheim, her tekil iradeden bağımsız olan davranış ve muhakeme tarzlarını “kolektif bilinç” kavramı ile tanımlar. Kolektif bilinç, toplumu bir arada tutan ortak inançlar ve değerler sistemidir. Bu bilinç, toplumsal düzenin ve uyumun sürdürülmesinde kritik bir rol oynar.

Neolitik Dönem ve Toynbee

Arnold Toynbee, Neolitik Dönemi, tarım-hayvancılık devrimini başaran insanlar olarak tanımlar. Bu dönem, insanların doğanın parazitleri olmaktan çıkarak doğanın etkin ortakları haline geldikleri bir dönemdir. Tarım ve hayvancılık, insanların yerleşik hayata geçişini ve toplumsal yapının karmaşıklaşmasını sağlamıştır.

Uygarlık tarihi, insan toplumlarının evrimini ve gelişimini anlamak için kritik bir disiplindir. Arnold Toynbee ve Fernand Braudel’in yaklaşımları, tarihsel olayların ve süreçlerin derinlemesine incelenmesine katkıda bulunur. Bu makalede ele alınan konular, uygarlık tarihinin zengin ve çok yönlü yapısını gözler önüne sermektedir.

1- Arnold Toynbee’nin uygarlıkların ortaya çıkışını açıklarken başvurduğu iki anahtar kavram aşağıdakilerden hangileridir?

A) Meydan Okuma-Karşılık
B) Alet kullanımının gelişmesi-Tekerleğin İcadı
C) Besin üreticiliği-Hayvan yetiştiriciliği
D) Maden işlemeciliği-Çiftçiliğin gelişmesi
E) Din adamları sınıfının gelişimi-Tapınakların ortaya çıkması

Cevap: A) Meydan Okuma-Karşılık

Açıklama: Arnold Toynbee, uygarlıkların gelişimini “meydan okuma” ve “karşılık” kavramları ile açıklar. Uygarlıklar, çevresel veya toplumsal meydan okumalara karşı verdikleri tepkilerle gelişir.

2- Arnold Toynbee’nin toplumsal duygu ve düşüncelerin taklit yoluyla elde edilmesini ifade etmek için kullandığı kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karşılık
B) Uydu uygarlık
C) Mimesis
D) Dış proletarya
E) Egemen azınlık

Cevap: C) Mimesis

Açıklama: Arnold Toynbee, toplumsal duygu ve düşüncelerin taklit yoluyla elde edilmesini “mimesis” kavramı ile ifade eder. Bu, toplumsal öğrenmenin ve kültürel yayılımın temel yollarından biridir.

3- Fernand Braudel’in ‘uzun süre’ kavramı ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Yeknesak ve sakin bir akışla ilerler.
B) Gazeteciliğin ve iktisadın odaklandığı zaman dilimidir.
C) Yapıların ve yapı gruplarının bitmez tükenmez tarihidir.
D) Uzun sürenin tarihidir.
E) Uygarlıkların zamanıdır.

Cevap: B) Gazeteciliğin ve iktisadın odaklandığı zaman dilimidir.

Açıklama: Fernand Braudel’in ‘uzun süre’ kavramı, yapılar ve yapı gruplarının tarihini ifade eder ve uygarlıkların zamanını kapsar. Ancak, gazeteciliğin ve iktisadın odaklandığı zaman dilimini ifade etmez.

4- İstanbul’un Fethi’nin temel sonuçlarından biri ekonomik ve sosyal açılardan Avrupa’da sıkışmaya yol açmış olmasıdır. Bu sıkışma hâline karşılık olarak Batı’da yeni arayışlar ve girişimler ortaya çıkmıştır. İstanbul’un Fethi’nden sonra ortaya çıkan bu arayışların en önemli iki aktörü aşağıdakilerden hangisinde tam olarak verilmiştir?

A) İspanya-Portekiz
B) İngiltere-Portekiz
C) İngiltere-Fransa
D) İspanya-Fransa
E) Rusya-Mısır

Cevap: A) İspanya-Portekiz

Açıklama: İstanbul’un Fethi’nden sonra Avrupa’da ekonomik ve sosyal sıkışmaya karşılık olarak yeni deniz yolları arayışına giren en önemli iki aktör İspanya ve Portekiz olmuştur.

5- Aşağıdakilerden hangisi Fernand Braudel’in tarih biliminin iş birliği içinde çalışması gerektiğini savunduğu disiplinlerden biri değildir?

A) Ekonomi
B) Antropoloji
C) Biyoloji
D) Coğrafya
E) Sosyoloji

Cevap: C) Biyoloji

Açıklama: Fernand Braudel, tarih biliminin ekonomi, antropoloji, coğrafya ve sosyoloji gibi disiplinlerle iş birliği içinde çalışması gerektiğini savunur. Biyoloji, bu iş birliği içinde yer almaz.

6- Arnold Toynbee’nin kavramsallaştırmasında “başlatıcı doğum zorlamasını gerçekleştirdikten sonra büyümek için en ufak bir kımıltı yapamayacak durumda olan” toplumlara ne ad verilir?

A) Uydu uygarlıklar
B) Başkalarıyla ilişkisi olmayan uygarlıklar
C) Kısıtlı uygarlıklar
D) Ölü uygarlıklar
E) Büyümesi durmuş uygarlıklar

Cevap: E) Büyümesi durmuş uygarlıklar

Açıklama: Arnold Toynbee, başlatıcı doğum zorlamasını gerçekleştirdikten sonra büyüyemeyen toplumları “büyümesi durmuş uygarlıklar” olarak adlandırır.

7- Anadolu coğrafyasının özellikle iç kesimlerinde yaygın olarak görülen iklim tipi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Akdeniz iklimi
B) Ekvatoral iklim
C) Karasal çöl iklimi
D) Tundra iklimi
E) Step iklimi

Cevap: E) Step iklimi

Açıklama: Anadolu coğrafyasının iç kesimlerinde yaygın olarak görülen iklim tipi step iklimidir. Bu iklim, sıcak ve kurak yazlar ile soğuk kışlar karakterizedir.

8- Aşağıdakilerden hangisi uygarlık (civilisation) kelimesinin tarihsel süreçte kazandığı etimolojik anlamlardan biri değildir?

A) Ulaşılmış bir incelik ve düzen durumu
B) Burjuva sınıfının iktidarı
C) Yönetim ve hükümet
D) Kurumlaşmış modern toplumsal, ekonomik ve siyasi düzen
E) Vatandaş, yurttaş

Cevap: B) Burjuva sınıfının iktidarı

Açıklama: Uygarlık kelimesi, tarihsel süreçte “ulaşılmış bir incelik ve düzen durumu”, “yönetim ve hükümet”, “kurumlaşmış modern toplumsal, ekonomik ve siyasi düzen” ve “vatandaş, yurttaş” anlamlarını kazanmıştır. Ancak, “burjuva sınıfının iktidarı” bu anlamlar arasında yer almaz.

9- Mezopotamya’da şehir örgütlenmesinin gelişim süreci ile birlikte karmaşıklaşan bir toplumsal ilişkiler ağı da oluşmuştur. Şehir devrimi, zenginlik ya da tahıl fazlasının üretiminin düzenlenmesi, artan tahıl fazlasının kayıt altına alınması, depolara aktarılarak saklanması, mülkiyet ilişkilerinin düzenlenmesi, gelir ve giderin kayıt altına alınması, vergi kayıtlarının tutulması gibi yeni iş tanımlarının yanı sıra bürokratik bir aygıtın doğuşunu da beraberinde getirmiştir. Yukarıdaki bilgiden yola çıkılarak aşağıdaki meslek gruplarından hangisinin şehir devrimi ile ilgili olduğu söylenemez?

A) Ressamlar
B) Muhasebeciler
C) Yazıcılar
D) Yönetici kadro
E) Güvenlikten sorumlu askeri sınıf

Cevap: A) Ressamlar

Açıklama: Şehir devrimi, muhasebeciler, yazıcılar, yönetici kadro ve güvenlikten sorumlu askeri sınıf gibi meslek gruplarının ortaya çıkışına neden olmuştur. Ressamlar, bu devrimle doğrudan ilgili değildir.

10- “Doğa güçlerine egemen olunması, makine, kimyanın sanayiye ve tarıma uygulanması, buharlı gemiler, demir yolları, elektrik telgrafı, koskoca kıtaların tarıma açılması, nehirlerin su yolları hâline getirilmesi, yerden bitercesine nüfus çoğalması… Toplumsal emeğin bağrında böylesine üretici güçlerin yatmakta olduğunu daha önce hangi yüzyıl sezebilmiştir?” Aşağıdaki uygarlıklardan hangisi Karl Marx ve Friedrich Engels’in Komünist Manifesto eserinde ifade ettikleri bu dönüşümün sonucu olarak ortaya çıkmıştır?

A) Çin uygarlığı
B) Hint uygarlığı
C) Modern uygarlık
D) Mezopotamya uygarlığı
E) Pers İmparatorluğu

Cevap: C) Modern uygarlık

Açıklama: Karl Marx ve Friedrich Engels’in Komünist Manifesto eserinde ifade ettikleri dönüşüm, modern uygarlığın ortaya çıkışı ile ilgilidir. Bu dönüşüm, sanayi devrimi ve teknolojik ilerlemelerle karakterize edilir.

11- ‘Uygarlık’ kavramının çoğul kullanılmasını gerektiren tarihsel süreç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Farklı Hristiyan mezheplerinin ortaya çıkışı
B) Uygarlık tarihi disiplininin geç ortaya çıkışı
C) Aristokrasinin güç kaybetmesi
D) Modern ulus devletlerin ortaya çıkışı
E) Pazar ekonomisinin ortaya çıkışı

Cevap: D) Modern ulus devletlerin ortaya çıkışı

Açıklama: ‘Uygarlık’ kavramının çoğul kullanılmasını gerektiren tarihsel süreç, modern ulus devletlerin ortaya çıkışı ile ilgilidir. Farklı ulusların ve kültürlerin kendi uygarlık anlayışları doğrultusunda gelişmesi, bu kavramın çoğul kullanılmasını gerektirmiştir.

12- Uygarlık tarihinde Avrupa tarihini merkeze almayı ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Rönesans
B) Avrupa-merkezcilik
C) Modern uygarlık
D) Reform
E) Aydınlanma düşüncesi

Cevap: B) Avrupa-merkezcilik

Açıklama: Uygarlık tarihinde Avrupa tarihini merkeze almayı ifade eden kavram “Avrupa-merkezcilik”tir. Bu kavram, tarihsel olayların ve gelişmelerin Avrupa perspektifinden değerlendirilmesini ifade eder.

13- Sümer uygarlığında yerleşik tarımla birlikte ortaya çıkan tahıl fazlası, üretim ilişkilerinin dışında kalan iş süreçlerinde emek istihdamına imkân vermiştir. Yukarıdaki bilgiden yola çıkılarak Sümer uygarlığında üretim süreçlerinden kopan meslek grupları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

A) Yönetici kadro
B) Çiftçiler
C) Din adamları
D) Muhasebeciler
E) Zanaatkârlar

Cevap: B) Çiftçiler

Açıklama: Sümer uygarlığında yerleşik tarımın gelişmesiyle birlikte ortaya çıkan tahıl fazlası, yönetici kadro, din adamları, muhasebeciler ve zanaatkârlar gibi mesleklerin gelişmesine imkân vermiştir. Çiftçiler ise bu üretim süreçlerinin temel bir parçasıdır.

14- Fransız tarihçi Fernand Braudel’e göre aşağıdaki bilimlerden hangisinin çalışma alanı kısa zaman ile sınırlandırılmamıştır?

A) Ekonomi
B) Sosyoloji
C) Psikoloji
D) Tarih
E) Sosyal antropoloji

Cevap: D) Tarih

Açıklama: Fernand Braudel’e göre tarih bilimi, kısa zaman dilimi ile sınırlandırılmamıştır. Tarih, uzun dönemler boyunca devam eden toplumsal yapıları ve süreçleri inceleyen bir bilimdir.

15- Fernand Braudel’in mensubu olduğu, 20. yüzyılda tarih bilimini geleneksel rol ve tanımından çıkararak yenilenmesinde öncü rol oynayan tarih okulu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Annales Okulu
B) Berlin Okulu
C) Frankfurt Okulu
D) New York Okulu
E) Chicago Okulu

Cevap: A) Annales Okulu

Açıklama: Fernand Braudel, Annales Okulu’nun mensubudur. Bu okul, tarih biliminin geleneksel rol ve tanımından çıkarılarak yenilenmesinde öncü rol oynamıştır.

16- Aşağıdakilerden hangisi sınırları net olarak belirlenmiş bir uygarlık tanımı yapılmasını zorlaştıran nedenlerden biri değildir?

A) Siyasi iktidarların kendi meşruiyetlerini sağlamak için uygarlık tarihi alanına müdahale etmesi
B) Altı bin yıllık uygarlık tarihi içinde çok farklı uygarlık tecrübelerinin yaşanmış olması
C) Kültür ile uygarlık kavramları arasında net bir ayrımın olmaması
D) Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması
E) Sosyal bilimlerin, doğa bilimlerinde olduğu gibi net tanımlar yapılmasına imkân vermemesi

Cevap: D) Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması

Açıklama: Uygarlıkların çok eski tarihlerde ortaya çıkmış olması, sınırları net olarak belirlenmiş bir uygarlık tanımı yapılmasını zorlaştıran nedenlerden biri değildir. Diğer nedenler ise uygarlık tanımını karmaşıklaştıran faktörler arasında yer alır.

17- Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’da ortaya çıkmamıştır?

A) Selçuklu Devleti
B) Bizans İmparatorluğu
C) Osmanlı İmparatorluğu
D) Lidya Uygarlığı
E) Yunan Uygarlığı

Cevap: E) Yunan Uygarlığı

Açıklama: Yunan Uygarlığı, Anadolu’da ortaya çıkmamıştır. Selçuklu Devleti, Bizans İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu ve Lidya Uygarlığı ise Anadolu’da ortaya çıkan uygarlıklar arasında yer alır.

18- 1497 yılında Ümit Burnu’nu dolaşarak yeni Hindistan yolunu keşfeden denizci aşağıdakilerden hangisidir?

A) Vasco da Gama
B) İbn Battuta
C) Ferdinand Macellan
D) Kristof Kolomb
E) Amerigo Vespucci

Cevap: A) Vasco da Gama

Açıklama: 1497 yılında Ümit Burnu’nu dolaşarak yeni Hindistan yolunu keşfeden denizci Vasco da Gama’dır. Bu keşif, Avrupa’nın Hindistan’a deniz yoluyla ulaşmasını sağlamıştır.

19- “Bugünün zamanı aynı zamanda dünün, onun bir öncesinin, eskinin tarihini taşımaktadır.” Fransız tarihçi Fernand Braudel yukarıdaki sözü ile aşağıdakilerden hangisini ifade etmektedir?

A) Tarih disiplininin modern dönemde ortaya çıktığını
B) Tarihsel süreçte değişme olmadığını
C) Tarihin belirli dönemleri olduğunu
D) Tarihin gelecek zamanla ilgilenmediğini
E) Tarihte yaşanmış olayların, şimdiki zamanı etkilemeye devam ettiğini

Cevap: E) Tarihte yaşanmış olayların, şimdiki zamanı etkilemeye devam ettiğini

Açıklama: Fernand Braudel, tarihin geçmiş olayların bugünü nasıl etkilediğini vurgular. Geçmişte yaşanan olaylar, günümüzdeki toplumsal ve ekonomik yapıları şekillendirmeye devam eder.

20- “Tarım-hayvancılık devrimini başarmakla insanlar, bazı toplumsal böcekler dışında kalan eski insan ataları dâhil bütün canlı yaratıklar gibi doğanın parazitleri olmaktan çıkarak doğanın etkin ortakları hâline geldiler.” İngiliz tarihçi Arnold Toynbee’nin, özelliklerini yukarıdaki ifadelerle anlattığı tarihî dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Paleolitik Dönem
B) Demir Dönemi
C) Kalkolitik Dönem
D) Neolitik Dönem
E) Mezolitik Dönem

Cevap: D) Neolitik Dönem

Açıklama: Arnold Toynbee, Neolitik Dönemi, tarım-hayvancılık devrimini başaran insanlar olarak tanımlar. Bu dönem, insanların doğanın parazitleri olmaktan çıkarak doğanın etkin ortakları haline geldikleri bir dönemdir.