BYA203U Mesleki Yazışmalar Ünite -2

Giriş

Dil, düşünceleri etkili bir şekilde aktarmanın en önemli araçlarından biridir. Anlatım bozuklukları, yazılı ve sözlü iletişimde anlamın yanlış veya eksik iletilmesine yol açarak iletişimin etkisini azaltır. Bu nedenle, anlatım bozukluklarının türleri ve çözüm yollarını incelemek, etkili bir dil kullanımı açısından önemlidir. Bu makalede, anlam, dil bilgisi ve yapı yönünden yaygın anlatım bozuklukları ele alınacak ve her birinin çözüm yolları örneklerle desteklenerek açıklanacaktır.

1. Gereksiz Sözcük Kullanımı

Gereksiz sözcük kullanımı, cümlede anlamı tam ifade etmek için gerekli olmayan kelimelerin yer alması durumudur. Bu durum, anlatımın güçsüzleşmesine ve cümlelerin gereğinden fazla uzun olmasına yol açar. Gereksiz sözcük kullanımının önüne geçmek, cümleleri daha anlaşılır ve etkili hale getirir.

• Örnek: “Derslere düzenli bir şekilde çalışmak, başarının artmasına katkı sağlar.”
• Doğru Kullanım: “Derslere düzenli çalışmak, başarıyı artırır.”

Gereksiz sözcük kullanımını önlemek için cümlede kullanılan her kelimenin cümlenin anlamına katkıda bulunup bulunmadığını sorgulamak gerekir.

2. Anlam Belirsizliği

Anlam belirsizliği, cümlede kullanılan sözcüklerin birden fazla anlama gelebilecek şekilde düzenlenmesi durumunda ortaya çıkar. Bu tür bozukluklarda, cümlenin anlamı, sözcüklerin yanlış veya eksik kullanımı nedeniyle net olarak anlaşılamaz. Anlam belirsizliğini gidermek için cümledeki ifade ve yapının daha açık hale getirilmesi gerekir.

• Örnek: “Öğretmenler ve öğrenciler sorunu çözmek için birlikte çalıştı.”
• Doğru Kullanım: “Sorunu çözmek için öğretmenler ve öğrenciler birlikte çalıştı.”

Bu tür cümlelerde virgül gibi noktalama işaretleri veya cümlenin yapısının değiştirilmesi, anlamın daha açık hale gelmesini sağlar.

3. Özne-Yüklem Uyuşmazlığı

Özne-yüklem uyuşmazlığı, özne ile yüklemin kişi, sayı veya zaman açısından uyumsuz olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bu durum, anlatımın mantığını bozarak anlaşılırlığı zorlaştırır. Özellikle sıralı veya bağlı cümlelerde yüklem yapısının cümlenin öznesine uygun seçilmesi önemlidir.

• Örnek: “Grup üyeleri yeni bir proje üzerinde çalışmaya başladım.”
• Doğru Kullanım: “Grup üyeleri yeni bir proje üzerinde çalışmaya başladı.”

Özne-yüklem uyumunu sağlamak için cümledeki öznenin tekil veya çoğul oluşuna ve yüklemin zamanına dikkat edilmelidir.

4. Yüklem Eksikliği

Yüklem eksikliği, özellikle sıralı cümlelerde, her bağımsız cümlenin kendi yüklemini taşımadığı durumlarda meydana gelir. Bu eksiklik, cümlenin anlamını eksik bırakarak iletişimi zorlaştırır. Yüklem eksikliği, her bağımsız cümlenin kendi yüklemiyle desteklenmesiyle giderilebilir.

• Örnek: “Çocuklar oyun oynadı ve eğlendiler.”
• Doğru Kullanım: “Çocuklar oyun oynadı ve eğlendiler.”

Bu tür cümlelerde yüklemin eksik olmaması için sıralı cümlelerin her birine uygun yüklemler eklenmelidir.

5. Tümleç Yanlışları

Tümleç yanlışları, cümlede dolaylı veya dolaysız tümlecin eksik veya fazla kullanılmasından kaynaklanır. Bu durum, anlatımın akıcılığını ve anlaşılabilirliğini etkiler. Tümleç yanlışlarını gidermek için cümlede gereksiz olan tümleçler çıkarılmalı ya da eksik tümleçler eklenmelidir.

• Örnek: “Toplantıda alınan kararlara herkes katıldı.”
• Doğru Kullanım: “Toplantıda alınan kararları herkes kabul etti.”

Dolaylı veya dolaysız tümleçlerin cümlede anlamın tam aktarılmasını sağlaması için dikkatli seçilmesi gerekir.

6. Tamlama Yanlışları

Tamlama yanlışları, eksik veya yanlış tamlamaların kullanıldığı durumlarda ortaya çıkar. Özellikle sıfat ve isim tamlamalarında yapılan bu tür yanlışlar, cümledeki anlamı bozar ve anlatımın kopuk hale gelmesine yol açar.

• Örnek: “Sınıf arkadaşımın kalemi kırıldı.”
• Doğru Kullanım: “Arkadaşımın sınıf kalemi kırıldı.”

Tamlamaların anlamı eksiksiz iletmesi için, tamlayan ve tamlanan arasındaki anlam ilişkisinin doğru kurulması önemlidir.

Sonuç

Anlatım bozuklukları, etkili iletişimde karşılaşılan en yaygın sorunlardandır. Bu sorunların önüne geçmek, dilin etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar ve anlamın eksiksiz olarak karşı tarafa iletilmesini mümkün kılar. Gereksiz sözcük kullanımı, anlam belirsizliği, özne-yüklem uyuşmazlığı, yüklem eksikliği, tümleç yanlışları ve tamlama yanlışları gibi anlatım bozukluklarını tespit ederek düzeltilmesi, yazılı ve sözlü iletişimde daha güçlü bir ifade biçimi elde etmeye katkı sağlar. Bu kapsamda, dilin doğru kullanımı hem akademik hem de günlük yaşamda etkili bir iletişim aracı olarak öne çıkar.

1. Aşağıdakilerden hangisinin sonuna soru işareti getirilemez?

A) Beni niçin aramadığını bilmiyorum?
B) Tüm bunları ben mi yapmışım?
C) Babanızın adı nedir?
D) Seni hiç sevmez olur muyum?
E) Nerede kalacaksınız?

Cevap : D) Seni hiç sevmez olur muyum?

Açıklama : Bu cümlede bir soru anlamı yoktur; sevgi belirtisi ifade edilmektedir.

2. Aşağıdakilerden hangisinde noktanın yazımı yanlıştır?

A) Prof.Dr. Sait Bayramlı şimdi geldi.
B) T.C. resmî yazışmalarda en başa yazılır.
C) 09.Kasım.1969’da Ankara’da doğmuşum.
D) Oğlum henüz 2. sınıfa gidiyor.
E) Tören 10.30’da başlayacak.

Cevap : C) 09.Kasım.1969’da Ankara’da doğmuşum.

Açıklama : Tarih yazımında ay ve gün arasında nokta kullanılmamalıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisinde kısa çizgi (-) yanlış kullanılmıştır?

A) Büyük-küçük hepimiz oradaydık.
B) 2002-2008 yılları arasında Bursa’daydım.
C) Türkçe-Fransızca bir sözlük aldım.
D) 18.00-21.00 arasında maçlar var.
E) Dilimiz Ural-Altay dil ailesindendir.

Cevap : A) Büyük-küçük hepimiz oradaydık.

Açıklama : Büyük-küçük ifadesinde kısa çizgi gereksizdir; ayrı yazılmalıdır.

4. Aşağıdaki kısaltmalara getirilen eklerin hangisi yanlış kullanılmıştır?

A) Kilosu 10 kg’dan fazla değil.
B) Kar 20 cm’yi buldu.
C) UNICEF’in yılbaşı kartları var mı?
D) Kardeşim THY’de çalışıyor.
E) İTÜ’nin bahar şenlikleri çok güzeldi.

Cevap : E) İTÜ’nin bahar şenlikleri çok güzeldi.

Açıklama : Özel isim niteliğinde olan kısaltmalara ek gelirken kesme işareti kullanılmamalıdır.

5. Hocaya sormuşlar ( ) Hocam bir şey icat ettin mi ( ) Ettim ( ) demiş ( ) ama ben de beğenmedim.

Parantez içindeki boşluklara hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?
A) (:) (!) (;) (,)
B) (:) (?) (,) (;)
C) (.) (?) (,) (,)
D) (.) (;) (;) (!)
E) (;) (?) (!) (;)

Cevap : B) (:) (?) (,) (;)

Açıklama : Konuşma içinde sıralanan ifadeler için uygun noktalama işaretleri kullanılmıştır.

6. Aşağıdakilerden hangisinde ünlem imi (!) yanlış kullanılmıştır?

A) Mahallenin en akıllısı(!) senmişsin öyle mi?
B) Yazar (!-1865), İzmir’de uzun yıllar yaşamış.
C) Eyvah, geç kaldım!
D) Defol git, artık seni görmek istemiyorum!
E) Adam olacak da bize bakacak!

Cevap : B) Yazar (!-1865), İzmir’de uzun yıllar yaşamış.

Açıklama : Ünlem işareti doğum tarihini belirtmek için uygun değildir.

7. Aşağıdakilerden hangisinde “ki”nin yazımı yanlıştır?

A) Bende para yok ki sana vereyim.
B) Hasta ilaçları düzenli alsın ki iyileşsin.
C) Sorudaki inceliği anlayamadım.
D) Senin düşüncelerine benimki uymaz.
E) Oysa ki buraya taşınsalar ne iyi olurdu.

Cevap : E) Oysa ki buraya taşınsalar ne iyi olurdu.

Açıklama : “Oysaki” bitişik yazılmalıdır; yanlış kullanılmıştır.

8. “Boğaz’daki yalının denize egemen olan balkonunda sohbet ediyorduk” cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sözcükler doğru sıralanmamıştır.
B) Gereksiz sözcük kullanılmıştır.
C) Eksik sözcük vardır.
D) Yanlış anlamda sözcük vardır.
E) Yazım yanlışı vardır.

Cevap : D) Yanlış anlamda sözcük vardır.

Açıklama : “Egemen” sözcüğü burada yanlış anlamda kullanılmıştır; “hakim” doğru olurdu.

9. “Kesin kayıt yaptırmak için ayriyeten para yatırmak gerekmiyor” cümlesinde anlatım bozukluğuna neden olan hangi sözcüktür?

A) Kesin
B) Kayıt
C) Ayriyeten
D) Para
E) Gerekmiyor

Cevap : C) Ayriyeten

Açıklama : “Ayriyeten” gereksiz bir sözcüktür; cümlede anlamı bozmaktadır.

10. Aşağıdakilerden hangisinde deyim yanlış kullanılmıştır?

A) Yüzüne tükürsen yağmur yağıyor sanır.
B) Yer yarılsa da içine geçseydim.
C) Ağzı çok sıkıdır, ser verir sır vermez.
D) Kaç gündür ağzını bıçak açmıyor.
E) Artık bıçak kemiğe dayandı, para bulmalıyız.

Cevap : B) Yer yarılsa da içine geçseydim.

Açıklama : “Yer yarılsa da içine geçseydim” ifadesi burada yanlış anlamda kullanılmıştır.