Sosyolojiye Giriş -1 Ünite -3

Sosyolojinin Kurucu İsimleri: Comte, Durkheim, Marx ve Weber

Sosyolojinin bilimsel bir disiplin olarak ortaya çıkışında belirleyici olan düşünürler arasında Auguste Comte, Emile Durkheim, Karl Marx ve Max Weber öne çıkar. 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın büyük toplumsal dönüşümleri, bu düşünürlerin toplum üzerine derinlemesine düşünceler geliştirmelerine olanak tanıdı. Sosyolojiyi disiplinleştiren bu isimler, toplumun yapısı, birey ve toplumsal olaylar arasındaki ilişkiler üzerine özgün analizler geliştirdiler. Bu kurucu isimler, sosyolojiyi bir bilim dalı olarak kurmakla kalmayıp, toplum ve bireyin davranışlarını anlamak için çeşitli yöntemsel yaklaşımlar sundular.

1. Auguste Comte (1798-1857): Pozitivizmin Babası

Auguste Comte, sosyolojiyi “sosyal fizik” olarak adlandırarak bu disiplinin temelini atan ilk düşünür olarak kabul edilir. Comte, toplumun doğa bilimleri gibi pozitif bir bilim ile incelenebileceğini savunuyordu. Sosyolojiyi, tüm bilimlerin üzerinde yer alan ve insan topluluklarının doğasını anlamaya yönelik en üst düzey bilim olarak tanımladı. Üç Hal Yasası adlı kuramında, insan düşüncesinin teolojik, metafizik ve pozitif aşamalardan geçtiğini öne sürdü. Pozitif aşamada bilimsel yöntemlerin öne çıkacağını ve toplumun bu yöntemlerle en doğru şekilde anlaşılabileceğini vurguladı. Comte, bilimsel bilginin toplumsal ilerlemeyi ve istikrarı sağlamak için bir rehber olabileceğine inanıyordu.

2. Emile Durkheim (1858-1917): Toplumsal Düzenin Kuramcısı

Emile Durkheim, sosyolojinin bağımsız bir akademik disiplin olarak kurumsallaşmasını sağlamış ve sosyolojik yöntemin temellerini atmıştır. Ona göre, sosyolojinin nesnesi “toplumsal olgular”dır ve bu olgular, bireylerin dışında var olan, gözlemlenebilir ve ölçülebilir olgulardır. Durkheim’in “Sosyolojik Yöntemin Kuralları” adlı eserinde geliştirdiği yöntem, toplumsal olguları birer “şey” olarak ele alarak nesnel incelemeye dayanan bir yaklaşımı savunur. Toplumun bir arada kalmasını sağlayan iki tür dayanışma olduğunu öne sürdü: Mekanik ve organik dayanışma. Durkheim’in toplumsal dayanışma, intihar, din ve ahlak üzerine çalışmaları, sosyolojiyi bilimsel ve sistematik bir disiplin haline getirmesinde önemli rol oynamıştır.

3. Karl Marx (1818-1883): Toplumsal Çatışma ve Sınıf Mücadelesi

Karl Marx, toplumların tarihsel gelişim süreçlerinin temelinde sınıf mücadelesinin yattığını savunmuştur. Ona göre, tarih boyunca toplumlar sömürüye dayalı sınıf çatışmalarıyla şekillenmiştir. Marx, kapitalizmi de benzer bir mücadele perspektifinden ele almış ve burjuvazi ile proletarya arasındaki çatışmanın toplumu dönüştürücü bir güce sahip olduğunu savunmuştur. Marx’ın ekonomi politik üzerine geliştirdiği teori, emek, yabancılaşma, artı-değer ve sınıf bilinci gibi kavramlarla kapitalizmin yapısını çözümlemeyi amaçlar. Bu anlamda Marx, sadece sosyolojinin değil, ekonomi politik ve tarihsel materyalizmin de kurucusu olarak kabul edilir. Marx’ın görüşleri, özellikle 20. yüzyıl boyunca sosyolojide çatışma kuramlarının temelini oluşturmuştur.

4. Max Weber (1864-1920): Anlamacı Sosyoloji ve Rasyonalizasyon

Max Weber, toplumsal olayları açıklarken bireylerin öznel anlamlarına ve motivasyonlarına odaklanan “anlamacı sosyoloji” kavramını geliştirmiştir. Weber’e göre, toplumsal eylemler, yalnızca maddi koşullarla değil, bireylerin anlamlandırdığı eylemler üzerinden açıklanabilir. Bu nedenle, sosyologların toplumsal eylemleri anlaması için bireylerin niyetlerine ve değer yargılarına da dikkat etmesi gereklidir. Weber, aynı zamanda, modern kapitalizmin gelişimini Protestan ahlakıyla ilişkilendirerek, inanç sistemlerinin ekonomik yapı üzerindeki etkisini inceledi. Rasyonalizasyon ve bürokrasi kavramlarıyla Weber, modern toplumun geleneksel bağlardan uzaklaşarak akılcı bir temelde yeniden örgütlendiğini savundu.

Sonuç

Comte, Durkheim, Marx ve Weber’in katkıları sosyolojinin teorik çerçevesinin oluşmasını sağlamıştır. Bu kurucu düşünürler, toplumsal olayları farklı yönleriyle analiz ederek, birey ve toplum arasındaki ilişkileri anlamamıza katkıda bulunmuşlardır. Bu isimlerin yaklaşımları, sosyolojinin akademik bir disiplin olarak gelişiminde temel taşları oluşturmuş ve günümüzde hâlâ sosyolojik araştırmalarda referans noktası olmayı sürdürmektedir

1- Sosyoloji disiplinini ilk kez bilimsel bir yöntemle sistematik olarak inceleyen ve ona “sosyoloji” adını veren düşünür kimdir?

A) Karl Marx
B) Max Weber
C) Auguste Comte
D) Emile Durkheim

Cevap: C) Auguste Comte

Açıklama: Auguste Comte, sosyolojiyi bilimsel bir disiplin olarak kurmuş ve bu alana “sosyoloji” adını vermiştir. Disiplinin ilk temellerini atan kişi olarak kabul edilir.

2- Emile Durkheim’in, toplumsal gerçeklerin bireylerden bağımsız olarak var olduğunu ve nesnel olarak incelenebileceğini belirten temel kavramı nedir?

A) Mekanik Dayanışma
B) Pozitivizm
C) Toplumsal Olgu
D) İdeal Tip

Cevap: C) Toplumsal Olgu

Açıklama: Durkheim, toplumsal gerçekleri “toplumsal olgu” olarak tanımlar ve bu olguların bireylerden bağımsız var olup nesnel olarak incelenebileceğini savunur.

3- Karl Marx’a göre, kapitalist toplumdaki temel toplumsal çatışma hangi iki sınıf arasındadır?

A) Zenginler ve Fakirler
B) Burjuvazi ve Proletarya
C) Feodal Beyler ve Köylüler
D) İşverenler ve İşçiler

Cevap: B) Burjuvazi ve Proletarya

Açıklama: Marx’a göre kapitalist toplumda burjuvazi (sermaye sahipleri) ve proletarya (işçi sınıfı) arasında sürekli bir çatışma vardır. Bu, onun tarihsel materyalizm kuramının bir parçasıdır.

4- Hangi sosyolog, toplumları “mekanik dayanışma” ve “organik dayanışma” olarak ikiye ayırarak toplumsal bağların işleyişini açıklamıştır?

A) Auguste Comte
B) Karl Marx
C) Max Weber
D) Emile Durkheim

Cevap: D) Emile Durkheim

Açıklama: Durkheim, toplumları dayanışma tiplerine göre “mekanik” ve “organik” olarak sınıflandırır. Mekanik dayanışma, benzerliklere dayanırken, organik dayanışma farklılıkların bir arada bulunmasını sağlar.

5- Max Weber’in toplumsal analizde önemli bir yöntem olarak geliştirdiği, toplumsal gerçekliği anlamak için kullanılan kuramsal model aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyal Fizik
B) Pozitivizm
C) İdeal Tip
D) Toplumsal Olgu

Cevap: C) İdeal Tip

Açıklama: Weber, toplumsal gerçekliğin incelenmesinde “ideal tip” kavramını kullanır. İdeal tipler, toplumsal olayların anlaşılmasında bir referans noktası olarak işlev görür.

6- Aşağıdakilerden hangisi Emile Durkheim’in sosyolojinin bilimsel bir disiplin olarak kurulmasında temelini oluşturduğu eserlerden biridir?

A) Toplumsal İşbölümü
B) Kapital
C) Sosyolojinin Temelleri
D) Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu

Cevap: A) Toplumsal İşbölümü

Açıklama: Durkheim’in “Toplumsal İşbölümü” eseri, sosyolojinin bilimsel temellerini attığı en önemli çalışmalarından biridir ve toplumsal dayanışma kavramını açıklar.

7- Max Weber’in Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu kitabında, modern kapitalizmin gelişimini etkileyen hangi inanç sistemi analiz edilmiştir?

A) Katoliklik
B) Protestanlık
C) Yahudilik
D) Budizm

Cevap: B) Protestanlık

Açıklama: Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu adlı çalışmasında, Protestanlığın değerlerinin kapitalizmin gelişiminde önemli bir rol oynadığını savunur.

1- Üç Hal Kanunu, aşağıdaki sosyologlardan hangisine aittir?

a) F. Tönnies
b) E. Durkheim
c) Georges Gurvitch
d) A. Comte

Cevap: d) A. Comte

Açıklama: Üç Hal Kanunu, sosyolojinin kurucularından Auguste Comte tarafından geliştirilmiş bir teoridir ve insan düşüncesinin teolojik, metafizik ve pozitif aşamalardan geçtiğini savunur.

2- “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” adlı eser, aşağıdaki isimlerden hangisine aittir?

a) Alfred Weber
b) Karl Marx
c) Max Weber
d) Martin Luther

Cevap: c) Max Weber

Açıklama: Max Weber’in bu eseri, Protestanlık ahlakının kapitalizmin gelişiminde önemli bir etkisi olduğunu savunur ve sosyolojide önemli bir yer tutar.

3- Dayanışma türlerini organik dayanışma ve mekanik dayanışma olarak ikiye ayıran sosyolog aşağıdakilerden hangisidir?

a) E. Durkheim
b) C. H. Cooley
c) F. Le Play
d) A. Comte

Cevap: a) E. Durkheim

Açıklama: Emile Durkheim, toplumu dayanışma türlerine göre sınıflandırmış ve “mekanik” ile “organik” dayanışma olarak ikiye ayırmıştır. Bu sınıflandırma onun toplum analizinde önemli bir yer tutar.

4- Auguste Comte, sosyolojinin pozitif bir bilim olma niteliğini vurgulamıştır.

( ) Doğru
( ) Yanlış

Cevap: Doğru

Açıklama: Comte, sosyolojiyi pozitif bilim olarak görmüş ve toplumsal olayların fizik bilimlerinde olduğu gibi kesinlik ve doğrulukla incelenebileceğini savunmuştur.