Sosyolojiye Giriş -1 Ünite -4

Giriş: Osmanlı’dan Günümüze Sosyolojinin Yolculuğu

Türkiye’de sosyoloji, 19. yüzyılda Batı’da gelişen modernleşme ve sanayileşmenin bir yan ürünü olarak Osmanlı aydınları arasında ilgi görmeye başlamıştır. Avrupa’daki sanayi toplumlarının sorunlarını çözmek için geliştirilmiş bir bilim dalı olan sosyoloji, Osmanlı Devleti’nin modernleşme ve reform çabalarının da odak noktalarından biri olmuştur. Batılılaşma süreci, Jön Türkler gibi entelektüel grupların da bu bilim dalına yönelmesini sağlamıştır. Sosyolojinin modern Türkiye’deki gelişimi ise Cumhuriyet dönemindeki reformlarla daha da ivme kazanarak akademik alanda yerini sağlamlaştırmıştır.

Türkiye’de Sosyolojinin Akademi Öncesi ve Sonrası Tarihi

Osmanlı döneminde sosyolojiye olan ilgi, Batı’nın sanayi ve bilim alanındaki üstünlüğünü benimseyen Osmanlı aydınlarının reform talepleriyle paralel olarak gelişmiştir. Ahmet Şuayp, Ahmet Rıza, Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin gibi isimler, sosyolojiyi Osmanlı toplumunu ve devlet yapısını yeniden yapılandırmak için bir araç olarak görmüşlerdir. Bu dönemde, Herbert Spencer ve Auguste Comte gibi Batılı düşünürlerin eserleri Osmanlı aydınları tarafından takip edilmiştir. Türkiye’de sosyoloji, Ziya Gökalp’in katkılarıyla akademik düzeye taşınarak Darülfünun’da (günümüzdeki İstanbul Üniversitesi) eğitim programına dahil edilmiştir.

Osmanlı’da Sosyolojiye İlginin Nedenleri

Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyıl boyunca Batı’nın ekonomik ve bilimsel gelişmeleri karşısında kendi toplumunu ve devletini yeniden yapılandırma ihtiyacı duymuştur. Bu süreçte sosyoloji, modern sanayi toplumunun bilim dalı olarak Osmanlı aydınlarının dikkatini çekmiştir. Batılılaşma ve modernleşme çabaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun varlığını sürdürebilmesi için sosyolojik bilgilere dayalı bir devlet reformu ihtiyacını doğurmuştur.

Türk Sosyolojisinin Temel Çalışma Konuları

Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Türk sosyolojisi, ulus-devletin inşa sürecinde sosyal yapıyı anlamak ve dönüştürmek için çeşitli konulara yönelmiştir. Eğitim, ekonomi, şehirleşme ve kırsal dönüşüm gibi alanlarda sosyolojik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar, toplumsal yapının modernleşmesi ve Batı ile entegrasyonu hedeflenerek şekillendirilmiştir. Özellikle Ziya Gökalp, Türk toplumunun kültürel kimliğini belirlemek ve toplumun ulusal birliği için sosyolojiye büyük bir önem atfetmiştir.

Türk Sosyolojisinin Genel Özellikleri

Türk sosyolojisinin gelişimi, Osmanlı modernleşmesi ve Cumhuriyet dönemi reformları ile yakından ilişkilidir. Türkiye’de sosyoloji, başlangıçta devletin ihtiyaçlarına odaklanmış, devletin kurtuluşu ve modernleşmesi için bir araç olarak kullanılmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde sosyoloji, toplum mühendisliği olarak kabul edilmiştir. Batı’dan aktarılan sosyolojik teoriler, zamanla Türkiye’nin kendi sosyolojik sorunlarına yönelik bir çerçeve geliştirilmesine katkı sağlamıştır.

Türkiye’de Sosyoloji ile İlgilenen Osmanlı Aydınları ve Düşünceleri

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk sosyologlar, Batı’daki düşünce akımlarını takip eden Jön Türkler olmuştur. Ahmet Şuayp ve Ahmet Rıza gibi isimler Batılı sosyologların düşüncelerini Osmanlı’ya taşırken, Ziya Gökalp ise Durkheim’in fikirlerini Türkiye’ye uyarlamıştır. Bu aydınlar, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşuna ve modernleşmesine katkıda bulunmayı amaçlamış ve sosyolojiyi bu hedef doğrultusunda araçsallaştırmıştır.

Sonuç

Türkiye’de sosyoloji, Osmanlı’nın son döneminde başlayan Batılılaşma süreci ile birlikte ilgi görmeye başlamış, Cumhuriyet döneminde ise akademik bir disiplin olarak yerini sağlamlaştırmıştır. Sosyolojinin Türkiye’deki gelişimi, Batılı fikirlerin etkisinde kalsa da zamanla Türkiye’ye özgü toplumsal sorunların çözümü için araçsal bir konuma gelmiştir. Türkiye’de sosyoloji; toplumsal kimlik, modernleşme, ulus-devlet inşası ve toplumsal mühendislik gibi konulara odaklanarak, toplumun sosyal yapısının analiz edilmesi ve dönüşüm süreçlerine katkı sağlamayı amaçlayan bir bilim dalı olarak günümüze kadar varlığını sürdürmektedir

1- Frederic Le Play’in sosyolojik düşünceleri, Osmanlı ülkesinin problemlerinin tanımı ve çözümü için ilk kez ——— tarafından kullanılmıştır.

A) Ahmet Rıza
B) Ziya Gökalp
C) Mehmet Emin Yurdakul
D) Prens Sabahattin

Cevap: D) Prens Sabahattin

Açıklama: Frederic Le Play’in toplumsal yapı analizini benimseyen Prens Sabahattin, Osmanlı Devleti’nin sorunlarını çözme arayışında Le Play’in teorilerini ilk kez kullanmıştır.

2- Ülkemizde sosyolojiye ilgi duyan ilk isimlerden biri olan Ahmet Rıza, hangi Batılı sosyologun düşüncelerini Türkiye’de tanıtmaya çalışmıştır?

A) G. Simmel
B) H. Spencer
C) F. Le Play
D) A. Comte

Cevap: D) A. Comte

Açıklama: Ahmet Rıza, Auguste Comte’un pozitif felsefesini Osmanlı aydınlarına tanıtarak sosyolojinin gelişimine katkı sağlamıştır.

3- Ahmet Şuayip’in, düşüncelerine ilgi duyduğu ve Türkiye’de tanıttığı Batılı sosyal bilimci aşağıdakilerden hangisidir?

A) E. Durkheim
B) F. Tönnies
C) H. Spencer
D) H. Freyer

Cevap: C) H. Spencer

Açıklama: Ahmet Şuayip, Herbert Spencer’ın evrimci toplumsal görüşlerine ilgi duyarak Osmanlı toplumunda bu düşünceleri yaymaya çalışmıştır.

4- Sabahattin Bey, Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyeti Cemiyeti’nin kurucusudur.

( )Doğru ( )Yanlış

Cevap: Doğru

Açıklama: Sabahattin Bey, bireycilik ve yerinden yönetimi savunan bu cemiyeti kurarak Osmanlı’daki merkeziyetçi yapıya karşı fikir geliştirmiştir.

5- Niyazi Berkes, Osmanlı’nın çağdaşlaşma/modernleşme tarihini, hangi tarih olarak anlamaktadır?

A) Ekonomik kalkınma tarihi
B) Toplumsal dayanışma tarihi
C) Laikleşme/Sekülerleşme tarihi
D) İdeolojik çatışma tarihi

Cevap: C) Laikleşme/Sekülerleşme tarihi

Açıklama: Niyazi Berkes, Osmanlı’nın modernleşme sürecini laikleşme tarihinin bir parçası olarak değerlendirir.

6- Mübeccel B. Kıray, ‘bir değişme analizi’ olarak değerlendirdiği Ereğli çalışmasında hangi kavram ile toplumsal değişmenin önemli bir yönünü incelemiştir?

A) Toplumsal yapı
B) Tampon kurum
C) Sosyal sermaye
D) Bireysel etkileşim

Cevap: B) Tampon kurum

Açıklama: Kıray, ‘tampon kurum’ kavramı ile sosyal değişimin hızını ve etkisini inceleyerek toplumsal yapının dönüşümünü analiz etmiştir.

7- Türkleşmek, Muasırlaşmak, İslamlaşmak başlıklı eser, aşağıdaki düşünürlerimizden hangisine aittir?

A) Hüseyinzade Ali
B) Y. Akçura
C) Z. Gökalp
D) Ahmet Agayef

Cevap: C) Z. Gökalp

Açıklama: Ziya Gökalp, bu eserinde Osmanlı’nın kimlik ve kültür politikalarını belirleyici bir nitelikte üç ana ilke önerir.

8- Toplumsal Yapı Araştırmaları başlıklı çalışma aşağıdaki sosyologlarımızdan hangisine aittir?

A) Behice Boran
B) Mübeccel B. Kıray
C) Mehmet Ali Şevki
D) Emre Kongar

Cevap: A) Behice Boran

Açıklama: Behice Boran, toplumsal yapının dinamiklerini inceleyen çalışmalarıyla tanınmıştır ve bu çalışması alanında önemli bir yere sahiptir.

9- M. Weber’in sosyolojisi, Türkiye’de Prens Sabahattin tarafından tanıtılmış ve temsil edilmiştir.

( )Doğru ( )Yanlış

Cevap: Yanlış

Açıklama: Weber’in sosyolojisi Türkiye’de doğrudan tanıtılmamış, ancak farklı düşünürler Weber’in düşüncelerine kısmen değinmiştir.

1- Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyolojinin kurumsallaşmasına katkı sağlamak amacıyla hangi Fransız sosyoloğun fikirlerini benimsemiştir?

A) Max Weber
B) Karl Marx
C) Émile Durkheim
D) Frederic Le Play

Cevap: C) Émile Durkheim

Açıklama: Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyolojinin gelişimine katkı sağlarken Émile Durkheim’in sosyolojik metodunu örnek almıştır.

2- Türkiye’de ilk sosyoloji dersleri, Darülfünun’da hangi yıl itibarıyla verilmeye başlanmıştır?

A) 1908
B) 1914
C) 1923
D) 1933

Cevap: B) 1914

Açıklama: Ziya Gökalp’in katkılarıyla, 1914 yılında Darülfünun’da ilk sosyoloji dersleri verilmeye başlanmıştır.

3- Osmanlı Devleti’nin batılılaşma sürecinde sosyolojinin öne çıkmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ekonomik kalkınma ihtiyacı
B) Batı toplumlarının çözüm üreten bir bilime sahip olması
C) Eğitim sisteminin değişmesi
D) Askeri gücün artırılması

Cevap: B) Batı toplumlarının çözüm üreten bir bilime sahip olması

Açıklama: Osmanlı aydınları, sosyolojiyi modern sanayi toplumunun sorunlarına çözüm üreten bir bilim olarak görmüşlerdir.

4- Sabahattin Bey’in toplumsal düzen anlayışı, aşağıdaki hangi kavram çerçevesinde şekillenmiştir?

A) Merkeziyetçilik
B) Yerinden yönetim
C) Sosyal adalet
D) Kollektivizm

Cevap: B) Yerinden yönetim

Açıklama: Sabahattin Bey, yerinden yönetim ve bireysel özgürlükleri savunarak merkeziyetçiliğe karşı çıkmıştır.

5- Sosyolojinin Türkiye’deki gelişiminde Osmanlı aydınlarının sosyolojiyi benimsemelerindeki temel motivasyon aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyal adaleti sağlama
B) Avrupa’nın bilimsel ilerlemesini örnek alma
C) Ekonomik refahı artırma
D) Kültürel mirası koruma

Cevap: B) Avrupa’nın bilimsel ilerlemesini örnek alma

Açıklama: Osmanlı aydınları, Avrupa’nın bilimsel ilerlemesini örnek alarak, sosyolojiyi toplumun ilerlemesi için bir araç olarak görmüşlerdir.