Sosyolojiye Giriş -1 Ünite -5

TÜRK SOSYOLOJİSİNİN İKİ KURUCU İSMİ: SABAHATTİN BEY VE ZİYA GÖKALP

Giriş

Türkiye’de sosyolojinin doğuşunda iki figür öne çıkmaktadır: Prens Sabahattin ve Ziya Gökalp. Bu iki düşünür, Osmanlı Devleti’nin sorunlarına çözüm ararken Fransız sosyoloji akımlarından etkilendiler, ancak bu yaklaşımları yerel ihtiyaçlara göre uyarladılar. Prens Sabahattin, bireyci toplum yapısını savunan Frederic Le Play’in düşüncelerini Osmanlı sosyal yapısına uyarlarken; Ziya Gökalp, dayanışmacı bir toplum anlayışı geliştiren Emile Durkheim’den ilham aldı. Her iki düşünür de Türkiye’de sosyoloji disiplininin temellerini atmış, aynı zamanda siyasal düşünce alanında da kalıcı etkiler bırakmıştır.

5.1. Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimine Katkı Sağlayan İsimler

Türkiye’de sosyolojinin gelişiminde etkili olan isimler arasında Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin’in rolü büyüktür. Her iki düşünür de Osmanlı Devleti’nin yaşadığı siyasi ve toplumsal krizler karşısında çözüm yolları geliştirmeye çalışmış, ancak farklı düşünce okullarını temsil etmişlerdir. Gökalp, Türk milliyetçiliği ve dayanışmacı bir toplum modeli üzerinde dururken, Prens Sabahattin bireyci girişimciliği ve adem-i merkeziyetçi bir yönetim biçimini savunmuştur.

5.2. Prens Sabahattin’in Sosyolojik Düşünceleri

Prens Sabahattin, Frederic Le Play’in geliştirdiği bireyci ve adem-i merkeziyetçi sosyolojik yaklaşımı benimsedi. Bu düşünce sistemine göre toplum, bireysel girişimler ve adem-i merkeziyetçi bir yönetimle daha sağlıklı hale getirilebilir. Sabahattin, Osmanlı toplumundaki merkeziyetçiliğin ve kamuya bağlı yönetim yapısının ekonomik durgunluğa ve toplumsal gerilemeye yol açtığını düşünmekteydi. Ona göre, Osmanlı toplumunun kurtuluşu, bireycilik ve teşebbüs-i şahsi (kişisel girişim) anlayışına dayanan bir sistemle mümkündü. Prens Sabahattin, bu görüşlerini “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?” adlı eserinde detaylandırmıştır.

5.3. Prens Sabahattin’in Siyasal Görüşleri

Prens Sabahattin’in siyasal görüşleri, bireysel özgürlükler ve merkezi yönetimin sınırlandırılması üzerine kuruluydu. Adem-i merkeziyetçilik ilkesini savunan Sabahattin, Osmanlı toplumundaki ayrılıkların bu şekilde giderilebileceğine inandı. Ayrıca, yabancı devletlerin Osmanlı Devleti’ne müdahale etmesinden çekinmemesi, onun tartışmalı bir figür olmasına yol açtı. Ancak Prens Sabahattin, bu yaklaşımıyla merkeziyetçi yönetim modeline karşı alternatif bir perspektif sunmuş, bireyci toplum yapısına yönelik teorik temeller oluşturmuştur.

5.4. Ziya Gökalp’in Sosyolojinin Üniversitede Kurumlaşmasındaki Çabaları

Ziya Gökalp, sosyolojinin Türkiye’de akademik bir disiplin olarak tanınmasını sağlamak için önemli adımlar atmıştır. İstanbul Üniversitesi’nde ilk sosyoloji kürsüsünü kurarak bu alanda genç akademisyenler yetiştirmiştir. Gökalp, sosyolojiyi halk kültürü ve geleneklerine dayandırarak Türk toplumunun kendi dinamikleri çerçevesinde gelişmesi gerektiğini savundu. Sosyolojiyi yalnızca teorik bir bilim olarak değil, aynı zamanda toplumsal reformun bir aracı olarak gören Gökalp, Türkiye’nin modernleşme sürecinde bu bilimin önemini vurgulamıştır.

5.5. Ziya Gökalp’in Sosyolojik Görüşleri

Ziya Gökalp’in sosyolojik görüşleri, toplumsal dayanışma ve millet bilinci üzerinde yoğunlaşır. Emile Durkheim’in kolektif bilinç teorisinden esinlenen Gökalp, milletin birlik ve beraberliğini sağlayacak ahlaki ve kültürel değerlere büyük önem verdi. Gökalp’e göre Türk milliyetçiliği, kültürel bir dayanışma ilkesine dayanmalı ve Batı uygarlığının bilimsel ve teknolojik yönlerini benimsemelidir. Ancak bu modernleşme süreci, Türk toplumunun geleneksel ve kültürel değerleriyle uyum içinde yürütülmelidir.

5.6. Ziya Gökalp’in Toplum Tasarımının Ana Hatları

Gökalp’in toplum tasarımı, Türk kültürünün değerleriyle Batı’nın bilim ve teknolojisinin harmanlanmasını öngören bir yapıdadır. Bu model, Osmanlı’nın çok kültürlü yapısından bir ulus devlete geçiş sürecini destekleyen bir anlayışla şekillenmiştir. Gökalp, Türk milliyetçiliğinin dil, kültür ve tarih ortaklığına dayanan bir millet inşasına öncülük etmesini savunmuştur. Ona göre, Türk milleti Batı’dan aldığı medeniyet unsurlarını kendi kültürel dokusuyla uyumlu hale getirmelidir. Bu yaklaşımla Gökalp, Türkiye’nin ulusal kimliğinin inşasında merkezi bir rol üstlenmiş, Türk toplumuna yönelik sosyal ve kültürel reformların teorik altyapısını oluşturmuştur.

Sonuç

Sabahattin Bey ve Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyoloji disiplininin oluşumuna katkı sağlayan öncü isimlerdir. Her ikisi de Osmanlı Devleti’nin çöküş sürecinde toplumsal yapı sorunlarına çözüm arayışında bulunmuş ve Avrupa’dan aldıkları sosyolojik yaklaşımları Osmanlı’nın ihtiyaçlarına uyarlamaya çalışmışlardır. Farklı sosyolojik ve siyasal görüşleri savunsalar da her iki düşünür, Türkiye’nin modernleşme sürecinde sosyolojinin önemini vurgulamış ve bu bilimin toplum için rehberlik edici bir disiplin olabileceğine inanmışlardır

1- Friedrich LePlay’in sosyolojik düşünceleri, Osmanlı ülkesinin problemlerinin tanımı ve çözümü için ilk kez kim tarafından kullanılmıştır?

A) Ahmet Rıza
B) Prens Sabahattin
C) Ziya Gökalp
D) Emile Durkheim

Cevap: B) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin, Osmanlı toplumunun sorunlarına çözüm bulmak amacıyla LePlay’in bireyci ve adem-i merkeziyetçi yaklaşımını kullanmıştır.

2- Türkiye’nin bir ‘yönetim’ sorunu değil, ‘yapı’ sorunu ile karşı karşıya olduğunu belirten düşünür kimdir?

A) Ziya Gökalp
B) Prens Sabahattin
C) Ahmet Şuayip
D) Sait Halim Paşa

Cevap: B) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin, Osmanlı’nın köklü bir yapısal değişim geçirmesi gerektiğini savunmuştur. Ona göre sorun, sadece yönetim şekli değil, toplumsal yapının dönüşüm ihtiyacıydı.

3- Bir siyasi parti programı niteliği de taşıyan “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?” başlıklı eser, hangi sosyologumuza aittir?

A) Ziya Gökalp
B) Ahmet Rıza
C) Prens Sabahattin
D) Edmond Demolins

Cevap: C) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin’in “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?” adlı eseri, ülkenin sorunlarına bireyci ve adem-i merkeziyetçi bir bakış açısı sunan bir eser olarak öne çıkmaktadır.

4- II. Meşrutiyet’ten sonra sosyoloji alanında yapılan tercümelerden biri olan “Anglo-Saksonların Esbab-ı Faikiyeti Nedir?” başlıklı çalışmanın yazarı kimdir?

A) Edmond Demolins
B) Henri Tourville
C) F. Le Play
D) A. Comte

Cevap: A) Edmond Demolins

Açıklama: Edmond Demolins, Anglo-Saksonların üstünlüğünün nedenlerini irdeleyen çalışmasıyla Osmanlı aydınlarını etkilemiştir.

5- Toplumları kamucu ve bireyci toplumlar olmak üzere ikiye ayıran sosyolog kimdir?

A) Ziya Gökalp
B) Prens Sabahattin
C) Ahmet Şuayip
D) Ahmet Rıza

Cevap: B) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin, bireyci toplum yapısını ideal bir model olarak benimsemiş, toplumları bireyci ve kamucu toplumlar olarak ikiye ayırmıştır.

6- Emile Durkheim’in sosyolojik düşüncelerini Türkiye koşullarına uyarlayan sosyologumuz kimdir?

A) Ahmet Rıza
B) Prens Sabahattin
C) Sait Halim Paşa
D) Ziya Gökalp

Cevap: D) Ziya Gökalp

Açıklama: Ziya Gökalp, Durkheim’in sosyolojik yaklaşımını benimseyerek Türkiye’de dayanışmacı bir toplum modelini savunmuştur.

7- Sabahattin Bey, İttihat ve Terakki Partisi’nin kurucularındandır.

( ) Doğru ( ) Yanlış

Cevap: Yanlış

Açıklama: Sabahattin Bey, İttihat ve Terakki’nin karşısında yer alan ve adem-i merkeziyetçi fikirleriyle tanınan bir aydındır.

8- Emile Durkheim’in sosyolojik düşüncesinin önemli kavramlarından biri olan kolektif bilinçin Ziya Gökalp düşüncesindeki karşılığı millet şuuru olmuştur.

( ) Doğru ( ) Yanlış

Cevap: Doğru

Açıklama: Ziya Gökalp, Durkheim’in kolektif bilinç kavramını Türkiye’ye özgü koşullara uyarlayarak “millet şuuru” kavramını geliştirmiştir.

1- Ziya Gökalp’in Türk milletinin birlik ve bütünlüğünü sağlamak için önerdiği sosyolojik kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Cemaat
B) Millet şuuru
C) Toplum bilinci
D) Sosyal dayanışma
E) Ulus devlet

Cevap: B) Millet şuuru

Açıklama: Ziya Gökalp, toplumsal dayanışmayı artırmak ve milli birlik sağlamak amacıyla “millet şuuru” kavramını geliştirmiştir.

2- Prens Sabahattin’in, Osmanlı toplumunu reforme etmek için temel aldığı düşünce ekolü hangi sosyologun fikirlerine dayanmaktadır?

A) Max Weber
B) Auguste Comte
C) Frederic Le Play
D) Karl Marx
E) Herbert Spencer

Cevap: C) Frederic Le Play

Açıklama: Prens Sabahattin, Osmanlı toplumunun sorunlarını Le Play’in bireyci toplum modeli çerçevesinde değerlendirmiştir.

3- Toplumun bireyci yapıya geçiş yapması gerektiğini savunan düşünürümüz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahmet Rıza
B) Prens Sabahattin
C) Ziya Gökalp
D) Emile Durkheim
E) Hilmi Ziya Ülken

Cevap: B) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin, toplumun kamucu yapıdan bireyci yapıya geçiş yaparak gelişebileceğine inanmaktaydı.

4- Ziya Gökalp’in toplumun düzenini sağlamak için sosyolojide temel aldığı Fransız sosyolog kimdir?

A) Auguste Comte
B) Frederic Le Play
C) Max Weber
D) Emile Durkheim
E) Henri de Saint-Simon

Cevap: D) Emile Durkheim

Açıklama: Ziya Gökalp, Durkheim’in toplumdaki düzen ve dayanışma ilkelerini Türk toplumuna uyarlayarak kendi sosyolojik teorilerini oluşturmuştur.

5- “Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet” cemiyetini kurarak bireyci toplumu savunan ve sosyolojik düşüncelerini yaymaya çalışan düşünür kimdir?

A) Ziya Gökalp
B) Ahmet Rıza
C) Prens Sabahattin
D) Ali Suavi
E) Şemsettin Günaltay

Cevap: C) Prens Sabahattin

Açıklama: Prens Sabahattin, “Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet” fikrini savunarak bireyci toplumu yaymaya çalışmıştır.