Sosyoloji Tarihi-1 2024-2025 Final Soruları

Sosyoloji Tarihi: Temel Kavramlar ve Düşünürlerin Görüşleri

Sosyoloji, toplumu anlama ve analiz etme çabasının bilimsel bir temele oturtulmasıyla şekillenen bir disiplindir. Bu yazıda, sosyolojinin gelişim sürecinde önemli rol oynayan düşünürlerin görüşleri, kavramlar ve kuramlar ele alınacaktır. Yazıyı tamamladığınızda, sosyolojinin temel yapı taşlarını ve bu yapıların düşünce tarihindeki önemini kavrayabilirsiniz.

Montesquieu ve Siyaset Felsefesi

Montesquieu, siyaset bilimi ve sosyoloji tarihindeki öncü isimlerden biridir. Özellikle güçler ayrılığı ilkesini geliştiren Montesquieu, toplumsal yapıların kültürel özelliklere dayandığını savunur. Ada halklarının kıta halklarına göre kültürel bağlarının daha güçlü olduğunu vurgulayan bu düşünür, burjuvazinin siyasal meşruiyet kazanmasında önemli bir referans noktasıdır. Montesquieu’nun toplumsal değişim teorisi ayrıntılı bir sistematiklik taşımamakla birlikte, hükûmet biçimleri üzerine yaptığı tipolojik analizler oldukça değerlidir.

Alexis de Tocqueville ve Modern Demokrasi

Tocqueville, modern demokrasilerin avantajlarını ve tehlikelerini analiz eden önemli bir düşünürdür. Ona göre demokrasilerin en büyük tehdidi, “çoğunluğun despotizmi”dir. Bu, bireysel özgürlüklerin çoğunluk iradesiyle bastırılmasını ifade eder. Ayrıca, Tocqueville’e göre şartların eşitlenmesi, bireylerin önündeki kalıtsal ve sosyal engellerin kaldırılmasıyla mümkündür. Onun Amerika Birleşik Devletleri’ndeki demokrasi incelemeleri, modern toplumların siyasal yapısını anlamada kritik bir öneme sahiptir.

Auguste Comte ve Pozitivizm

Sosyolojinin kurucusu olarak kabul edilen Auguste Comte, bilimin toplumu anlamada temel bir araç olduğunu savunur. Comte’un pozitivizm anlayışı, “Düzen ve İlerleme” ilkesiyle ifade edilir. Bu ilkeye göre, düzen toplumsal statik ile, ilerleme ise toplumsal dinamik ile ilişkilidir. Comte ayrıca, “Ulu-Varlık” olarak insanlığı yücelten bir din anlayışı geliştirmiştir. Bu, dini dogmalardan uzak, bilim temelli bir toplumsal düzen arayışını yansıtır.

Karl Marx ve Tarihsel Materyalizm

Karl Marx, toplumsal değişimin temelinde ekonomik yapının bulunduğunu savunan tarihsel materyalizm anlayışını geliştirmiştir. Marx’a göre, üretim tarzları toplumun temel yapı taşlarını oluşturur. Asya tipi, antik köleci, feodal ve kapitalist üretim tarzlarını analiz eden Marx, İskandinav üretim tarzı gibi kavramlarla ilgilenmemiştir. Marx’ın eserlerinde, sınıf mücadelesi ve toplumsal çatışma, tarihsel değişimin motoru olarak görülür. Burjuvazinin proletarya tarafından devrilmesiyle toplumsal uyumun sağlanacağını savunan Marx, bu süreçte diyalektik yöntemi kullanmıştır.

Louis Althusser ve İdeolojik Aygıtlar

Althusser, devletin ideolojik aygıtları kavramıyla toplumsal düzenin nasıl sürdürüldüğünü analiz etmiştir. Basın-yayın organları, dinî ve öğretim kurumları, siyasi partiler gibi yapılar, ideolojik aygıtlar arasında sayılırken, kolluk kuvvetleri baskı aygıtı olarak tanımlanır. Bu ayrım, toplumsal kontrolün farklı biçimlerini anlamamıza yardımcı olur.

Genç Hegelciler ve Eleştirileri

Genç Hegelciler, Hegelci diyalektik yöntemin muhafazakâr yorumuna karşı çıkan bir grup düşünürdür. Sol Hegelciler olarak da bilinen bu grup, Prusya’nın devlet ve toplum yapısını dönüştürmeyi savunmuştur. Ancak, tarihsel diyalektik sürecin tamamlandığını savundukları iddiası yanlıştır. Onların eleştirileri, özellikle Hristiyanlık ve mevcut toplumsal yapılar üzerine odaklanmıştır.

Komünist Manifesto ve Sınıf Mücadelesi

Komünist Manifesto, Marx ve Engels’in birlikte kaleme aldığı ve sınıf mücadelesini merkezine alan bir eserdir. Tarih boyunca toplumların sınıflar arasındaki çatışmayla şekillendiğini savunan bu eser, proletaryanın burjuvaziye karşı mücadelesini bir devrimle sonuçlandırmayı amaçlar. Bu bağlamda, ekonomik sistemin dönüşümü, toplumsal yapının dönüşümünü beraberinde getirecektir.

Vico ve Döngüsel Toplum Anlayışı

Giambattista Vico, toplumların döngüsel bir gelişim süreci izlediğini savunur. Ona göre, şeylerin doğasını anlamak için onların oluş süreçlerini incelemek gerekir. İnsan bilgisinin sınırlı ve kısmî olduğunu kabul eden Vico, Tanrı’nın mutlak bilgisinin karşısında insan aklını daha mütevazı bir yere oturtur.

Sonuç

Bu yazıda ele alınan düşünürlerin görüşleri ve kavramları, sosyolojinin temel konularını anlamak için bir başlangıç noktası sunmaktadır. Montesquieu’nun güçler ayrılığı teorisinden Marx’ın tarihsel materyalizmine, Althusser’in ideolojik aygıtlarından Tocqueville’in demokrasi analizine kadar uzanan bu çerçeve, sosyolojiye dair derin bir bakış açısı kazandırır. Yazıyı dikkatlice inceleyen bir öğrenci, bu kavramları anlayarak sorulara doğru bir şekilde yanıt verebilir ve sosyoloji testlerinde başarılı olabilir

1. Ada halkları, kıta halklarına göre ….. daha bağlıdırlar.
Montesquieu’ya ait olan yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) hükümetlerine
B) yöneticilerine
C) kültürlerine
D) inançlarına
E) özgürlüklerine

Cevap: E) özgürlüklerine

Açıklama: Montesquieu’nun eserlerinde, özellikle “Kanunların Ruhu Üzerine” (De l’Esprit des Lois) adlı kitabında, ada halklarının özelliklerine dair önemli değerlendirmeler yer alır. Montesquieu, coğrafyanın halkların karakteri ve yönetim biçimleri üzerindeki etkisini tartışırken, ada halklarının genellikle özgürlüklerine daha bağlı olduğunu belirtmiştir.

Bu bağlılık, ada halklarının coğrafi izolasyonu sayesinde dış etkilerden daha az etkilenmeleri ve özgürlüklerini koruma yönündeki güçlü iradelerinden kaynaklanır. Ayrıca, ada yaşamının getirdiği dayanışma ve bağımsızlık duygusu, özgürlüklerine olan bağlılıklarını artırır.

Diğer seçenekler (hükümetlerine, yöneticilerine, kültürlerine, inançlarına) Montesquieu’nun vurguladığı bu bağlamda ada halkları için temel bir özellik olarak öne çıkmaz. Bu nedenle, doğru cevap “özgürlüklerine” ifadesidir.

2. Alexis de Tocqueville’e göre “şartların eşitlenmesi” aşağıdaki durumlardan hangisine karşılık gelir?

A) Bireylerin düşünsel veya ideolojik olarak eşitlenmesi
B) Tüm bireylerin eşit oy, seçme ve seçilme hakkına sahip olması
C) Bireylerin ekonomik bakımdan eşitlenmesi
D) Bireylerin önündeki kalıtsal ve sosyal engellerin kaldırılması
E) Bireylerin entelektüel ve kültürel olarak eşitlenmesi

Cevap: D) Bireylerin önündeki kalıtsal ve sosyal engellerin kaldırılması

Açıklama: Tocqueville’e göre şartların eşitlenmesi, bireylerin toplumsal veya kalıtsal engellerden kurtulması anlamına gelir. Diğer seçenekler bu kavramın bir parçası değildir ve daha çok farklı toplumsal eşitlik türlerini ifade eder.

3. Comte’a göre pozitif düşünce en son hangi entelektüel alanda gelişmiştir?

A) Kimya
B) Fizik
C) Astronomi
D) Sosyoloji
E) Biyoloji

Cevap: D) Sosyoloji

Açıklama: Comte, pozitif düşüncenin entelektüel alanlarda sırasıyla geliştiğini ve en son sosyolojide olgunlaştığını belirtir. Diğer alanlar pozitif düşüncenin önceki aşamalarını temsil eder.

4. Alexis de Tocqueville, belirli nedenlerden dolayı Amerika Birleşik Devletleri’nde demokrasinin daha liberal bir karaktere sahip olduğunu iddia eder. Aşağıdakilerden hangisi bu nedenler arasında değildir?

A) Coğrafi koşullar
B) İdari merkeziyet
C) Jeopolitik durum
D) Anayasanın federal karakteri
E) Kanunların yapısı

Cevap: B) İdari merkeziyet

Açıklama: Tocqueville, ABD’de demokrasinin liberal yapısını coğrafi koşullar, federal anayasa ve kanunların yapısına bağlar. Ancak idari merkeziyet, liberal bir demokrasiye zıt bir kavramdır.

5. Karl Marx’a göre gerek düşünce sistemlerinin gerekse toplumsal ilişkilerin kökenleri özgül bir şekilde tarihsel dönemlerde bulunur. Yukarıdaki önerme Marx’ın hangi entelektüel yönelimine işaret eder?

A) Tarihselci
B) Ekonomist
C) Liberal
D) Muhafazakâr
E) Pozitivist

Cevap: A) Tarihselci

Açıklama: Marx, toplumsal ilişkilerin ve düşünce sistemlerinin tarihsel koşullar ve süreçlerle şekillendiğini savunur. Bu, onun tarihselci yöneliminin bir göstergesidir. Diğer seçenekler Marx’ın temel felsefesiyle uyuşmaz.

6. Aşağıdaki önermelerden hangisi Vico’ya ait olamaz?

A) İnsanlar, Tanrı’nın yarattığı doğanın ve toplumun kanunlarını kavrayamaz.
B) Şeylerin doğasını anlamak için onların oluş süreçlerini incelemek gerekir.
C) Tam ve mutlak bilgi sahibi Tanrı’nın aksine insanın bilgisi eksik ve kısmidir.
D) Toplumlar üç aşamalı döngüsel bir yol takip ederler.
E) Doğru (verum) ile olgu (factum) eş değerdir.

Cevap: A) İnsanlar, Tanrı’nın yarattığı doğanın ve toplumun kanunlarını kavrayamaz.

Açıklama: Vico, insanların toplum ve doğanın kanunlarını kavrayabileceğini savunur. Bu nedenle, A şıkkı onun düşünceleriyle çelişir. Diğer seçenekler Vico’nun felsefi görüşlerini yansıtır.

7. Aşağıdakilerden hangisi Uluslararası Emekçiler Birliği (Birinci Enternasyonal)’nin kuruluş amaçlarından değildir?

A) Sendikal hareketin uluslararası planda gelişmesini sağlamak
B) İşçi sınıfının ulusal ordular içinde örgütlenmesini sağlamak
C) Ulusal sınırlarla parçalanmış işçi sınıfının sorunlarını tartışmak
D) Uluslararası işçi dayanışmasını teşvik etmek
E) Ulusal sosyalist hareketler arasında eş güdüm sağlamak

Cevap: B) İşçi sınıfının ulusal ordular içinde örgütlenmesini sağlamak

Açıklama: Uluslararası Emekçiler Birliği’nin amacı işçi dayanışmasını sağlamak ve sendikal hareketleri geliştirmekti, ancak işçilerin ordular içinde örgütlenmesi bu amaçlardan biri değildi.

8. Komünist Manifesto adlı eserin ana teması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anti-kolonyalist mücadele
B) Sınıflar arası barış
C) Kilise karşıtı mücadele
D) Hümanizm
E) Sınıf mücadelesi

Cevap: E) Sınıf mücadelesi

Açıklama: Komünist Manifesto’nun ana teması, tarih boyunca sınıflar arasındaki mücadeledir. Diğer seçenekler eserin yan unsurları olabilir, ancak ana tema değildir.

9. Burjuvazi proletarya tarafından devrilince insanların etkinliklerindeki uyum, toplumsal çatışmanın yerine geçecek ve böylece insanlığın daha önceki gelişmesini yöneten ….. ilkenin işleyişi son bulacaktır.
Marksist tarih ve toplum anlayışına göre yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) kapitalist
B) holist
C) diyalektik
D) metafizik
E) teolojik

Cevap: C) diyalektik

Açıklama: Marksist anlayışa göre, toplumsal değişim diyalektik bir süreçle ilerler. Bu süreç, burjuvazi devrilince sona erecek bir ilkeyi ifade eder. Diğer seçenekler bağlamla uyuşmaz.

10. “Sosyoloji” teriminin ilk kez kullanıldığı eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) YeniBilim
B) Sosyolojik Yöntemin Kuralları
C) Pozitivist İlmihal
D) Pozitif Siyaset Sistemi
E) Pozitif Felsefe Dersleri

Cevap: E) Pozitif Felsefe Dersleri

Açıklama: Auguste Comte, “sosyoloji” terimini ilk kez “Pozitif Felsefe Dersleri” adlı eserinde kullanmıştır. Diğer eserler farklı kavramlar ve konular üzerinde durur.

11. Aşağıdakilerden hangisi Louis Althusser’in kavramlaştırdığı devletin ideolojik aygıtları arasında yer almaz?

A) Kolluk Kuvvetleri
B) Basın-Yayın
C) Dinî Kurumlar
D) Öğretim Kurumları
E) Siyasi Partiler

Cevap: A) Kolluk Kuvvetleri

Açıklama: Althusser’e göre kolluk kuvvetleri devletin baskı aygıtlarına dahildir, ideolojik aygıtlarına değil. Basın-yayın, dinî kurumlar, öğretim kurumları ve siyasi partiler devletin ideolojik aygıtları arasında sayılır.

12. Auguste Comte’un kurduğu dinde Tanrı’nın yerini alan “Ulu-Varlık” aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teknoloji
B) Ulus
C) Endüstri
D) Bilim
E) İnsanlık

Cevap: E) İnsanlık

Açıklama: Comte’un Pozitivizm dini anlayışında “Ulu-Varlık” olarak insanlık yüceltilmiştir. Bu, Comte’un dinin bilimle değiştirilmesi gerektiğine dair görüşünü yansıtır.

13. Montesquieu’nun geliştirdiği siyaset kuramı, Fransız Devrimi süreci ve sonrasında aşağıdaki toplumsal kesimlerden hangisinin siyasal meşruiyetine temel teşkil etmiştir?

A) İşçiler
B) Burjuvazi
C) Köylüler
D) Aristokrasi
E) Ruhban sınıfı

Cevap: B) Burjuvazi

Açıklama: Montesquieu’nun güçler ayrılığı kuramı, özellikle burjuvazinin siyasi meşruiyet kazanmasında etkili olmuştur. Diğer toplumsal kesimlerin çıkarlarını doğrudan desteklememiştir.

14. Üretimin organizasyonunda aynı işlevi gören kişilerden oluşan büyük toplumsal grupların her birini ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sınıf
B) Burjuvazi
C) Köylüler
D) Sanayiciler
E) Proletarya

Cevap: A) Sınıf

Açıklama: “Sınıf” terimi, üretim ilişkileri içinde benzer konumda olan büyük toplumsal grupları ifade eder. Burjuvazi ve proletarya gibi gruplar bu sınıfların örnekleridir.

15. “Genç Hegelciler” hakkında aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Hegelci düşüncenin muhafazakâr yönünü eleştirirler.
B) Hristiyanlık düşüncesine sert eleştiriler yöneltirler.
C) Tarihsel diyalektik sürecin tamamlandığını savunurlar.
D) “Sol Hegelciler” olarak da adlandırılırlar.
E) Prusya devlet ve toplum yapısının dönüştürülmesi gerektiğine inanırlar.

Cevap: C) Tarihsel diyalektik sürecin tamamlandığını savunurlar.

Açıklama: Genç Hegelciler, tarihsel diyalektik sürecin tamamlanmadığını savunurlar. Muhafazakâr düşüncelere, Hristiyanlığa ve mevcut Prusya devletine eleştiriler yöneltmişlerdir.

16. Aşağıdakilerden hangisi Karl Marx’ın çözümlediği üretim tarzlarından değildir?

A) Asya tipi üretim tarzı
B) Antik köleci üretim tarzı
C) Kapitalist üretim tarzı
D) İskandinav üretim tarzı
E) Feodal üretim tarzı

Cevap: D) İskandinav üretim tarzı

Açıklama: Marx’ın analiz ettiği üretim tarzları arasında Asya tipi, antik köleci, feodal ve kapitalist üretim tarzları yer alır. Ancak “İskandinav üretim tarzı” Marx’ın çözümlemelerinde bulunmaz.

17. Montesquieu hakkında aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Bütüncül bir toplum anlayışına sahiptir.
B) Ayrıntılı bir toplumsal değişim kuramı geliştirmiştir.
C) Siyasal olandan hareketle toplumsal olanı anlamaya yönelmiştir.
D) Sayısız çeşitlilikteki tarihsel veriyi bir düzene koyarak anlaşılır kılmayı amaçlamıştır.
E) Hükûmet biçimleri hakkında bir tipoloji geliştirmiştir.

Cevap: B) Ayrıntılı bir toplumsal değişim kuramı geliştirmiştir.

Açıklama: Montesquieu, ayrıntılı bir toplumsal değişim kuramı geliştirmemiştir. Ancak diğer seçeneklerde belirtilen çalışmalar ve yaklaşımlar Montesquieu’nun temel görüşlerini ifade eder.

18. Alexis de Tocqueville’e göre modern demokrasilerin karşılaşabileceği başlıca tehlike aşağıdakilerden hangisidir?

A) Basın özgürlüğünün kötüye kullanılması
B) Toplumsal sınıfların ortadan kalkması
C) Medeniyetler savaşı
D) Çoğunluğun despotizmi
E) Çift kutuplu dünya düzeni

Cevap: D) Çoğunluğun despotizmi

Açıklama: Tocqueville, modern demokrasilerin en büyük tehlikesi olarak çoğunluğun despotizmini işaret etmiştir. Bu, demokraside çoğunluğun, azınlıkların haklarını bastırması durumunu ifade eder.

19. I. Düzen ↔ Toplumsal statik
II. Düzen ↔ Toplumsal dinamik
III. İlerleme ↔ Toplumsal dinamik
IV. İlerleme ↔ Toplumsal statik
Auguste Comte’a göre pozitivizmin toplumsal ilkesi “Düzen ve İlerleme”‘dir, sosyolojinin iki inceleme alanı ise “toplumsal statik” ve “toplumsal dinamik”‘tir. Pozitivizmin toplumsal ilkesini teşkil eden unsurlardan (düzen ve ilerleme) her biri, aynı zamanda sosyolojinin inceleme alanlarından (toplumsal statik ve toplumsal dinamik) birine tekabül eder. Bu açıklamaya göre yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri doğrudur?

A) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
D) I ve IV
E) II ve IV

Cevap: C) I ve III

Açıklama: Comte’a göre “Düzen” toplumsal statikle, “İlerleme” ise toplumsal dinamikle ilişkilidir. Bu nedenle I ve III doğru eşleştirmelerdir.

20. Alexis de Tocqueville’in eserlerinde odaklandığı ana tema aşağıdakilerden hangisidir?

A) Din
B) Kapitalizm
C) Demokrasi
D) Elitler
E) Sanayileşme

Cevap: C) Demokrasi

Açıklama: Tocqueville’in eserlerinde ana tema, demokrasinin yapısı, avantajları ve zorluklarıdır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’ndeki demokrasi üzerine yaptığı çalışmalar bu temayı ele alır.